Podręcznik profesora Jana Macieja Chmielewskiego to obszerne, ponad 500-stronicowe kompendium wiedzy z zakresu urbanistyki, planowania przestrzennego i gospodarki przestrzennej. Książka jest skierowana głównie do studentów gospodarki przestrzennej lub architektury i urbanistyki, ale może też stanowić ciekawe repetytorium dla projektantów. Stanowi rozszerzenie klasycznego podręcznika autorstwa profesora Teoria urbanistyki w projektowaniu i planowaniu miast, którego kolejne wydania od lat są podstawowym materiałem dydaktycznym z dziedziny urbanistyki.
Obecna publikacja wypełnia lukę pomiędzy literaturą naukową czytaną przez nielicznych, tłumaczeniami klasyki światowej oraz wydawnictwami tworzonymi z nadzieją na popularyzację problematyki urbanistycznej (jak Ład przestrzeni Bolesława Szmidta, Przestrzeń wokół nas Kazimierza Wejcherta czy książki Filipa Springera). W podręczniku przedstawiono poszczególne zagadnienia związane z podstawami teoretycznymi oraz praktyką planistyczną w Europie. Rozpoczyna go omówienie środowiska zamieszkania, co pewnie pozwoli zidentyfikować się czytelnikom z problematyką. Następnie zaprezentowano specyfikę struktury miasta europejskiego oraz temat kształtujących je procesów. Bardzo ciekawy i porządkujący wiedzę jest rozdział dotyczący naturalnych praw rządzących rozwojem, tj. otwartości systemu, nierównomierności rozwoju podsystemów, minimalizacji wysiłku i innych. Na tym tle omówione zostały narzędzia polityki przestrzennej (m.in. dokumenty strategiczne, gospodarowanie nieruchomościami i marketing urbanistyczny) oraz dokumenty planistyczne, z wyróżnieniem systemu planowania przestrzennego w Polsce. Kolejne rozdziały dotyczą środowiska pracy, także struktur łączących funkcje mieszkaniowe, usługowe i produkcyjne, problematyki rewitalizacji miast oraz przestrzeni publicznych. W ostatniej części powraca kwestia miejsc zamieszkania, tym razem w kontekście polityki mieszkaniowej. Tę systematyczną i kompleksową prezentację uzupełniono o bogato ilustrowane omówienia projektów i realizacji z Europy Zachodniej, głównie z krajów skandynawskich. To przykłady, które pokazują, jak dobra urbanistyka prowadzi do dobrej przestrzeni miejskiej. Na tym tle przedstawione są realia planistyczne w Polsce z dość ostrożnym wskazaniem słabości naszej urbanistyki. A przecież czytający podręcznik dociekliwy student musi zadawać sobie pytanie, dlaczego polska przestrzeń wygląda tak, jak wygląda. Szkoda, że nie ma w książce niemal żadnych pozytywnych polskich przykładów. Oczywiście, nie znajdziemy ich w kraju dużo, a te, które są, stanowią raczej pochodną wrażliwości i świadomości urbanistycznej architektów projektujących duże kompleksy budynków niż procesów planowania. Nie przywołano w podręczniku choćby gdańskiego Garnizonu, poznańskich Małych Naramowic, katowickiego Bażantowa, centrum Siechnic, Siewierza Jeziornej, czy warszawskiego Ekoparku, 19. Dzielnicy lub Osiedla Wilno. Pokazanie możliwości realizacji dobrych projektów w realiach polskich byłoby z pewnością cennym uzupełnieniem. Nie znajdziemy też w publikacji tematu zyskujących ostatnio na znaczeniu narzędzi i metod mikroplanowania oraz oddolnego wpływania na przestrzeń miasta. Książka profesora Chmielewskiego ma jednak szansę stać się takim klasykiem, jak wspomniana już Teoria urbanistyki... Może szkoda tylko, że ten nowy podręcznik nie zyskał nieco bardziej przystępnej formy z najważniejszymi treściami wyróżnionymi graficznie, pytaniami kontrolnymi oraz odnośnikami w tekście do uzupełniającej literatury.
Michał Stangel
