Zespół sanatoryjno-uzdrowiskowy w Ustroniu został zrealizowany w latach 1967-1982 według projektu architektów Henryka Buszki, Aleksandra Franty i Tadeusza Szewczyka oraz konstruktora Konrada Korpysa z Pracowni Projektów Budownictwa Ogólnego w Katowicach. W ramach założenia powstało m.in. sanatorium Równica, szpital reumatologii i zakład przyrodoleczniczy, a także 17 domów wypoczynkowo-rehabilitacyjnych o formie przypominającej piramidy. Dryfują niczym łodzie o podwójnych żaglach po zielonych stokach. Ich elewacje są zróżnicowane. Południowe i wschodnie mają horyzontalne ciągi balkonów, zachodnie i północne wertykalne słupy z krótkimi balkonami, a połacie dachów skosy okien. To symbole otaczającego krajobrazu: wody, drzew i gór. Dominuje tu estetyka stylu międzynarodowego i rzeźbiarskiego krytycznego regionalizmu – pisał na naszych łamach krytyk architektury Ryszard Nakonieczny („A-m” 04/2020).Od sierpnia 2010 roku właścicielem większościowego pakietu Przedsiębiorstwa Uzdrowiskowego Ustroń jest spółka Polsko-Amerykańskie Kliniki Serca, założona przez grupę lekarzy z Polski i Stanów Zjednoczonych. Przedsiębiorstwo zarządza dziś m.in. gmachem sanatorium oraz domami wypoczynkowo-rehabilitacyjnymi Rosomak, Narcyz, Kos oraz Wilga i jest częścią grupy American Heart of Poland. To na jej zlecenie architekci Maciej Franta oraz Robert Konieczny opracowali projekt rozbudowy uzdrowiska. Prezentacja koncepcji miałą premierę 29 września podczas organizowanej w Ustroniu konferencji medycznej. W trakcie spotkania architekci nie tylko opowiedzieli o swoich planach i inspiracjach, ale pokazali też pierwsze ideogramy i wizualizacje.
Wielki, wizjonerski projekt uzdrowiska Ustroń, jedno z najbardziej śmiałych założeń architektonicznych w powojennej Polsce doczeka się rozbudowy, a właściwie skończenia czy zamknięcia, bo jak powszechnie wiadomo koncepcja Henryka Buszki, Aleksandra Franty i Tadeusza Szewczyka nigdy tak naprawdę nie została zrealizowana w całości – mówił prowadzący dyskusję Marcin Zasada z portalu Ślązag. Jak wyjaśniał Franta, z planowanych 28 domów wypoczynkowych w kształcie piramid powstało zaledwie 17.
Punktem wyjścia nowej koncepcji dla uzdrowiska była analiza miejsca i jego potrzeb, ale również dawnych planów. Ustroń Zawodzie to jeden z najlepszych przykładów w Polsce wkomponowania nowoczesnej architektury w górski krajobraz. Piramidy wyglądają jak skały swobodnie rozrzucone po lesistym stoku, ale po analizie rysunków naszych poprzedników odkryliśmy, że to nie tylko przemyślana kompozycja, ale wręcz matematyczny wzór. Chcemy się w niego wpisać i twórczo kontynuować myśl tercetu Buszki, Franty i Szewczyka – mówił Robert Konieczny.
i
Zespoły Franty i Koniecznego wspólnie pracowały nad całościową koncepcją urbanistyczno-architektoniczną rozbudowy dzielnicy. To kompleksowy plan rozwoju uzdrowiska na kolejne dekady. Takie całościowe podejście, które cechowało również projekt zespołu mojego dziadka, ma uchronić dzielnicę przed chaotyczną zabudową, a od lat 90. w okolicy powstają przypadkowe inwestycje. Ten cenny przyrodniczo i kulturowo zespół wymaga opieki, a po tylu latach od wbudowania – również swego rodzaju rehabilitacji. Projektowane przez nas obiekty mają wzmocnić istniejący układ oraz zwiększyć dostępność i atrakcyjność uzdrowiska – przekonuje dziś Franta.
Planowane są trzy nowe budynki w kształcie nawiązującym do dawnych piramid. Z daleka mają wyglądać prawie identycznie jak te powojenne, dopiero z bliska będzie można odkryć ich współczesną proweniencję. Pierwotne domy wczasowe mają doklejone balkony, my traktujemy piramidy jak skalne masywy, w których drążymy. W ten sposób we wgłębieniach powstaną obszerne loggie, dzięki czemu duże przeszklenia budynków zyskają potrzebne zacienienie i nie będą się przegrzewać latem. Z kolei od dołu zamierzamy mocno podciąć kubatury, aby zminimalizować ingerencję obiektów w zbocze – mówi Konieczny. Każda z nowych piramid będzie mieć podobny układ dwóch wierzchołków różnej wysokości, jednak pomiędzy nimi powstanie nowatorski, siodłowy dach pokryty trawą. Organiczna forma zadaszenia ma być znakiem współczesnych możliwości technologicznych, ale i nacisku na zrównoważone budownictwo.
i
Sercem całego założenia będzie nowy deptak biegnący wzdłuż obecnej głównej drogi przecinającej dzielnicę z północny na południe. W okresie budowy Zawodzia dominowało inne myślenie o komunikacji, w tamtych czasach faworyzowano ruch kołowy. Chcemy tę przestrzeń przekształcić – dodać deptak, ścieżkę rowerową, szerokie i bezpieczne przejścia, których tam dziś brakuje. Teren stanie się bardziej atrakcyjny dla spacerowiczów, bo wzdłuż deptaku nanizane będą funkcje ogólnodostępne, jak stacja kolejki linowej, pijalnia wód, knajpki – dodaje Franta. Droga wraz przestrzenią dla pieszych i rowerzystów stanie się rodzajem górskiego deptaku, z którego będzie można podziwiać widoki na masyw Beskidu Śląskiego, w tym Wielką Czantorię. Zapowiada się zatem bliźniak bulwaru, który biegnie w dole – tuż nad Wisłą. Poniżej drogi z deptakiem powstaną dwa nowe budynki, nazwane przez architektów klinowcami. Przeglądając stare projekty uzdrowiska natrafiliśmy na zapominaną dziś koncepcję tzw. cokołowców. Główna droga rozdziela kompozycję Buszki, Franty i Szewczyka. Powyżej niej powstawały sterczące piramidy, natomiast poniżej jej poziomu planowano ich odwrócone odpowiedniki, czyli właśnie cokołowce. Ich płaskie dachy miały być rozległymi tarasami, a piętra przyrastałyby w dół wraz z opadaniem stoku. W naszej wersji dachy stają się zielonymi polanami, na jednej z nich znalazło się nawet miejsce na nową pijalnię wód – wyjaśnia Konieczny.
Architekci zapowiadają minimalną ingerencję w zastany krajobraz. Klinowce mają być posadowione w miejscu istniejących polan, aby jak najmniejsza liczba drzew ucierpiała. Jakby ktoś wypoziomował polany i schował pod nimi budynki. Będą praktycznie niewidoczne z dalszych perspektyw, bo ich kubatury przesłoni las – zapowiada Franta.
i
Planowana rozbudowa uzdrowiska ma też rozwiązać największe bolączki dzielnicy – podniesiony zostanie standard, który obecnie w wielu miejscach odstaje już od oczekiwań współczesnych kuracjuszy, ośrodek będzie też bardziej zszyty z miastem. Obecnie jest to odizolowana enklawa. Scalą ją z położonym poniżej miastem nowe połączenia: planowana kolejka linowa oraz nowe ścieżki rowerowe i piesze. Te ostatnie mają wykorzystać malownicze jary, które przecinają porośnięte bukami zbocza Równicy. Ścieżki w formie delikatnych trapów będą zawieszone ponad poziomem gruntu, aby nie ingerować w topografię jarów ani nie pogłębiać procesów erozyjnych. Woda będzie mogła swobodnie pod nimi przepływać, a zwierzęta migrować.Jesteśmy przekonani, że przemyślana rozbudowa Zawodzia odnosząca się z szacunkiem do zastanego kontekstu architektonicznego, jak i z poszanowaniem przyrody podniesie rangę uzdrowiska. Nasz projekt w połączeniu z ambitnymi planami inwestora stanowią szansę na wykreowanie w Ustroniu kurortu uzdrowiskowego o europejskiej randze. Po 60 latach od rozpoczęcia budowy Zawodzia będziemy mogli dokończyć dzieło naszych poprzedników, w tym kompozycję słynnych piramid, jak i całej dzielnicy, co da miastu nowe perspektywy rozwoju na następne dziesięciolecia – zapewniają architekci. Rozbudowa uzdrowiska w Ustroniu ma się rozpocząć już w 2023 roku.
i
i
Zobacz też filmowy skrót premierowej prezentacji
W filmie główne założenia projektu rozbudowy zespołu sanatoryjnego w Ustroniu omawiają m.in. Robert Konieczny i Maciej Franta, ale też Adam Szlachta, prezes zarządu Grupy American Heart of Poland.
Newsletter „Architektury-murator”co tydzień nowa porcja najświeższych architektonicznych newsów z Polski i ze świata!
