Narodowe Muzeum Kataru

Katar obecnie, jako jedno z wielu państw Zatoki Perskiej, zmienia swój wizerunek, porzucając obraz państwa opartego wyłącznie na przemyśle naftowym i gazowym. Jednocześnie pozostaje krajem, w którym dochód narodowy per capita osiąga najwyższy na świecie poziom, co ma bezpośrednie przełożenie na jego ogromne ambicje. Przykładem tego może być chociażby organizacja FIFA 2022, z zapleczem klimatyzowanych stadionów piłkarskich, jak również budowane z rozmachem kolejne obiekty kulturalne i biznesowe w stolicy, autorstwa takich architektów jak: Arata Isozaki (Narodowe Centrum Kongresowe), I.M.Pei (Muzeum Sztuki Islamskiej) czy aktualnie Jean Nouvel. To właśnie francuskie biuro odpowiedzialne jest za koncepcję i realizację otwartego w marcu 2019 roku Narodowego Muzeum Kataru, położonego w samym sercu Doha, w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu szejka Abdullaha bin Jassima Al Thaniego.

W pierwotnym założeniu forma muzeum miała nawiązywać do przeszłości i teraźniejszości Kataru. Architekci chcieli też, aby obiekt w przeważającej części znajdował się pod ziemią, tak by nie konkurować z zabytkowym pałacem, który jest jedną z niewielu zachowanych reminiscencji perskiego panowania w tym regionie. Inwestor oczekiwał jednak koncepcji, która stanie się symbolem, ikoną architektoniczną na podobieństwo wcześniejszej realizacji paryskiego studia w sąsiednim emiracie – Muzeum Luwr Abu Zabi.

Przedstawiona propozycja nawiązuje do tzw. róży pustyni, geometrycznej struktury zrośniętych ze sobą soczewkowatych kryształów gipsu, stworzonej w wyniku oddziaływania piasku, wiatru, słońca oraz słonej wody – elementów charakterystycznych dla warunków klimatycznych Kataru. Bardzo prosta idea, lecz niezwykle skomplikowana w realizacji, jak opisał ją Hafid Rakem, menadżer projektu. Tworzy ona nie tylko ikoniczny i niepowtarzalny geometrycznie wyraz budowli, zapewnia także elastyczność i łatwość adaptacji pod wystawę muzeum, która w trakcie opracowania koncepcji, nie była jeszcze znana. Na pozór ułożone chaotycznie dyski tworzą elementy architektoniczne definiujące sekwencję 11 przenikających się galerii, tworzących niemal kilometrowej długości, pochyloną względem poziomu trasę dla zwiedzających. Każda z galerii ma nietypową formę mającą odzwierciedlenie w wyrazie zewnętrznym. Dopełnienie kompleksu muzealnego stanowi przestrzeń publiczna o powierzchni 112 000 m² z wieloma instalacjami artystycznymi i roślinnością, na którą składają się wyłącznie lokalne gatunki.

Konstrukcja

Budynek muzeum tworzy 539 dysków lub ich fragmentów, które wzajemnie się przenikają bądź nachodzą na siebie, dając efekt amorficznej, zazębiającej się ze sobą konstelacji potężnych brył o zunifikowanej okładzinie zewnętrznej. Najmniejszy z dysków ma średnicę 14, a największy aż 87 metrów, wszystkie zostały wykonane z wykorzystaniem jedynie 30 zoptymalizowanych form bądź systemów konstrukcyjnych (master molds), umożliwiających repetycje elementów stalowych oraz okładziny GFRC (Glass Fiber Reinforced Concrete). Wspornikowo wysunięte fragmenty dysków, są jednocześnie elementami zacieniającymi cofnięte płaszczyzny szklanej fasady, tworząc buforowe strefy obniżające zapotrzebowanie budynku na chłodzenie, co stanowiło jeden z ważnych czynników dla uzyskania przez muzeum certyfikatu LEED Gold.

Pomimo początkowych założeń inżynierów z firmy ARUP dotyczących zastosowania betonowej konstrukcji nośnej, ostatecznie postanowiono wykorzystać szkielet stalowy. Za sprawą tej decyzji system konstrukcyjny zredukowano do jednego materiału (uproszczono łączenia oraz kwestie dylatacji termicznych, a także uzyskano precyzję w wykonaniu poszczególnych elementów). Ułatwiło to dalszą wielobranżową współpracę, wynikającą z wielokrotnych iteracji formy architektonicznej o łącznej powierzchni 52 167 m², w tym 30 064 m² – użytkowej.

Forma budynku to logicznie przemyślany i zoptymalizowany system, którego elementy architektoniczne są jednocześnie konstrukcją nośną. Każdorazowe przesunięcie ściany powodowało zmianę struktury, co wymuszało na inżynierach oraz architektach stałą koordynację, by dostosować budynek do zmiennych koncepcji wystaw muzealnych, a jednocześnie balansu obciążeń i wymogów dopasowania instalacji technicznych.

Rezultatem jest pierwszy na świecie tak duży wielobranżowy projekt BIM, prowadzony w niezwykle precyzyjnej skali detali (LOD 400). Wymagało to zaangażowania firmy Gehry Technologies zarządzającej projektem na poziomie BIM oraz wykorzystania ich oprogramowania Digital Project. Niezbędna była także koordynacja z przedstawicielami wszystkich branż na czas procesu projektowego i realizacji. Ważnym elementem projektu jest system okładziny zewnętrznej o łącznej powierzchni ponad 115 000 m². Już na wstępnym etapie zaangażowano do współpracy specjalistów z firmy Werner Sobek, którzy wraz z architektami, zdefiniowali wyraz obiektu oraz detali, a następnie, w procesie konsultacji, dobrali materiał. Założeniem było wykorzystanie możliwie dużej ilości elementów wytwarzanych bądź przetwarzanych lokalnie. Zdecydowano się więc na zastosowanie betonu GFRC, pomimo że początkowo lokalne zdolności produkcyjne tego materiału były ograniczone.

Ostatecznie wykorzystano 76 000 paneli, wyprodukowanych przy użyciu 3000 form odlewniczych. Specjalnie zaprojektowany program umożliwił ich dopasowanie w taki sposób, by powtarzalność elementów nie była zauważalna. Każdy panel został zoptymalizowany wielkościowo, dzięki czemu uzyskano mniejszą wagę, a jego powierzchnia nie przekracza 2 m². Umożliwiło to manualną instalację elementów oraz osiągnięcie tak ogromnych rozpiętości zadaszenia. Podobny zabieg optymalizacji zastosowano przy oknach, które rozdzielają szklaną fasadę na mniejsze fragmenty. Priorytetem była lokalna produkcja oraz łatwy montaż.

Aby podkreślić krawędzie dysków oraz ich precyzyjny i stosunkowo wąski profil, nawiązujący do ostrych krawędzi pustynnych róż, zaprojektowano tzw. profile nosowe.

Tektonika oraz materiał wykończenia nawiązuje do piaskowca wykorzystanego w zabytkowym pałacu szejka Abdullaha bin Jassima Al Thaniego sąsiadującego z muzeum, a także w większości dawnej tkanki miejskiej Doha. Jest jednocześnie idealnym rozwiązaniem dla problemu utrzymania budynku w czystości; zalegający wszędzie pustynny pył jest niezauważalny na elewacji o tym samym kolorze.

Kwestie klimatyczne miały ogromny wpływ przy definiowaniu systemu odwodnienia oraz izolacji termicznej. Zdecydowano się na możliwie prosty, lecz kosztowny system galwanizowanej stali konstrukcyjnej, z dodatkową warstwą ocynkowania, do której montowano łączenia ze stali nierdzewnej, wypełniając puste przestrzenie izolacją ze spienionego szkła (stanowiącej jednocześnie warstwę wodoszczelną). Poszczególne panele okładziny były mocowane do konstrukcji poprzez wtopione na etapie produkcji łączenia ze stali nierdzewnej. Całość została dodatkowo uszczelniona 232 kilometrami wypełnienia znajdującego się pomiędzy poszczególnymi panelami fasady.

Budynek składa się z przenikających się 539 dysków o różnej średnicy. przekryto je okładziną o powierzchni ponad 115 000 m² wykonaną z paneli GFRC, które kolorystyką nawiązują do piaskowca wykorzystywanego do budowy w tym rejonie

Integralną częścią założenia jest odrestaurowany zabytkowy pałac szejka Abdullaha bin Jassima Al Thaniego, ważny punkt na mapie Kataru – dawna siedziba rządu oraz pierwotna lokalizacja muzeum. Budynki, choć diametralnie różne idealnie się uzupełniają