O historii postoczniowych terenów i założeniach konkursu na projekt Centrum Solidarności

70-hektarowy teren dawnej Stoczni Gdańskiej, położony wzdłuż południowego nabrzeża Martwej Wisły w bezpośrednim sąsiedztwie ścisłego centrum, od lat 90. był przedmiotem licznych opracowań planistycznych i projektowych. W 1994 roku, wkrótce po zaprzestaniu tu działalności stoczni, władze Gdańska zleciły zespołowi profesora Mieczysława Kochanowskiego z WA PG przygotowanie dla tego obszaru studium zagospodarowania.

Koncepcja zakładała powstanie nowej śródmiejskiej dzielnicy z centralną osią kompozycyjną, tzw. Drogą do Wolności, czyli promenadą biegnącą od historycznej bramy nr 2 i pomnika Poległych Stoczniowców do nabrzeża.

W 1998 roku pojawił się pomysł, by na terenach postoczniowych powstało Muzeum Solidarności.

Realizacją przedsięwzięcia zajęła się fundacja, powołana z inicjatywy m.in. Lecha Wałęsy, arcybiskupa Tadeusza Gocłowskiego i władz samorządowych. W 2000 roku, z okazji 20. rocznicy wydarzeń Sierpnia ’80, niewielką ekspozycję udało jej się otworzyć w dawnej sali BHP, wciąż jednak zabiegała o budowę nowego gmachu. W planie zagospodarowania przestrzennego z 2004 roku lokalizację obiektu wskazano na działce tuż obok bramy nr 2, przy dużym placu ukształtowanym na zakończeniu głównej osi.

W 2005 roku urząd miasta i zarząd fundacji Centrum Solidarności zorganizowały międzynarodowe seminarium, podczas którego zaproszeni architekci mieli przedstawić propozycje zabudowy placu i wiodącej od niego Drogi do Wolności (wśród projektantów znaleźli się m.in. Romuald Loegler, Wojciech Grabianowski, Renato Rizzi, a także architekci z Grupy 5 i pracowni FORT). Zaprezentowane wówczas koncepcje miały charakter zarówno bardzo ogólnych wizji urbanistycznych, jak i szczegółowych opracowań kameralnych przestrzeni publicznych urządzonych po obu stronach promenady. Wyniki seminarium pomogły w doprecyzowaniu założeń konkursu na projekt Centrum Solidarności z 2007 roku. Koncepcje miały obejmować bowiem budynek ECS oraz zagospodarowanie terenu wokół placu Solidarności, w zasięgu którego powinna się znaleźć historyczna brama nr 2 i sala BHP.

W jury pod przewodnictwem wiceprezydenta Gdańska, architekta Wiesława Bielawskiego, zasiedli m.in. Czesław Bielecki, Stefan Behnisch, Grzegorz Buczek, Wiesław Czabański, sir Jeremy Dixon, George Ferguson i Eva Jirična. W przesłaniu do uczestników sędziowie napisali: Stworzenie przestrzeni dla miejsca narodzin Solidarności, która stała się katalizatorem wyzwolenia i zjednoczenia Europy nie jest tylko kwestią budynku o symbolicznym znaczeniu. Budynek, jego położenie graniczące z pomnikiem Poległych Stoczniowców, kontynuuje Drogi do Wolności, temat wystawy o tej nazwie. Jury poszukuje architektonicznej i urbanistycznej ikony – gestu. Nie tylko jako budynku, ale drogi do ożywienia historii. A więc forma architektoniczna musi brać pod uwagę kontekst Stoczni Gdańskiej w jej wielkich dniach pokazanych na pierwszych stronach.

Spośród 58 prac nadesłanych na konkurs do realizacji wybrano projekt gdańskiego biura FORT. Jury szczególnie doceniło powiązania przestrzenne gmachu z planowaną w przyszłości komercyjną zabudową placu i przemysłowym charakterem miejsca. Realizacja obiektu rozpoczęła się w 2011 roku, a jego oficjalne otwarcie nastąpiło 30 sierpnia 2014 roku.

Wciąż nie wiadomo jednak, kiedy wokół ECS powstanie nowa dzielnica. Postoczniowe tereny należą obecnie do kilku firm, które planują tu niezależne inwestycje. Dysponującą 22 hektarami spółka BPTO zapowiada uzupełnienie poprzemysłowych obiektów zabudową mieszkaniowo-usługową. W ramach projektu pod nazwą Young City Gdansk powstać mają biura, hotele, mieszkania i sklepy o łącznej powierzchni zabudowy 450 000 m². Na razie firma sfinansowała realizację ulicy Nowej Wałowej, głównej arterii komunikacyjnej poprowadzonej przez środek założenia równolegle do nabrzeża. Do 2016 roku, na 4,5-hektarowej działce należącej z kolei do TK Development, a położonej przy samym placu Solidarności, vis-àvis ECS, zakończyć się ma budowa galerii handlowej o powierzchni 61 000 m².