Sala koncertowa Harpa

Najciekawsze zagadnienie techniczne: oparta na belce obwodowej samonośna, lekko nachylona, 25-metrowa elewacja złożona z tysiąca dwunastościennych modułów o wysokości 2 metrów. W 2013 roku sala koncertowa Harpa otrzymała Nagrodnę Unii Europejskiej im. Miesa van der Rohe dla współczesnej architektury.

Uzasadnienie jury: projekt Sali koncertowej i centrum konferencyjnego Harpa uchwycił mit narodu Islandii, świadomie proponując hybrydowy budynek kulturalny w trakcie wielkiej recesji. Dzięki przezroczystym niby-cegłom elewacja tworzy wciąż zmieniającą się grę kolorowych świateł, umożliwiając dialog między miastem a wnętrzem życiem obiektu. Nadając tożsamość społeczeństwu od dawna znanemu ze swoich sag, (...) budynek ten stanowi ważne przesłanie dla świata i mieszkańców Islandii.

Zespół muzyczno-konferencyjny Harpa w Reykjaviku jest pod każdym względem budynkiem emocjonującym. Już sama historia jego realizacji odzwierciedla skalę oczekiwań, jakie Islandczycy mieli wobec obiektu, który nie tylko miał stać się siedzibą narodowego centrum muzyki, ale też podkreślać lokalizację stolicy Islandii na kulturalnej mapie świata. Planowany początkowo w sąsiedztwie położonych w głębi miasta terenów sportowych, dzięki decyzji, jaką podjęto pod koniec lat dziewięćdziesiątych stanął ostatecznie w eksponowanym miejscu na nabrzeżu portowym, w bezpośrednim sąsiedztwie śródmieścia.

Decyzja ta była pierwszym krokiem w realizacji strategii zagospodarowania portu na cele publiczne i stopniowego zbliżania wybrzeża z miastem. W 2004 roku rozpisano międzynarodowy konkurs architektoniczny, który – ze względu na złożoność całego przedsięwzięcia – miał formułę partnerstwa prywatno-publicznego, i w którym udział wzięły zaledwie cztery konsorcja. Rywalizację wygrało duńskie biuro zmarłego w czerwcu bieżącego roku architekta Henninga Larsena wspólnie z lokalną pracownią Batteríið Architects, studiem artysty Olafura Eliassona, firmą inżynierską Rambøll oraz bankiem inwestycyjnym Landesbanki.

W oczach miejscowych komentatorów nowoczesna architektura zwycięskiego projektu była przejawem kapitalistycznego rozpasania, natomiast żałowano odrzucenia propozycji francuskiego architekta Jeana Nouvella (laureata drugiej nagrody), przewidującej budowę obiektu w kształcie wzgórza, formalnie nawiązującego do pobliskiego wzniesienia Arnarhóll. Wodą na młyn dla krytyków był upokarzający dla Islandii kryzys finansowy, którego sprawcami w skali lokalnej byli m.in. właściciele Landesbanki – wtedy nazywani już nie bankierami, lecz banksterami. W obliczu zagrożenia przerwaniem na nieokreślony czas rozpoczętej budowy, magistrat Reykjaviku i rząd Islandii podjęły w 2008 roku decyzję o dokończeniu Harpy na własny koszt, bez udziału partnera prywatnego. Jednocześnie w 2009 roku rozpisano urbanistyczny konkurs na zagospodarowanie 80-hektarowego fragmentu miasta, w którym centrum muzyczne w otoczeniu funkcji kultury, handlu i usług stanowi jeden z kluczowych elementów funkcjonalnych i kompozycyjnych (zwyciężyło biuro Graeme Massie Architects).

Architektura Harpy jest zapisem różnorodnych inspiracji zjawiskami ze świata przyrody. Masywna, dynamiczna i nieregularna bryła budynku, połyskliwa i wielobarwna, przestrzenna elewacja, szerokie otwarcia widokowe i kontrastowe zestawienia materiałów odzwierciedlają wyjątkową lokalizację na styku zupełnie odmiennych żywiołów: oceanu, wulkanicznej wyspy i przestrzeni zwartego, kameralnego miasta.

Pod względem funkcjonalnym obiekt składa się z trzech audytoriów otoczonych ogólnodostępną przestrzenią foyer. Strefa wejścia głównego na parterze oraz foyer, z których wchodzi się do poszczególnych audytoriów, są zwrócone w kierunku miasta, dzięki czemu każda aktywność w środku jest widoczna z przestrzeni publicznej, a budynek staje się elementem miejskiej scenografii. Widziana od strony morza, wysoka na 25 metrów elewacja wydaje się zacierać granice wielkiej bryły i stapiać z powierzchnią wody. Złożona jest z tysiąca powtarzalnych dwunastościennych modułów o wysokości 2 metrów, które przypominają głazy bazaltu.

Ta samonośna, lekko nachylona ściana jest oparta na belce obwodowej umieszczonej na wysokości stropu nad parterem – nie schodzi do poziomu terenu, co sprawia że wygląda jakby była nałożona od góry na budynek. Ze względu na skomplikowaną geometrię, węzły spotykających się w narożnikach fragmentów elewacji były projektowane i wykonywane ręcznie. Autor jej projektu – islandzko-duński artysta Olafur Eliasson – zajmuje się w swojej sztuce głównie problemami percepcji, w szczególności percepcji barw. Zastosowane na fasadach Harpy motywy konstrukcyjne i kolorystyczne Eliasson wykorzystywał już do budowy swoich instalacji dla fundacji NMAC (2002) czy w pawilonie Colour Activity House zaprojektowanym dla muzeum sztuki nowoczesnej w Kanazawie (2010).

Elewacja Harpy jest więc zarówno instalacją artystyczną, jak i integralną częścią dużego budynku użyteczności publicznej. Pomiędzy ścianą zewnętrzną a kompozytowymi, żelbetowo-stalowymi ścianami audytoriów, na całej wysokości obiektu rozciąga się wolna przestrzeń wypełniona migotliwym światłem przefiltrowanym przez barwione szklane elementy. Przestrzeń ta służy ogólnej komunikacji wewnętrznej, odbywającej się po rampach, schodach i balkonach, których wysięg dochodzi do 8 metrów. W środku dominuje ciemny kolor barwionego w masie betonu, bazaltowych bloków posadzki parteru oraz elementy drewniane – lite drewno jesionowe, barwiona sklejka brzozowa, laminowane płyty MDF.

Choć obiekt ciągle budzi emocje, jest z pewnością dowodem na determinację władz publicznych w budowaniu wizerunku miasta i państwa promujących szeroko pojętą kulturę. Poza kwestiami stricte technicznymi, jednym z argumentów jury, uzasadniającym przyznanie autorom Harpy tegorocznej nagrody, była zachęta dla Islandii i uznanie dla wsparcia udzielonego w trudnej sytuacji projektowi kulturalnemu. Być może w podejmowaniu decyzji pomagała sędziom nazwa budynku – w staronorweskim kalendarzu harpa oznacza bowiem pierwszy miesiąc wiosny, zapowiedź lepszych czasów.