Utopijna przyszłość budownictwa socjalnego. Pawilon Austriacki na Biennale Architektury w Wenecji

Spis treści

1. Hasło przewodnie: "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne."
2. Zestawienie dwóch modelów: rzymskiego i wiedeńskiego
3. Polityka publiczna w parze z nieformalnym działaniem
4. Kuratorzy porównali dwa podejścia do budownictwa socjalnego
5. Kim są projektanci wystawy w Pawilonie Austriackim?
6. Produkt mieszkaniopodobny. Wystawa w Zodiaku

Hasło przewodnie: "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne."

Tegoroczne Biennale Architektury w Wenecji, które rozpoczęło się 10 maja i potrwa do 23 listopada 2025 roku, odbędzie się w Giardini, Arsenale i innych punktach miasta. Pietrangelo Buttafuoco, przewodniczący La Biennale di Venezia, oraz Carlo Ratti, kurator 19. edycji, ogłosili, że hasłem przewodnim będzie "Intelligens. Naturalne. Sztuczne. Wspólne." Carlo Ratti Carlo tłumaczy go następująco:

Tytuł Międzynarodowej Wystawy Architektury ogłaszany jest zazwyczaj po angielsku i włosku. Natomiast w 2025 roku odwołanie do wspólnego łacińskiego źródłosłowu intelligens sprawi, że ten sam tytuł będzie obowiązywać w obu językach. Tytuł Intelligens ma związek z nowoczesną koncepcją «inteligencji», ale odsyła też do szerszego wachlarza znaczeń ze względu na ostatnią sylabę «gens», która po łacinie oznacza «ludzi». Daje to początek nowej, fikcyjnej bazie słowotwórczej, która wskazuje, jaka powinna być inteligencja przyszłości: włączająca, wieloraka i obdarzona wyobraźnią przekraczającą to, co znamy dziś jako sztuczną inteligencję.

Zestawienie dwóch modelów: rzymskiego i wiedeńskiego

Szczególne zainteresowanie redakcji „Architektury-murator”, obecnej na miejscu, wzbudził Pawilon Austriacki. Prezentowana w nim wystawa zestawia ze sobą dwa modele mieszkalnictwa: rzymski i wiedeński. Wiedeń reprezentuje system odgórny, zapewniający powszechny dostęp do mieszkań. Rzym ukazuje nieformalne, oddolne formy mieszkalnictwa, tworzone dzięki aktywności obywatelskiej. 

Porównanie ich do siebie ma na celu pobudzenie nowej formy współdziałania między urbanistami a mieszkańcami. Wystawa pomaga nam wyobrazić sobie utopijną przyszłość opartą na inkluzywności, dostępności, trosce o klimat i zbiorowej inteligencji. Zdaniem kuratorów, taka synergia może utorować drogę do bardziej otwartych, przystępnych cenowo i ekologicznych sposobów życia we wspólnocie, kształtując miasta przyszłości.

Czytaj także: Biennale Wenecja 2025. Opowieść o czasie przyszłym. Tak prezes Fundacji Biennale di Venezia, Pietrangelo Buttafuoco, otworzył wydarzenie

 

Polityka publiczna w parze z nieformalnym działaniem

Symetryczny układ pawilonu Josefa Hoffmanna staje się osią wystawy, gdzie dwa skrzydła prezentują odmienne narracje o mieszkalnictwie w Wiedniu i Rzymie. Ekspozycja wiedeńska, oparta na wizualizacjach, infografikach i filmach, przedstawia działający w Wiedniu system mieszkalnictwa. Rzymska część opowiada o walce o dostęp do mieszkań w zapomnianych przestrzeniach miasta.

Dziedziniec pawilonu ożywia instalacja Armina Linkego, będąca fotograficzną relacją z badań terenowych w obu miastach. "Przestrzeń Negocjacji" staje się platformą do dyskusji o przyszłości mieszkalnictwa, goszcząc debaty, warsztaty i spotkania z udziałem różnych grup interesariuszy.

Kuratorzy porównali dwa podejścia do budownictwa socjalnego

Jak możemy przeczytać na stronie internetowej Pawilonu:

Nic nie jest dziś bardziej palącym problemem niż kwestia przystępnych cenowo mieszkań. Mieszkania od dawna stały się przedmiotem obrotu finansowego lub - ujmując to inaczej - obiektami spekulacji. Zapewnienie przestrzeni mieszkalnej zostało w dużej mierze oddane w ręce sektora prywatnego, czynsze gwałtownie rosną, a miasta stają się coraz mniej nadające się do zamieszkania.

Kuratorzy Pawilonu Austriackiego - Lorenzo Romito, Sabine Pollak i Michael Obrist  skoncentrowali się na pytaniach o to, czym jest dobre mieszkalnictwo i jak można je projektować w sposób sprawiedliwy społecznie i dostępny dla wszystkich. Ich propozycja, przygotowana na Biennale Architektury w Wenecji w 2025 roku, bada mechanizmy i polityki, które umożliwiają tworzenie godnych warunków życia. Pawilon jest przestrzenią wymiany doświadczeń i wspólnego namysłu nad wyzwaniami, jakie stawia współczesne miasto: migracją, zmianami klimatycznymi, turystyką czy transformacjami gospodarczymi. Zwiedzający zostaną zaproszeni do aktywnego udziału w tworzeniu wizji bardziej inkluzyjnego i zrównoważonego miejskiego środowiska.

Czytaj także: Nordycki Pawilon na Biennale w Wenecji poszerza rozumienie ciała w architekturze. Punktem wyjście jest trans ciało

Odpowiedzialni za projekt pawilonu zwracają uwagę na to, że w miastach coraz częściej rezygnuje się z budowy mieszkań społecznych na rzecz luksusowych apartamentów i inwestycji nastawionych na zysk. Zamiast służyć mieszkańcom, przestrzeń mieszkalna staje się towarem na rynku, a wiele lokali trafia na platformy takie jak Airbnb. Taki model prowadzi do pogłębiających się nierówności - osoby, które przeznaczają większość swoich dochodów na czynsz, tracą możliwość życia w mieście i są z niego wypierane. Kuratorzy podkreślają, że obecna sytuacja mieszkaniowa jest krytyczna i wymaga pilnego przemyślenia na nowo sposobów zamieszkiwania oraz bardziej sprawiedliwego podejścia do planowania urbanistycznego.

Kim są projektanci wystawy w Pawilonie Austriackim?

Sabine Pollak, profesor na Uniwersytecie Sztuki i Projektowania w Linzu, prowadzi również biuro architektoniczne Köb&Pollak Architektur w Wiedniu. Jej praca łączy teorię z praktyką, obejmując badania nad mieszkalnictwem, feminizmem i urbanistyką, a także projektowanie budynków mieszkalnych, które zdobyły liczne nagrody.

Michał Obrist, współzałożyciel wiedeńskiego biura feld72 Architekten, jest profesorem na Uniwersytecie Technicznym w Wiedniu, gdzie kieruje Wydziałem Badań nad Mieszkalnictwem i Projektowaniem. Jego wkład w powstanie interdyscyplinarnego Centrum Nowego Mieszkalnictwa Socjalnego podkreśla jego zaangażowanie w rozwój innowacyjnych rozwiązań w dziedzinie mieszkalnictwa. Prace feld72, obejmujące budownictwo mieszkaniowe, edukacyjne i urbanistykę, były wielokrotnie nagradzane i prezentowane na międzynarodowych biennale.

Lorenzo Romito, artysta, architekt i współzałożyciel Stalker, od 2022 roku wykłada strategie przestrzenne i projektowe na Uniwersytecie Artystycznym w Linzu. Jego praca łączy sztukę, architekturę i aktywizm, a projekty Stalker, realizowane w Europie i na świecie, koncentrują się na interwencjach w przestrzeni publicznej i angażowaniu społeczności lokalnych. Romito, jako laureat Prix de Rome, łączy praktykę architektoniczną z refleksją teoretyczną nad przestrzenią i społeczeństwem.

Produkt mieszkaniopodobny. Wystawa w Zodiaku

Problem mieszkalnictwa w Europie zyskuje na znaczeniu, co widać po rosnącej liczbie wystaw poświęconych temu tematowi. Stają się one cennym źródłem wiedzy, jak choćby wystawa "Produkt mieszkanie" w warszawskim Pawilonie Zodiak. Autorzy prezentują mieszkanie jako wynik skomplikowanego procesu, a nie tylko "maszynę do mieszkania". Jego forma, choć ma zapewniać komfort życia, jest również efektem polityki, regulacji prawnych i celów finansowych.

W rozmowie Artura Celińskiego z kuratorkami Zofią Piotrowską i Mileną Trzcińską, analizowano nie tylko te systemowe uwarunkowania. Zastanawiano się, dlaczego mieszkalnictwo stało się tak palącym problemem w debacie publicznej, jak dopuściliśmy do sytuacji, w której budownictwo deweloperskie zdominowało rynek, oraz jak możemy poprawić sytuację, na przykład poprzez edukację na temat standardów dobrego mieszkania.

Zachęcamy do przesłuchania całości rozmowy: