Rewitalizacja ma na celu społeczne przekształcenie dzielnicy w żywą tkankę miasta. To krakowska Apteka Designu

Spis treści

1. Przez eksperyment do tworzenia miasta
2. Apteka Designu – laboratorium rozwiązań dla miast
3. Recepty od specjalistów. Program Pracowni i Co-workingu

Przez eksperyment do tworzenia miasta

Jakie jest współczesne miasto? Albo raczej jakie chcemy, żeby było? Stefano Boeri zwraca uwagę na kluczową rolę różnorodnej kulturowo społeczności z silnie odczuwaną lokalną tożsamością. Z kolei dla urbanisty Charlesa Montgomery'ego planowanie współczesnego miasta powinno uwzględniać głosy polityków, biznesu, ale też aktywistów i mieszkańców. Wesoła to dawna jurydyka przy bramach Krakowa, która z czasem stała się częścią rozwijającego się miasta. Obecnie to serce Krakowa, tuż obok Starego Miasta i Kazimierza. Przez wiele lat działały tu liczne placówki medyczne, z których największą był Szpital Uniwersytecki. Po przeniesieniu większości oddziałów szpitala do nowej siedziby obszar ma zostać przekształcony w pierwszą w Polsce dzielnicę kreatywną.

Czytaj także: „Tęczowy” dom kultury w Krakowie na ostatniej prostej. Kiedy otwarcie filii Centrum Kultury Podgórza?

Rewitalizacja ma na celu społeczne przekształcenie dzielnicy w żywą tkankę miasta, z zachowaniem dziedzictwa architektonicznego, ale i z otwarciem na wyzwania przyszłości. Warto dodać, że dzielnice kreatywne powstają zazwyczaj na dwa sposoby. W tym pierwszym zmiany inicjuje samo miasto. W drugim – przejęte oddolnie przez aktywistów obszary przyjmują z czasem bardziej sformalizowany kształt. W Krakowie postawiono na jeszcze inne rozwiązanie, które niejako scala wymienione wcześniej sposoby: miasto pozostaje właścicielem terenu, ale już sam proces realizacji jest przeprowadzony w sposób partycypacyjny, z uwzględnieniem postulatów różnych interesariuszy w tym miejskich aktywistów.

Właśnie tu, we wrześniu 2023 roku przy ul. Kopernika 19, z pomysłu dyrektorki KBF Caroliny Pietyry powstała Apteka Designu, która w pierwszej kolejności miała realizować proces partycypacyjny dla Wesołej, a docelowo pracować nad wyzwaniami dla miasta, jak i dla historycznej krakowskiej dzielnicy, która potrzebuje redefinicji. To obszar objęty ochroną konserwatorską jako pomnik historii oraz strefa buforowa UNESCO. Celem działań na Wesołej jest utworzenie nowej kreatywnej dzielnicy, w której wypracowane zostaną warunki dla rozwoju twórczości i sztuki, innowacji oraz nowej wspólnoty mieszkańców w otoczeniu zielonej przestrzeni parku i zespołu stawów. Dzielnica kreatywna na Wesołej to unikatowy projekt w skali Polski.

Apteka Designu – laboratorium rozwiązań dla miast

O ile na Wesołej swoje siedziby mają różne krakowskie instytucje, głównie związane z kulturą, to właśnie Apteka Designu stanowi centrum całego projektu, jakim jest rewitalizacja dzielnicy. Tu, w dawnym aptecznym budynku, przygotowywano i dystrybuowano niegdyś leki. Dziś projektanci, artyści i entuzjaści realizują w nim swoje pomysły i testują innowacyjne rozwiązania. Docelowo z efektów ich działań mają skorzystać mieszkańcy Krakowa, ale też inne miasta. To miejsce, gdzie szeroko rozumiany design spotyka się z nauką, nowymi technologiami i aktywizmem. Jest to równocześnie kuźnia pomysłów i idei zarówno dla Wesołej, jak i miast stojących przed wyzwaniami w trzeciej i kolejnych dekadach XXI wieku.

Czytaj także: Basen olimpijski w Krakowie wypada z planów. Na kompleks sportowy przy Zespole Szkół Łączności brak pieniędzy

Jedną z najważniejszych zasad działań na Wesołej jest partycypacja jako stymulacja zaangażowania obywatelskiego. Stąd już niedaleko do kolejnej ważnej zasady, jaką jest transparentność działań. To nie tylko ideowe założenia, mają one również realne przełożenie na praktykę. Tylko w pierwszych 18 miesiącach prowadzenia procesu partycypacji odbyło się 30 warsztatów tematycznych, w tym partycypacyjnych. Punktem wyjścia są oczywiście potrzeby użytkowników i działanie w ekosystemie oraz współpraca interesariuszy. Narzędzia i metodologie niezbędne do realizacji tych procesów wnosi natomiast sam design.

W praktyce Apteka Designu ma wiele do zaoferowania. W każdym miesiącu odbywa się tu mnóstwo warsztatów, dyskusji i wystaw. Realizowane są także projekty badawcze, szkoleniowe i społeczne, a także spotkania z designerami. W Aptece Designu działa także czytelnia oferująca szereg publikacji o projektowaniu, architekturze, wzornictwie przemysłowym, naukach o przyszłości czy partycypacji.

Recepty od specjalistów. Program Pracowni i Co-workingu

Niezwykle ważnym elementem, który spaja interdyscyplinarną działalność Apteki Designu, jest Program Pracowni i Co-workingu. W jego ramach wyłaniani w konkursie projektanci/tki i badacze/ki mogą korzystać z przestrzeni Apteki, realizować swoje pomysły, prototypować i testować nowe rozwiązania, angażując się jednocześnie w działania na rzecz redefinicji Wesołej.

W ten sposób budowane jest sieciowanie środowiska projektowego w Krakowie – nie tylko na poziomie lokalnym, ale także krajowym i międzynarodowym. Co niezwykle istotne w kontekście samej Wesołej, rezydenci Apteki Designu współtworzą w tych projektach rozwiązania, prototypy i testy, wypracowując innowacyjne rozwiązania dla miast. W naturalny sposób dzielnica będzie mogła z nich korzystać. Działania Apteki Designu są otwarte dla publiczności i skierowane nie tylko do specjalistów, ale przede wszystkim do mieszkańców, tak aby brali oni czynny udział w projektowaniu Krakowa teraźniejszości i przyszłości.

Obecnie w ramach Programu Pracowni i Co-workingu swoje pracownie prowadzą:

• Kolektyw NIOH NIOH, czyli Innowacyjne studio projektowania i prototypowania, tworzone przez Filipa Czaplę i Joannę Rudzińską (RudzińskaDesign). W Aptece Designu twórcy skupieni wokół ideologii slow-tech wdrażają swoje podejście do designu i technologii poprzez projektowanie obiektów, które nie tylko odpowiadają na potrzeby użytkowników, ale dzięki potencjałowi interakcji wzbudzają także ich radość.
• Duet dyrektorski Ola Zając i Marta Sztwiertnia, który odpowiada za Biuro Programowe SLOT Art Festivalu. W Aptece Designu wprowadzają domową atmosferę poprzez wydarzenia bazujące na community experience designie (CXD) i technikach DIY. Angażują lokalną społeczność w dzieło wspólnego tworzenia dzielnicy Wesoła.
• Zofia Hernas, projektantka wzornictwa, usług i strategii, skupiona na tworzeniu innowacyjnych produktów i usług. Specjalizuje się w identyfikowaniu potrzeb użytkowników oraz empatycznym podejściu w procesach projektowych. W Aptece Designu realizuje projekty z dziedziny komunikacji, koncentrując się na zrozumieniu odbiorców i budowaniu wartościowych rozwiązań.
• Samuel Nowak, kulturoznawca i medioznawca, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego (doktorat w 2012 roku), założyciel agencji Critico. Specjalizuje się w projektowaniu kampanii społecznych i politycznych, storytellingu i popularyzacji nauki. W Aptece Designu pracuje nad stworzeniem nowej narracji dla dzielnicy Wesoła, współtworząc markę nowej kreatywnej przestrzeni Krakowa.
• Unformica, czyli studio projektowe Michała Wróbla i Kuby Ryznara łączące pasję do grafiki, typografii, sztuki ulicznej i ilustracji. Ich projekty czerpią ze wspólnych zainteresowań i doświadczeń. W Aptece Designu kreują przestrzeń inspirującą do działania i promującą wartości wspólnotowe; dążą do poprawy estetyki i funkcjonalności otoczenia.
• Lee Bros, czyli Paweł Liber realizujący projekty o różnorodnej tematyce. Ukończył kulturoznawstwo, specjalizuje się w antropologii kultury. W Aptece Designu dokumentuje proces powstawania dzielnicy kreatywnej Wesoła, przybliżając jej idee poprzez medium filmowe.
• Muzeum Zabawek, instytucja gromadząca jedną z największych na świecie kolekcji historycznych zabawek. Od początku funkcjonuje jako miejsce twórczej pracy, dialogu i budowania kompetencji społecznych. W Aptece Designu organizuje wystawy i warsztaty dla dzieci oraz rodzin, wzmacniając relacje i promując kulturę zabawy.
• Grupa Robocza, interdyscyplinarny zespół projektowy realizujący projekty z zakresu designu – od projektowania społecznego i cyfrowego po UX design, projektowanie usług oraz wdrażanie rozwiązań. W Aptece Designu rozwijają m.in. projekty Agrocybernetyki i Społecznej Misji Kosmicznej, angażując się w tworzenie innowacyjnych rozwiązań dla społeczności.
• Studio Widok, czyli studio projektowe specjalizujące się w komunikacji wizualnej. Wspierają marki i inicjatywy w budowaniu wizerunku na każdym etapie – od wypracowania założeń strategicznych, przez projekt identyfikacji wizualnej, po funkcjonalne materiały wdrożeniowe.
• Monika Borycka, obserwatorka trendów, analityczka innowacji technologicznych i specjalistka futures studies. Założycielka i CEO marki TrendRadar, w ramach której popularyzuje wiedzę o trendwatchingu i analizie przyszłości. Jest współautorką podcastu „Wycinki z przyszłości” oraz wykładowczynią i opiekunką merytoryczną studiów podyplomowych Trendwatching & Futures Studies na krakowskiej AGH. W Aptece Designu zajmuje się analizą trendów i innowacji, pomagając zrozumieć nadchodzące zmiany i lepiej się na nie przygotować.

Warto pamiętać, że projektowanie przestrzeni ma swój istotny komponent społeczny – w Aptece Designu projektowane są nie tyle fizyczne obiekty, co sposób, w jaki użytkownicy będą użytkować tę przestrzeń, jak się będą w niej czuli, jaką historię, wspomnienie nam o niej opowiedzą. To np. pozostawienie niezagospodarowanej przestrzeni o już istniejących funkcjach, tak by mieszkańcy mogli czasowo i odwracalnie zaprojektować jej zmianę zgodnie z ich aktualnymi potrzebami. Takimi jak np. pikniki sąsiedzkie, targi dzielnicowe oraz wyznaczenie w przestrzeni objętej ochroną konserwatorską miejsc na swobodne tworzenie.

Apteka Designu jest przykładem, jak mądrze i kontekstowo projektować rozwiązania, przed którymi stoją miasta. W ciągu 1,5 roku prowadzenia procesu partycypacji pracowano nad zagadnieniami, które zostały w pierwszej kolejności wskazane jako istotne w konsultacjach społecznych w latach 2020–2021: spotkaniami z kulturą i sztuką, regeneracją i odpoczynkiem oraz integracją społeczną.

W kolejnych latach te potrzeby zostały rozwinięte i uszczegółowione. Zaowocowało to w drugim półroczu 2024 roku spotkaniami o tak różnorodnym charakterze, jak „WSPÓŁMIESZKANIE na Wesołej – COLIVING. Czy możliwe jest zamieszkanie bez zamieszkania?”, „BEZPIECZEŃSTWO ŻYWIENIOWE MIAST – wypracowanie optymalnych rozwiązań dla promocji i edukacji o miejskiej polityce żywieniowej, możliwych do realizacji na Wesołej” czy „NASZE WSPÓLNE – co angażuje ludzi w działania na rzecz wspólnych spraw?”. W tym roku realizowane są natomiast cztery kwartalne bloki tematyczne, w ramach których odbywa się szereg spotkań, warsztatów, pokazów czy dyskusji:

• „Kosmos – Przyszłość”,
• „Projektowanie przestrzeni”,
• „Mniej = Inaczej”,
• „Wzorcownia – trendy i szkolenia”

 Po raptem dwóch latach działania Apteka Designu kojarzy się z twórczym fermentem, który może być także inspiracją dla innych dzielnic czy miejscowości jako krok ku zrównoważonemu rozwojowi współczesnych i przyszłych miast. Warto przyjrzeć się temu projektowi z bliska, a nawet dołączyć do eksperymentu.