Centrum Sportu Niepełnosprawnych w Krakowie

Historia realizacji Hali 100-lecia KS Cracovia z Centrum Sportu Niepełnosprawnych sięga ubiegłej dekady, kiedy Gmina Miejska Kraków razem ze Stowarzyszeniem Architektów Polskich ogłosiła otwarty konkurs, w którym udało nam się zająć 1 miejsce, by następnie zawrzeć umowę na prace projektowe. Projekt realizacyjny powstał w latach 2008-2009, wtedy też uzyskaliśmy pozwolenie na budowę. Do realizacji nie doszło z przyczyn finansowych. Gmina powróciła do zamierzenia po kilku latach i w roku 2015 ogłosiła przetarg w celu wyłonienia generalnego wykonawcy. Do jego obowiązków należeć miało również zaktualizowanie dokumentacji projektowej i dostosowanie jej do obecnych wymogów prawnych (zmiana przepisów w zakresie ochrony cieplnej i oszczędności energii) oraz doposażenia obiektu we współcześnie stosowane systemy techniczne). Wybrany w drodze przetargu generalny wykonawca – firma Skanska – zlecił prace projektowe nam, autorom pierwotnej dokumentacji.

Mimo lokalizacji inwestycji w obszarze tak bliskim ścisłemu centrum Krakowa, sąsiedztwo hali to w znacznej mierze teren otwarty. Trójkątna działka przylega do południowej krawędzi Błoń przy alei Focha, prowadzącej od Starego Miasta ku położonemu na zachodzie wzgórzu św. Salwatora z wieńczącym je kopcem Kościuszki. Granicę terenu projektu od południowego zachodu wyznacza rzeka Rudawa, która niedaleko stąd wpada do Wisły. Sąsiedztwem po stronie wschodniej jest zabudowa, głównie mieszkalna, raczej drobnej skali – niejako potwierdzającej nazwę tej dzielnicy (Półwsie Zwierzynieckie). Zgodnie z regulacjami Ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, gabaryty – zarówno w rzucie, jak i pod względem wysokości – tych sąsiadujących z przyszłą halą budynków, wyznaczyły dopuszczalne wymiary jej kubatury. Biorąc pod uwagę odmienność funkcji istniejących obiektów (domy jednorodzinne i małe budynki wielorodzinne, niewielkie w skali zabudowania bursy akademickiej) od obiektu hali sportowej z widownią i całym programem uzupełniającym, zadane maksymalne wymiary projektowanej inwestycji stanowiły jej istotne ograniczenie. Wymagania cennej lokalizacji, które znalazły odwzorowanie w obostrzeniach regulaminu konkursu, skłoniły nas wtedy – w 2008 roku – do traktowania planowanej hali jako części zastanego krajobrazu otwartego, z jego charakterystycznymi cechami. Widok z alei Focha poprzez halę na wzgórze i kościół Najświętszego Salwatora podpowiadał nam sposób, w jaki ukształtować północną fasadę budynku. Bliska panorama wzgórza z kopcem Kościuszki widoczna jest z wnętrza – przez elewację zachodnią. Hol wejściowy, uniesiony o 1 m powyżej chodnika alei Focha, daje widok na Błonia ponad przejeżdżającymi samochodami. Częścią tego krajobrazu jest projektowana hala; wyrasta wprost z rozrzeźbionego terenu. Łączy poziomy chodnika wzdłuż alei, ścieżki biegnącej po wale Rudawy z parterem budynku, jego przyziemiem i tarasem na dachu. Na różnych płaszczyznach – poziomych i nachylonych, wewnętrznych i zewnętrznych – zrealizowany zostanie program funkcjonalny.

Hala będzie obiektem wielofunkcyjnym, jedno- i trzykondygnacyjnym. Główną część obiektu zajmie sala gier o wymiarach 44 x 26 m, umożliwiająca rozgrywanie meczów większości dyscyplin halowych. Posadzkę sali zlokalizowano w poziomie przyziemia. Wokół boiska znajdą się trybuny na łącznie 818 miejsc siedzących (668 stałych, 150 składanych). Na tym samym poziomie co sala gier w części wschodniej budynku zlokalizowano pomieszczenia stanowiące bezpośrednie zaplecze dla osób korzystających czynnie z sali sportowej. Będą to szatnie i umywalnie (w tym dla osób niepełnosprawnych), pokój pierwszej pomocy. W północno- zachodnim narożniku przyziemia umieszczono salę wielofunkcyjną i siłownię. Na poziomie parteru, po jego północnej stronie, znajdzie się wejście główne od strony alei Focha oraz pomocnicze (od strony wschodniej). Przy wejściu głównym w holu umieszczono kasy oraz szatnię. W części południowej parteru znajdzie się kawiarnia z tarasem na zewnątrz. Na piętrze zaplecza hali umiejscowiono zaplecze gościnne. W południowej części zlokalizowano recepcję oraz dwuosobowe pokoje z węzłami sanitarnymi dla osób niepełnosprawnych. Przy ścianie zewnętrznej (wschodnia strona budynku) znajdować się będzie 13 dwuosobowych pokoi, część biurowa oraz sala konferencyjna. Ponadto na piętrze przewidziano pomieszczenia techniczne oraz galerię z widokiem na salę sportową. Ograniczenie dopuszczalnej wysokości budynku spowodowało konieczność wkopania go w teren. Krajobrazową płaskorzeźbę stworzymy w złożonych warunkach gruntowych. Usunęliśmy wierzchnie warstwy, a projektowany budynek posadowiliśmy na stropie warstw niższych – piasków i żwirów (o nośności pozwalającej na bezpieczne przeniesienie obciążeń od budynku) oraz ponad poziomem wód gruntowych. Projektowaną rzeźbę formują płaszczyzny ze stali cortenowskiej oraz z betonu malowanego na rudy odcień. Na dachu założyliśmy taras użytkowy oraz większą połać zieleni w postaci roślinności ekstensywnej. Projektowana budowla jest konstruowana z kilku materiałów. Zasadniczy korpus budynku – płytę fundamentową, trybuny widowni, ściany nośne zewnętrzne i wewnętrzne, stropy – oraz konstrukcję muru oporowego i nasypu wzdłuż Rudawy wykonano z żelbetu (wylewanego na miejscu), w tym całość na kondygnacji przyziemia w technologii betonu wodoszczelnego. Swobodna, krajobrazowa i nieregularna forma budynku zdecydowała o wykluczeniu choćby częściowej prefabrykacji, którą rozważał początkowo generalny wykonawca. W przestrzeni zewnętrznej (także w tej otwartej w obrębie budynku) betony są malowane na rudo. Wykorzystaliśmy farby firmy Keim (pełniące także funkcję impregnatów), o barwie skomponowanej na potrzebę tej realizacji. Malowanie jest laserunkowe, kolor pokrywa płaszczyzny betonowe nierówno, nie stara się też zamaskować ewentualnych, miejscowych uchybień w jakości jego wykonania. Uznaliśmy, że takie swobodne zabarwienie będzie bliższe generalnemu zamierzeniu wpisania budynku w jego naturalne otoczenie.

W przestrzeniach zamkniętych w obrębie obiektu pozostał beton w stanie surowym, niemal w całości w postaci takiej, jaką osiągnął po rozszalowaniu. Konstrukcja części nadziemnej po stronie południowej i zachodniej – tam, gdzie bryła hali otwiera się na widok wzgórza Salwator i kopiec Kościuszki – jest stalowa. Zostały zastosowane przed wszystkim rury prostokątne, z nich wykonano słupy nośne jedno- i dwugałęziowe oraz poziome i ukośne rygle. Ich przebieg, kiedy patrzy się z wnętrza na pejzaż za szkłem, „wchodzi w dialog” z linią nasypu i ścieżki prowadzącej na dach hali, z formą obwałowań Rudawy i linią pobliskiego wzgórza. Profile stalowe pomalowano na kolor ciemnoszary, niemal czarny (RAL 7021). Z uwagi na wymagania pożarowe zastosowano malowanie zabezpieczające konstrukcję na 120 minut, dzięki czemu powierzchnia stali pokryła się delikatnie nierówną warstwą farby, matową i łamiącą światło. Ten sam szaroczarny kolor otrzymała ślusarka aluminiowa ścian osłonowych, stalowe drzwi wewnętrzne, grzejniki i inne elementy wyposażenia i instalacji w otwartych przestrzeniach budynku, gdzie stanowi drugą – obok rudego – barwę dominującą. Przekrycie dachu hali zaprojektowano z drewna klejonego. Z tego materiału wykonano zarówno dźwigary (położone w rozstawie osiowym co 7,2 m), jak i konstrukcję drugorzędną – płatwie. Z uwagi na rzut budynku i jego zmienną szerokość, każdy z dźwigarów ma inną rozpiętość (sięgającą 37 m) i geometrię: wysokość (od ok. 1,5 do ok. 2,5 m), grubość (28, 48, 52 i 56 cm) i widok. Dzięki takim wymiarom przekroju, dźwigary mają klasę R30 odporności ogniowej, wymaganą z uwagi na bezpieczeństwo pożarowe. Płatwie mają przekrój 16 x 32 cm i ich wysokość mieści się niemal w całości w wysokości dźwigarów. Konstrukcja drewniana została wyprodukowana w północno-zachodniej Polsce i dostarczona do Krakowa specjalnymi transportami. Prestiżowa lokalizacja hali, niemal w samym centrum miasta, niesie istotne ograniczenia komunikacyjne: manewrowanie pojazdami o takiej długości mogło mieć miejsce wyłącznie przy minimalnym natężeniu ruchu i dostawa na plac budowy odbywała się nocą. Na tak zbudowanej konstrukcji przekrycia położona została nośna blacha trapezowa i kolejne warstwy stropodachu zielonego. Zdecydowaliśmy się nadać całości, w tym nośnej blasze trapezowej, ciemny kolor, analogiczny do barwy stalowej konstrukcji nośnej w elewacji zachodniej budynku. Dźwigary zostały pomalowane, natomiast na płatwie, blachę trapezową oraz instalacje podwieszone do dachu zostanie naniesiony specjalny natrysk akustyczny. Aby zminimalizować uciążliwość wynikającą z długiego czasu pogłosu wewnątrz, zdecydowano się na zastosowanie tynku akustycznego o wysokich współczynnikach pochłaniania dźwięku (zależnych od ich częstotliwości). Celulozowy tynk akustyczny ma ozdobną i nieregularną fakturę uzyskiwaną w procesie kilkukrotnego natryskiwania na powierzchnię sufitu. Łączna grubość powłoki wynosi między 3,5 a 4 cm; pokryła ona konstrukcję dachu wraz z większością instalacji technicznych (poza przewodami instalacji oświetlenia awaryjnego). Ten sam tynk pojawił się również na suficie korytarza prowadzącego do trybun. Wnętrze hali łączy się z tym korytarzem i jego właściwości odbijania dźwięku nie są dla niej bez znaczenia.

Dach został przygotowany pod nasadzenia dwukolorową zielenią ekstensywną. Na powierzchni ok. 2200 m^² ułożono ok. 150 t specjalnie skomponowanej mieszanki substratu o odpowiednim pH i akumulacyjności wody. Na dachu hali znajdzie się też taras o powierzchni 700 m^², z którego podziwiać będzie można panoramę Błoń i kopiec Kościuszki. Na taras będzie się można dostać windą lub skorzystać z zewnętrznych, stalowych schodów bądź rampy spacerowej wzdłuż Rudawy. Elewacje hali pokryte są stalą corten: ten materiał pozwala na wydobycie i podkreślenie efektu patyny oraz szlachetnego starzenia się bryły. Wybraliśmy go na fasady hali jeszcze na etapie konkursu architektonicznego w 2008 roku. Uznaliśmy, że rdzawa stal doskonale wpisze się w otwarty krajobraz tego fragmentu Krakowa. Corten to stal o specjalnym składzie chemicznym, dającym temu materiałowi odporność na korozję atmosferyczną i charakterystyczne rdzawe zabarwienie. Należy do grupy stopów stalowych, na powierzchni których po wystawieniu na działanie powietrza i deszczu – samoczynnie pojawia się powłoka ochronna z rdzy. Z powodu swego składu chemicznego, na powierzchni wydzielają się tlenki miedzi (patyna), które tworzą szczelną i trwałą powłokę zatrzymującą procesy korozyjne i ograniczającą straty grubości blachy. Zastosowanie tego gatunku stali eliminuje potrzebę nakładania dodatkowych powłok podczas produkcji i w okresie eksploatacji. Z wyprodukowanej przez koncern Ruukki w ich zakładzie w Estonii blachy o grubości 1,5 mm, wykonywane są prostokątne (oraz trapezowe i trójkątne) panele, które są mocowane na nitach do elewacji na ruszcie z profili stalowych z tej samej stali. Końcowy efekt (barwę elewacji) uzyskuje się po pewnym czasie, w zależności od warunków atmosferycznych: „dojrzewanie” materiału będzie trwało ok. 36 miesięcy. Panele mocowane wewnątrz budynku – a po północnej (frontowej) stronie hali materiał z fasady przechodzi do holu wejściowego – przed zamontowaniem musiały przejść proces korozji na zewnątrz budynku, gdzie osiągnęły pożądany stan po kilku tygodniach ekspozycji na słońce i deszcz. Zakończenie robót budowlanych i wykończeniowych planowane jest do końca 2017 roku, po czym nastąpią czynności odbiorowe budynku i przekazanie do użytkowania.

Piotr Lewicki (dyplom Wydziału Architektury PK 1990, doktorat 1999)

Kazimierz Łatak (dyplomy Wydziałów Architektury i Inżynierii Lądowej PK 1990); od 1995 roku prowadzą Biuro Projektów Lewicki Łatak w Krakowie, autorzy m.in. budynków mieszkalnych: Moja Olsza (2004), dom przy ul. Kazimierza Wielkiego (2007), aparthotel Lwowska 1 w Krakowie (2016), Corte Verona we Wrocławiu (2010), oraz realizacji przestrzeni publicznych: plac Bohaterów Getta (2005) czy plac Książąt Czartoryskich (2006) w Krakowie, laureaci nagrody SARP za Twórczość Architektoniczną (2004), głównej nagrody w konkursie Urban Quality Award 2011 za projekt placu Bohaterów Getta