Publiczna biblioteka w Lublińcu

Lubiteka to Miejsko-Powiatowa Biblioteka Publiczna im. Józefa Lompy w Lublińcu. Jej siedziba jest w moim przekonaniu najciekawszym architektonicznie współczesnym obiektem, jaki powstał w tym mieście od czasów drugiej wojny światowej. Jest też jednym z wielu budynków bibliotecznych, jakie zrealizowano w ostatnich latach w Polsce. W mieście liczącym nieco ponad 20 tysięcy mieszkańców odgrywa istotną rolę — zdaje się budowlą wyrazistą, a przy tym opartą na uniwersalnym języku architektury oraz dobrze wpisującą się w lokalny kontekst.

Na pierwszy rzut oka lokalizacja biblioteki jest niekorzystna, bowiem na planie litery L została zbudowana w sąsiedztwie parkingu i pudełkowatych zabudowań dyskontów. Ale to tylko pierwsze wrażenie. W stronę dyskontów oraz ulicy zwraca się krótszą, ceglaną elewacją mieszczącą główne wejście. Tymczasem wydłużona elewacja „ogrodowa” z cegły, szkła i drewna spełnia funkcję reprezentacyjnej fasady. Stanowi ona efektowne obramienie parku na tyłach zamku ciągnącego się wzdłuż rzeczki Lubinicy. Jest też buforem oddzielającym rewaloryzowany obecnie park od przebudowanych na sklepy pozostałości dawnych zabudowań gospodarczych.

Jak opowiada projektant Marek Happach, ceglane partie elewacji budynku nawiązują do materiału, z jakiego wzniesione były niegdyś zabudowania folwarku zamkowego wraz z gorzelnią. Jeszcze kilka lat temu na zaniedbanym terenie zajmowanym dziś przez Lubitekę stała wzniesiona już po wojnie koniarnia należąca do zakładu psychiatrycznego. Jednak przed wojną w miejscu tym działała gorzelnia o elewacjach z czerwonej cegły. W roku 1945 gorzelnię zajęli czerwonoarmiści urządzając w niej skład amunicji. Żołnierze odurzeni alkoholem zaprószyli ogień, doprowadzając do eksplozji i zniszczenia budynku. Po wojnie ruiny rozebrano i dopiero w trakcie budowy Lubiteki natrafiono na fragmenty ceglanych zabudowań.

Ażurowa, ceglana ściana chroni wnętrze budynku przed hałasem od ulicy i słońcem — niczym żaluzja osłania okna sali komputerowej na pierwszym piętrze. W tej samej elewacji okna pomieszczeń administracyjnych w narożniku zostały wycięte w płaszczyźnie ceglanej ściany, nasuwając skojarzenia ze śląskim funkcjonalizmem przełomu lat 20. i 30. XX wieku. Pierwotnie projektanci proponowali w tylnej, zwróconej w stronę podwórek elewacji z rzędem małych okienek wprowadzenie zewnętrznych parapetów z ceramicznych — glazurowanych kształtek, takich jakie masowo stosowane były zarówno w Lublińcu, jak i śląskiej architekturze w XIX i pierwszej połowie XX wieku. Niestety w trakcie budowy znalezienie odpowiedniej glazurowanej cegły na parapety okazało się niemożliwe i zastąpiono je obróbkami blacharskimi.

Urodę obiektu można właściwie ocenić dopiero od strony parku i rzeki. Wznosi się on na lekkim wniesieniu i nie został podpiwniczony, co ma go uchronić przed ewentualną powodzią. Od ogrodu widać dwa skrzydła na wspomnianym rzucie litery L. Dłuższe ciągnie się równolegle do rzeki i poprzedzone jest tarasem, na którym latem staną leżaki. Dzięki przeszklonym ścianom wnętrze budynku jest znakomicie widoczne od strony parku i zdaje się zapraszać. W krótszym skrzydle w przyziemiu znalazła się czytelnia dziecięca, wyżej na pierwszym piętrze pomieszczenia administracyjne i pomocnicze, zaś nad nimi wielofunkcyjna sala z zapleczem technicznym (na tyle obszerna i komfortowa, że władze samorządowe rozważały jej czasowe wykorzystanie na sesje Rady Miasta). Wnętrza sali bibliotecznych są bardzo dobrze oświetlone, a nałożone na elewacje partie ażurowych ścian z cegły oraz drewnianych żaluzji chronią przed słońcem. Istotną cechą jest jednoprzestrzenny układ głównego skrzydła z wolnym dostępem do książek, który został rozłożony na dwóch kondygnacjach połączonych otwartą klatką schodową z efektownymi stopniami z jasnego lastryko.

Na drugim piętrze umieszczono jedyną dekorację. Ściana o grubości stropu pomiędzy parterem a piętrem obłożona została panelami z wełny drzewnej, na które nałożone zostały litery z nazwiskami pisarzy, poetów, publicystów związanych z miastem i regionem. Jeszcze przed pierwszą wojną światową w Lublińcu dość prężnie działała drukarnia, z której wychodziły liczne polskie książki, m.in. Józefa Lompy, polskiego działacza narodowego i nauczyciela w pobliskiej Lubszy. W mieście urodził się poeta Konstanty Damrot, a na cmentarzu spoczywa inny śląski poeta związany z Lublińcem Jan Nikodem Jaroń, współorganizator III powstania śląskiego, po którym w 1922 roku. miasto znalazło się w granicach II RP.

Lubiteka to obiekt szczególny. Burmistrz Lublińca Edward Maniura wypowiadał się w prasie, że ma ona szansę stać się drugim w tym mieście centrum kultury obok MDK-u. Budowla wzniesiona już teraz stała się prestiżowym, najciekawszym, współczesnym obiektem miasta i jego architektoniczną wizytówką.

Kompozycja i usytuowanie biblioteki nawiązuje do układu dawnego folwarku, w obrębie którego jest położona

Założenia autorskie

Kompozycja i usytuowanie biblioteki nawiązuje do układu dawnego folwarku, w obrębie którego jest położona. Folwark należał pierwotnie do dóbr zamku rycerskiego w Lublińcu, położonego po przeciwnej stronie rzeki Lublinicy, a później zespołu szpitala psychiatrycznego. Pierwsza wzmianka o istnieniu folwarku pochodzi z roku 1775. Jego dalsze losy związane były z historią szpitala psychiatrycznego, który w 1893 r. zajął budynek zamku. Na planie zespołu szpitala z roku 1911 w miejscu obecnej biblioteki widnieje budynek gorzelni, który był murowany z cegły, co potwierdziły wykopane w czasie budowy fragmenty fundamentów. Budynek gorzelni został zniszczony przez Armię Czerwoną pod koniec II Wojny Światowej. W ciągu ostatnich dekad zabudowania i otoczenie folwarku uległy chaotycznej przebudowie i degradacji. Obiekty folwarczne zajmowane są przez usługi handlowe i magazyny lub pozostają opuszczone. Charakterystyczne jest odwrócenie funkcji zabudowy. Pierwotnie centrum funkcjonalne folwarku stanowił dziedziniec, obecnie zabudowa otwiera się na zewnątrz, a dziedziniec pełni funkcję zaplecza. W ostatnich latach władze miasta przystąpiły do rewitalizacji doliny Lublinicy – głównego ciągu kulturowo-przyrodniczego, przy którym znajduję się najważniejsze przestrzenie publiczne miasta. Biblioteka przylega bezpośrednio do rewitalizowanego terenu nadrzecznego i została zaprojektowana w taki sposób, aby umożliwić widok na zamek i dolinę rzeki z najważniejszych pomieszczeń. Południowa część działki została zagospodarowana w sposób podkreślający walory widokowe i umożliwiający rekreacyjne wykorzystanie terenu nadrzecznego, a gmach biblioteki domyka dziedziniec folwarku. Mury oporowe i schody tworzą układ tarasów opadających w stronę rzeki. Jako materiał wykończeniowy elewacji zastosowano cegłę, nawiązując do istniejącej tu wcześniej gorzelni. Materiał ten jest także charakterystyczny dla obiektów użyteczności publicznej (Urząd Miasta, siedziba Starostwa). MAREK HAPPACH

Biblioteka przylega do rewitalizowanego terenu nadrzecznego i została zaprojektowana w taki sposób, aby umożliwić widok na zamek i dolinę rzeki z najważniejszych pomieszczeń