Projekt konkursowy na pawilon polski 12. Międzynarodowej Wystawy Architektury w Wenecji na temat ‘People meet in architecture’

Praca konkursowa Wejście-wyjście, autorzy: architekt Aleksandra Wasilkowska, Agnieszka Kurant

WEJŚCIE/WYJŚCIE
Pawilon Polski zostanie przekształcony w alternatywne WEJŚCIE/WYJŚCIE do zamkniętej strefy Biennale, stając się węzłem komunikacyjnym generującym ruch, przyciągającym ludzi i tym samym zmieniającym dynamikę całego układu Giardini. Wnętrze Pawilonu przybierze formę dynamicznej laguny-pułapki, zalewanych wodą i odsłaniających się wysp. WEJŚCIE/WYJŚCIE stanie się nie tylko przejściem, ale przestrzenią pomiędzy, nie-miejscem, szczeliną, dynamiczną, stale zmieniającą się strukturą. Zmiana peryferyjnego statusu Pawilonu Polskiego zlokalizowanego na granicy Giardini staje się także zmianą polityczną.

Przypadkowe spotkania jako niezwykle rzadkie zdarzenia
Wiele istotnych przełomowych zmian zachodzących na świecie dzieje się na skutek przypadkowych nieoczekiwanych spotkań pojedynczych jednostek lub grup osób, które z różnych powodów znalazły się w tym samym czasie w tym samym miejscu. Oprócz relacji opartych na zasadzie związków przyczynowo-skutkowych, pomiędzy ludźmi tworzą się też relacje nieoczekiwane, powstałe w wyniku przypadkowych sytuacji i spotkań. Czasem ludzie mijają się niezauważenie, choć potencjalnie ich spotkanie mogłoby mieć istotne skutki. Ajatollah Khomeini i Marguerite Duras mijali się robiąc zakupy w tym samym sklepie w Paryżu. Włodzimierz Lenin, Tristan Tzara i James Joyce bywali w tym samym czasie w kawiarni „Odeon" w Zurichu, ale nigdy nie nawiązali rozmowy. Tymczasem matematyczna analiza funkcji powstała w wyniku spotkania matematyków: Stefana Banacha, Hugo Steinhausa, Stanisława Ulama, Stanisława Mazura, Stanisława Saksa, Władysława Orlicza oraz filozofa artysty Leona Chwistka we Lwowie w końcu lat 20-tych w kawiarni „Szkocka". Powszechnie wiadomo, iż przypadkowe rozmowy nawiązane w kawiarni, w długiej kolejce do sklepu lub do urzędu paszportowego mogą być zarzewiem rewolucji. Proces zachowania i samoorganizacji tłumu ma charakter nielinearny i nie da się w prosty sposób kontrolować lub zaplanować. Architektura stanowi system złożony oddziaływujący na sieć ludzkich interakcji.
Projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE koncentruje się na szczególnym aspekcie spotkań ludzi w Architekturze: spotkaniach przypadkowych. Sytuacje nieoczekiwanych skupisk i stłoczeń katalizują interakcje pomiędzy obcymi ludźmi i zwiększają prawdopodobieństwo nawiązania mikro-relacji. Relacje powstałe w sposób przypadkowy nie są możliwe do przewidzenia, jednak wykorzystując statystyczną wiedzę o tym gdzie zwykle tworzą się skupiska, kolejki, małe grupy można wytworzyć warunki sprzyjające do ich powstania. Statystyczna większość ludzi gromadzi się wokół węzłów komunikacyjnych, czyli w sąsiedztwie usług, przystanków, wejść lub wyjść do ważnych instytucji. Niewielka, pozornie mało istotna zmiana, niezwykle rzadkie zdarzenie np. zmiana przepływu ruchu w wyniku kolizji dwóch osób, kolejka do WEJŚCIE/WYJŚCIE czy też chwilowe zatrzymanie strumienia pieszych może wytworzyć potencjał zawiązania się interakcji i mikro-relacji między ludźmi. Przypadkowe spotkanie dwóch osób może doprowadzić do wyłonienia się nowej grupy.
Projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE będzie również przestrzenią badającą w jaki sposób niewielkie punktowe zdarzenie czy też zakłócenie może doprowadzić do zmiany funkcjonowania całego układu. Jednym z częstych teoretycznych punktów odniesienia dla przestrzeni publicznej w sztuce i architekturze jest estetyka relacyjna (Nicolas Bourriaud, Esthetique relationelle, Les Presses du Reel, 1998). teoria ta utopijnie zakłada możliwość socjoinżynierii, reżyserowania licznych spotkań poprzez tworzenie sytuacji wymuszonej interaktywności, która w rzeczywistości często prowadzi do interpasywności. Głównym punktem odniesienia projektu WEJŚCIE/WYJŚCIE jest zaś teoria niezwykle Rzadkich Zdarzeń gdyż projekt koncentruje się na badaniu potencjalności spotkań przypadkowych, nieprzewidzianych. Niezwykle Rzadkie Zdarzenia stały się punktem zwrotnym w naukach o złożoności. Badania systemów złożonych pokazują, iż najważniejsze zmiany w systemach społecznych, ekonomicznych, czy miejskich, następują poprzez zaistnienie nagłych i nieprzewidywalnych Niezwykle Rzadkich Zdarzeń. Przestrzeń miejska tworzy złożony system zależności ewoluujący w czasie w sposób nielinearny, skokowy. Dynamika zmian oraz oddolnie wyłaniające się przestrzenie, relacje i zachowania społeczne.
Pawilon Polski zostanie przekształcony w alternatywne WEJŚCIE/WYJŚCIE do zamkniętej strefy Biennale, stając się węzłem komunikacyjnym generującym ruch, przyciągającym ludzi i tym samym zmieniającym dynamikę całego układu Giardini. Wnętrze Pawilonu przybierze formę dynamicznej laguny-pułapki, zalewanych wodą i odsłaniających się wysp. WEJŚCIE/WYJŚCIE stanie się nie tylko przejściem, ale przestrzenią pomiędzy, nie-miejscem, szczeliną, dynamiczną, stale zmieniającą się strukturą. Ruch zwiedzających ulegnie zakłóceniom analogicznym do corocznych zakłóceń ruchu mieszkańców Wenecji spowodowanych zjawiskiem Aqua Alta (podnoszeniem się poziomu wody w kanałach i zalewaniem ulic miasta). Fluktuacje wody w Pawilonie będą tworzyć zmienne scenariusze przejść zatrzymując widzów na chwilę na efemerycznych wyspach. Zwiększamy tym samym prawdopodobieństwo i katalizujemy powstawanie Niezwykle Rzadkich Zdarzeń: przypadkowych spotkań w tłumie tworzących emergentną strukturę. WEJŚCIE/WYJŚCIE oparte jest na dynamicznym scenariuszu oscylującym pomiędzy spotkaniem i unikaniem, pomiędzy przepływem a kolizją. Projekt ten rozgrywa się na dwóch poziomach. W skali makro polegać będzie na ingerencji w infrastrukturę Biennale. Zostanie zaburzona dynamika przepływu ludzi, co może doprowadzić do reorganizacji ruchu w całym Giardini. Na poziomie mikro, czyli wewnątrz samego budynku Pawilonu Polskiego, zostanie stworzona sytuacja przeszkody, pułapki destabilizującej przepływ ludzi. Istotą projektu jest zatem wywołanie potencjalnej zmiany w układzie złożonym Biennale poprzez jednoczesne intensyfikowanie oraz zatrzymywanie ruchu.

WEJŚCIE/WYJŚCIE
Pawilon Polski zostanie przekształcony w alternatywne wejście na teren Weneckiego Biennale w Giardini. Lokalizacja na skraju terenu Biennale powoduje iż ruch w Pawilonie Polskim jest z reguły nieco mniejszy w porównaniu z pawilonami znajdującymi się w bezpośrednim sąsiedztwie głównego wejścia oraz alej łączących je z Pawilonem Międzynarodowym. Przekształcenie Pawilonu w WEJŚCIE/WYJŚCIE zmieni tą sytuację. Zmiana peryferyjnego statusu Pawilonu Polskiego zlokalizowanego na granicy Giardini staje się także zmianą polityczną. Obecna struktura Giardini to w sensie symbolicznym analogia do układu sił na świecie. Dostęp do wejścia to ważny element układu władzy w każdym systemie. Dotychczas do Giardini prowadziło tylko jedno główne wejście. Stworzenie innego, tylnego wejścia spowoduje rozszczelnienie granicy Biennale i otworzy je na miasto, zwiększy dostęp na teren Giardini. Nowe WEJŚCIE/WYJŚCIE zmieni również cyrkulację i dystrybucję ruchu zwiedzających. jako węzeł komunikacyjny projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE stanie się katalizatorem ruchu zwiedzających, poszerzając funkcję Pawilonu z czysto wystawowej do funkcji infrastrukturalnej. Deterytorializacja rozumiana jako przeniesienie zewnętrznej przestrzeni publicznej infrastruktury do wnętrza Pawilonu, zintensyfikuje ilość spotkań wewnątrz budynku. Peryferyjny Pawilon Polski będzie miał szansę stać się istotnym węzłem.

Granica
Strefa wewnątrz Polskiego Pawilonu to terrain vague, w którym zmienność, płynność oraz chwilowe poczucie niepewności i zagrożenia mogą prowokować nowe relacje pomiędzy zwiedzającymi. Relacje wytworzone wewnątrz granicy mają potencjał wywołania zmiany w całym terytorium. Granica nie jest w tym przypadku linią czy punktem styku, lecz buforem, polem napięcia, które generuje relacje i procesy oddziaływujące na przestrzeń poza granicą. Powstaje „przestrzeń pomiędzy". Granice państw często nie sprowadzają się do jednej linii, lecz stają się płynnym, rozszerzającym się i kurczącym terytorium, promieniującym na cały kraj. Takim terytorium granicznym był niegdyś porośnięty trawą pas „ziemi niczyjej" pomiędzy wschodnią i zachodnią ścianą Muru Berlińskiego. Dziś takim terytorium pomiędzy- granicznym jest okupowana strefa Gazy, której niewielki obszar zmienia relacje w całym Izraelu, Egipcie i Palestynie. Innym przykładem jest granica strefy Schengen. Przejścia graniczne często funkcjonują jako „nie-miejsca" (Marc Auge, Non-Lieux, introduction à une anthropologie de la surmodernité, Le Seuil, 1992), poczekalnie, gdy przedłuża się biurokratyczna procedura kontroli. taka granica o charakterze przepuszczającej i zatrzymującej membrany podlega nieustannej transformacji, a ze względu na przepływ ludzi ma charakter performatywny. Sytuacja lokalnego zatrzymania zwiedzających i zawieszenia czasu wewnątrz granicy, może wytworzyć nowe relacje, a jednocześnie być katalizatorem zmiany w układzie całego Giardini.

Nowy atraktor a układ złożony
Projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE stanie się atraktorem, a jednocześnie przestrzenią umożliwiającą analizę mechanizmów zbiorowych zachowań ludzi w przestrzeni architektury (teoria Space Syntax [Space Syntax - pojęcie odnoszące się do teorii i narzędzi analizy relacji pomiędzy zachowaniem zbiorowym a morfologią przestrzeni]). Dzięki badaniom z zakresu systemów złożonych, nauki społeczne analizujące składnię przestrzeni oraz przepływ ludzi, pozwalają w pewnym stopniu określić parametry morfologii miejskiej czy też warunki początkowe katalizujące sytuacje spotkań. Współczesną przestrzeń publiczną tworzą już nie tylko agora czy plac, lecz przede wszystkim miejsca przepływów, takie jak autostrady, lotniska, poczekalnie a także węzły komunikacyjne np. wejście/wyjście. Przestrzeń publiczna kształtowana jest zatem również jako miejsce spotkań ludzi w ruchu. te spotkania to momenty kolizji. Schemat zachowania się pieszych w przestrzeni można opisać wg kilku reguł. człowiek poruszający się w przestrzeni oscyluje pomiędzy chęcią spotkania i unikania innych ludzi. Motywacje pieszych poruszających się w przestrzeni można zdefiniować jako wzajemnie warunkujące się relacje wewnętrzne i zewnętrzne. Motywacje wewnętrzne, afektywne takie jak na przykład miłość i chęć przemierzenia pół miasta, po to aby zobaczyć ukochaną osobę, są w niewielkim stopniu zdeterminowane przez Architekturę. choć akurat Wenecja jako obiekt miłosnej turystyki stanowi wyjątek potwierdzający regułę. Drugim typem motywacji przemieszczania się ludzi i ich potencjalnych spotkań w przestrzeni publicznej są przyciąganie i odpychanie (Dirk Helbing, model ruchu pieszego opracowany przy pomocy modelowania agentowego). Przyciąganie jest to chęć dojścia z punktu A do punktu B i nieustanna nawigacja w kierunku celu. Pieszy idący chodnikiem z jednej strony przyciągany jest przez docelowe wejście do metra, a z drugiej strony po drodze przyciągają go atrakcje w postaci reklam, dźwięków czy strumień innych przechodniów. Odpychanie jako druga motywacja poruszającego się w przestrzeni człowieka, to chęć uniknięcia kolizji z innym pieszym czy fizyczną przeszkodą. Ludzie więc poruszają się w przestrzeni powodowani jednocześnie instynktem naśladowania i podążania za innymi, a z drugiej chęcią uniknięcia kolizji. Przyciąganie i odpychanie w nieustannym procesie samoorganizacji powoduje, że ludzie nie poruszają się nigdy po linii prostej, lecz błądzą naprzemiennie szukając i gubiąc drogę do celu. Wzajemnie oddziałujący na siebie aktorzy przestrzeni społecznej wytwarzają układ zależności, w którym niezwykle Rzadkie Zdarzenie może doprowadzić do zmiany zachowania całej populacji.

Gra mniejszości
Zmiana statusu Pawilonu i stworzenie nowego przejścia-granicy destabilizuje status quo Biennale i tworzy nowy wektor relacji. W ramach systemów złożonych rozwijają się strategie zachowań, które określa się terminem minority game (gra mniejszości). Pojęcie to opisuje twórcze wykraczanie poza zbiorowe zachowanie większości, pozwalające czerpać z tego mniejsze lub większe korzyści. Przykładem minority game może być obranie innej trasy ruchu, niż większość ludzi, pozwalające uniknąć tłumu. Strategia typu minority game szybko się popularyzuje i jeśli dane zachowanie jest skuteczne, staje się dominującą strategią. Wtedy zaś przestaje być oryginalna lub skuteczna. Zatem minority game jest strategią dynamiczną gdyż co pewien czas, gdy tylko dane zachowanie się spopularyzuje, jego twórcy powinni poszukiwać kolejnego, innego sposobu wykraczania poza większość. Projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE jest dobrym modelem do obserwacji tej strategii, poprzez badanie fluktuacji ruchu ludzi w przestrzeni Biennale. nasza propozycja stanie się rodzajem wirusa, zmieni układ politycznych akcentów i utrwalonych schematów działania. Być może informacja o nowym tylnym wyjściu rozprzestrzeni się i stanie się plotką, legendą miejską terenu Biennale, co również wpłynie na dotychczasowy system poruszania się zwiedzających.

Sztuczna natura i doświadczenie fikcji
Dynamiczny charakter instalacji w Pawilonie będzie silnie oddziaływał na wyobraźnię i emocje zwiedzających. Znikanie i pojawianie się wysp przywodzi na myśl futurologiczne wizje, w których zmiany klimatyczne doprowadzają do rozpuszczenia lodowców i zatopienia części kontynentów. Forma wypiętrzonych wysp jest organiczna, lecz jednocześnie przez swoją perfekcyjną regularność wywołuje poczucie sztuczności, jakbyśmy znajdowali się wewnątrz komputerowej symulacji lub gry wideo. W naturze powstają często formy przypominające obliczone komputerowo wygenerowane symulacje. Częstym doświadczeniem współczesnym jest opisywane szeroko przez Paula Virilio i Slavoja ŽiŽka odczucie „derealizacji" (Paul Virilio, „Esthetique de la disparition", Éditions Galilée, 1989; Slavoj Žižek, „Welcome to the Desert of the Real", Verso, 2002), odrealnienia i odczucia, iż rzeczywistość jest fikcją to odczucie zostanie tu zintensyfikowane wywoływaniem chwilowej niepewności i zagrożenia, gdy wpływająca woda odcinać będzie drogę do wyjścia, a zwiedzający zostaną na moment uwięzieni na kilku suchych wyspach. ta sytuacja stworzy możliwość interakcji. Zagrożenie i wspólne przeżycia specyficznego doświadczenia, generuje momenty intymności pomiędzy obcymi sobie ludźmi i może prowadzić do nawiązania kontaktów.

Przestrzeń-pułapka. Fenomen aqua alta
Bezpośrednim modelem dla sposobu funkcjonowania instalacji wewnątrz Pawilonu jest fenomen Aqua Alta - czyli czasowego zalewania Wenecji przez podnoszący się poziom wody w kanałach. Aqua Alta jest utrudnieniem dla pieszych, a wręcz zagrożeniem dla samej Wenecji, a jednocześnie stanowi kwintesencję tożsamości położonego na lagunie miasta. Podnoszenie się i opadanie wody determinuje zachowanie mieszkańców. Ten mikrokataklizm tworzy specyficzne sytuacje i zmiany zachowań Wenecjan, którzy muszą poszukiwać alternatywnych sposobów poruszania się po mieście, innych ścieżek i przejść. ta dynamiczna relacja, dryfu żywej wody z przepływem ludzi zostanie przeniesiona do wnętrza Polskiego Pawilonu i wytworzy specyficzną fluktuacyjną relację „zatrzymania wewnątrz granicy". Inspirowana Aqua Alta wpływająca i odpływająca z Pawilonu woda będzie zalewać i odkrywać różne części spiętrzonej posadzki. W momentach zalania powstawać będą wyspy o różnych kształtach, na których widzowie zostaną na kilka minut zatrzymani i „odcięci". Powstałe formy w wyniku zalewania i odkrywania części posadzki, będą mieć charakter efemeryczny, będą pojawiać się i znikać. Zwiedzający zaś będą zatrzymywani na chwilę wewnątrz Polskiego Pawilonu. Zatem proces przejścia/wyjścia/wejścia zostanie wydłużony. Projekt wykorzystuje operowanie czasem oraz strategię jako jeden z parametrów wpływających na architekturę i zawiązywanie nowych komunikacyjnych relacji.

Podsumowanie
Przypadkowe mikrospotkania są jednym z podstawowych wyznaczników współczesnej przestrzeni miejskiej. Tworzone przez architekturę przestrzenie pomiędzy mają charakter polityczny, gdyż generują niespodziewane spotkania nieznajomych osób. Projekt WEJŚCIE/WYJŚCIE stawia pytanie w jaki sposób niespodziewane zmiany, takie jak zalanie wydeptanych ścieżek w mieście lub powstanie alternatywnego WEJŚCIE/WYJŚCIE, może zmienić się cały układ złożony struktury miejskiej, jakie są społeczne, polityczne i ekonomiczne skutki takiej zmiany?