Wydział Radia i Telewizji UŚ w Katowicach

Historia

Projekt nowej siedziby Wydziału Radia i Telewizji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach był efektem konkursu SARP rozstrzygniętego w 2011 roku. Wybrana do realizacji praca to wynik współpracy dwóch pracowni – BAAS z Barcelony oraz Grupy 5 Architekci z Warszawy. W powstaniu projektu konkursowego kluczową rolę odegrał kataloński architekt Jordi Badia (BAAS) oraz zmarły w 2013 roku architekt Mikołaj Kadłubowski – wspólnik z pracowni Grupa 5 Architekci. Po podpisaniu kontraktu na dalsze prace projektowe z Uniwersytetem Śląskim do zespołu projektowego dołączyła katowicka pracownia MAŁECCY biuro projektowe, której zespół współtworzył projekt budowlany i wykonawczy oraz odpowiadał za nadzór autorski na budowie.

Podstawową decyzję w projekcie konkursowym stanowiło zachowanie starego familoka przy ul. św. Pawła w Katowicach i zintegrowanie go z nowo projektowanym gmachem WRiTV. Celem było zagwarantowanie ciągłości urbanistycznej tkanki miasta. Nową elewację zaprojektowano z podobnej cegły, zachowując nie tylko związek ze starą materią budowlaną, ale też nawiązując do ducha tradycyjnej śląskiej architektury. Zgodnie z intencją sformułowaną przez Jordiego Badię naszą ideą było, aby dążąc do nowoczesności, czerpać z dziedzictwa przeszłych pokoleń. Ażurowa elewacja z cegły kreuje abstrakcyjną i szczególną przestrzeń. Na górnych kondygnacjach ściana, filtrując światło dochodzące do wnętrza budynku,sprawia wrażenie przestrzeni odizolowanej oraz zdominowanej przez atmosferę skupienia i koncentracji. Przeszklony hol wejściowy łączy wewnętrzne patio z ulicą. Wejście główne jest również miejscem komunikacji wokół atrium oraz między piętrami. Czytelne połączenie przestrzeni wejścia do budynku i patio sprawi, że ulica przeniknie do wnętrza, a uczelnia „wyjdzie” na ulicę.

Posadowienie

Ze względu na lokalizację inwestycji w ścisłej zabudowie centrum miasta i będącej uzupełnieniem kwartału, jednym z najtrudniejszych zadań postawionych przed zespołem projektowym było posadowienie obiektu i zabezpieczenie wykopu sięgającego poniżej fundamentów sąsiednich budynków. Zaproponowano zintegrowanie posadowienia bezpośredniego na płycie fundamentowej żelbetowej, monolitycznej, o grubości 600 mm i 400 mm, z posadowieniem pośrednim na kolumnach betonowych – palisadzie i kolumnach gruntowo-cementowych jet-grouting. Dla zabezpieczenia wykopu wykonano palisadę z siecznych pali formowanych w gruncie z użyciem świdra ciągłego (CFA) i zastosowaniem rury obsadowej, wyciąganej, o średnicy zewnętrznej 0,5 m. Następnie skuto pale na odcinku ok. 0,5 m i wykonano oczep żelbetowy, a potem wykop do rzędnej 0,8 m poniżej pierwszego poziomu rozparcia. W kolejnym etapie zamontowano rozpory pierwszego i drugiego poziomu rozparcia i wykonano pełny wykop. Zrealizowano płytę fundamentową oraz podparcia palisady zastrzałami ukośnymi. W kolejnych etapach najpierw zdemontowano rozpory drugiego poziomu, a następnie wykonano pozostałą część konstrukcji podziemia budynku – ścian i stropu kondygnacji -1 oraz przeprowadzono demontaż rozpór pierwszego poziomu. W celu zabezpieczenia przed wodą gruntową wykonano izolację poziomą i pionową typu ciężkiego w postaci membrany tunelowej utworzonej na bazie polimerów PCW (Sika).

Zabezpieczenie istniejącego budynku

Osobnym zagadnieniem było podbicie istniejącego budynku i wykonanie zlokalizowanych pod nim pomieszczeń na poziomie -1 przy założeniu zachowania jedynie elewacji frontowej i elewacji od podwórza. Obiekt posadowiony był na ławach ceglanych na głębokości od 1,03 m do 1,44 m poniżej poziomu terenu. Główną konstrukcję nośną stanowiły ściany ceglane na zaprawie wapiennej oraz stropy drewniane. Aby zachować jego stateczność, w pierwszym etapie wykonano tymczasowe stężenie budynku elementami stalowymi. Następnie rozebrano istniejące stropy, a w ich miejscu umieszczono tymczasowe, stalowe stężenia ścian poziomych. Wykonano podbicie fundamentów kolumnami gruntowo-cementowymi metodą jet-grouting, a po ich związaniu również wykop, płytę fundamentową i ściany na poziomie -1. W kolejnym etapie wykonano słupy i stropy żelbetowe na poziomie -1, parterze i pierwszym piętrze. Następnie kontynuowano nadbudowę żelbetową, a po stężeniu budynku nowymi stropami usunięto tymczasowe stężenia stalowe.

Stropy

Kolejnym wyzwaniem realizacyjnym było wykonanie żelbetowych stropów kondygnacji nadziemnych – monolitycznych, belkowych, o gęsto rozmieszczonych żebrach, które wyeksponowano we wnętrzach. W celu uzyskania najwyższej jakości elementów żelbetowych, we współpracy z firmą Peri zaprojektowano specjalne szalunki skrzyniowe mające dodatkowe otwory umożliwiające ich demontaż po związaniu betonu. Wszystkie elementy zostały wykonane bez „drykantów”. Należy podkreślić wysoką jakość powyższych elementów zrealizowanych przez generalnego wykonawcę Mostostal Zabrze GPBP. Interesującą przestrzenią jest też podłużna klatka schodowa od strony patio, łącząca kondygnacje od pierwszego do trzeciego poziomu, która ma przywoływać odległe skojarzenia z tą znajdującą się w Centrum Pompidou w Paryżu. Schody zaprojektowano jako żelbetowe, oparte na stalowych wspornikach wystających z frontowego segmentu budynku. Konstrukcja oprócz obciążenia parciem wiatru musi dodatkowo przenieść także ciężar ślusarki okiennej oraz zewnętrznych stalowych słupów dekoracyjnych.

Ceramika

Zastosowana ceramika jest kontynuacją tworzywa używanego w tradycyjnej, śląskiej zabudowie typu familok. Zniszczona, zróżnicowana kolorystycznie (bo wypalana w różnym czasie) cegła użyta w zachowanym budynku, stanowiącym centralną część wydziału, stała się bezpośrednią inspiracją przy doborze materiału elewacyjnego w obiekcie nowo projektowanym. Po przestudiowaniu kilkunastu fragmentów ścian ceglanych, przygotowanych przez generalnego wykonawcę na budowie, projektanci wybrali ceramikę z cegielni Patoka pod Częstochową. Jest to cegła rzadko stosowana, powstająca przy użyciu jednego z ostatnich pieców węglowych w Europie. W serii Rustica występują charakterystyczne, ciemne i zróżnicowane spieki. W tej konwencji, przywodzącej na myśl rozwiązania rzemieślnicze, w nowym budynku wykonano zarówno ceglane ściany wewnętrzne, płytki podłogowe, sufity podwieszone, murki, jak i pustaki elewacyjne. We wnętrzach pojawia się m.in. wątek z wystającymi naprzemiennie główkami cegieł (tzw. jeż), zastosowany w celu poprawienia akustyki sal wykładowych. Użytkowy taras nad fragmentem drugiej kondygnacji oraz dach nad trzecią również wykończono płytkami ceglanymi przy użyciu warstw z zaprawą i matą drenażową oraz podwójnych wpustów na deszczówkę. Ceramika konsekwentnie pojawiająca się w niemal wszystkich fragmentach budynku spaja go stylistycznie. Cegła w zachowanej, starej kamienicy została wyczyszczona ale, bez piaskowania i używania agresywnej chemii w celu zachowania charakterystycznych nawarstwień.

Elewacja

Elewacje wykonane z setek ażurowych kształtek ceramicznych stanowią kwintesencję idei projektu, polegającej na współczesnej interpretacji tradycyjnej śląskiej zabudowy. Zewnętrzny ażur pełni rolę przesłony nałożonej na budynek. Jest pochodną iberyjskiego myślenia o elewacji, przede wszystkim jako o żaluzji chroniącej przed słońcem. Tę ideę przełożono w projekcie na poetykę śląskiego budownictwa oraz tutejsze realia klimatyczne i z tego powodu detal elewacji ewoluował przez cały okres projektowania. Na konkursowych wizualizacjach widać układaną naprzemiennie cegłę z prześwitami. W trakcie pracy zdecydowano się na użycie kształtek – pustaków ceramicznych przepuszczających większą ilość słońca. Elewację właściwą, w rozumieniu budowlanym, zapewniającą izolacyjność termiczną, zaprojektowano jako wykończoną styropianem (gr. 12 cm) oraz płytkami klinkierowymi (gr. 1,5 cm). Architektoniczną część elewacji zewnętrznej z ażurowych kształtek zamontowano w odległości 10-11 cm od fasady właściwej. Składa się ona z prefabrykatów pionowych i skośnych (na mansardzie budynku), które montowane są z kilkudziesięciu kształtek ceramicznych o wymiarach 24 x 17,5 x 11,5 cm i grubości ścianki bocznej ok. 2 cm, które połączono w elementy tarczy. Typowe moduły wykorzystane w budynku to: – Fa.07 5 x 4 kształtki w formacie 132 x 79 cm – Fa.01 4 x 4 kształtki w formacie 105 x 79 cm – Fa.02 3 x 4 kształtki w formacie 78 x 79 cm Dopuszczono również zastosowanie modułów wynikowych. W spoinie umieszczono zbrojenie i wypełnienie gotową zaprawą w kolorze szarym, dopasowanym do barwy spoin w ścianach ceglanych w pozostałej części budynku. Elementy prefabrykowane poddano badaniom w warunkach laboratoryjnych na Politechnice Śląskiej, sprawdzając ich odporność na drgania i wstrząsy, obciążenia użytkowe, parcie wiatru itp. oraz obciążenie śniegiem i lodem dla części mansardowej. Elementy do badań przygotowano przy użyciu zaakceptowanych przez nadzór autorski materiałów (kształtek oraz spoiny) oraz wykonano w zakładzie. Prefabrykaty zostały zamontowane na podkonstrukcji stalowej zakotwionej do elementów budynku poprzez elewację właściwą za pomocą mocowań ze stali nierdzewnej. W przestrzeni pomiędzy modułami zastosowano ruszt stalowy w rozstawie wynikającym z szerokości elementów. Przestrzeń pomiędzy poszczególnymi modułami (prefabrykatami) będzie wypełniona materiałem elastycznym w kolorze spoiny, tak aby od strony zewnętrznej uzyskać jednolitą płaszczyznę, bez widocznych podziałów na prefabrykaty.

Ślusarka okienna

W obiekcie zrealizowano jedne z najwyższych okien występujących w Polsce w budynkach użyteczności – okna otwierane o wysokości 387 cm. Zastosowano system stalowy – ze względu na lepszy moduł Younga dla stali i technologię umożliwiającą spawanie narożników (Jansen Viss). Dla potrzeb realizacji wykonano w Instytucie Techniki Budowlanej (ITB) dodatkowe badania systemu.

Schody w bibliotece

W wydziałowej bibliotece, zlokalizowanej w ocalonym budynku, komunikację między parterem a pierwszym piętrem zapewnia wykonana ze stali romantyczna, zabiegowa klatka schodowa. Wsparta jest ona na jednym centralnym słupie, wokół którego zawijają się schody i wraz z balustradą wykonaną z giętego arkusza blachy stanowi rodzaj rzeźby we wnętrzu. W chwili obecnej realizacja budynku Wydziału Radia i Telewizji w Katowicach zbliża się ku końcowi i weszła w kluczową fazę montażu płaszcza elewacji. Ponieważ ostateczny efekt będzie rezultatem pionierskiego sposobu stosowania ceramiki elewacyjnej, jako współprojektanci czekamy niecierpliwie na ostateczny wynik kilku lat pracy trzech pracowni projektowych.