Miedź jest jednym z materiałów budowlanych pozyskiwanych z natury, takim jak drewno, skała czy wypalana glina. Miedź może być właśnie porównywana z tymi materiałami z uwagi na jej ciepłą i przyjemną w dotyku fakturę. Podobnie jak i inne naturalne materiały, miedź ładnie się starzeje, inaczej niż syntetyczne materiały budowlane. Także w porównaniu z innymi metalami, jak aluminium czy stal, uznawanymi za materiały zimne, miedź zachowuje swoje specjalne właściwości. Materiały zimne nie zachęcają do dotyku i w ich starzeniu się nie zachodzi nic takiego pozytywnego, jak ma to miejsce w przypadku miedzi. Miedź charakteryzuje się długą żywotnością, od początkowej fazy pobłyskującej, poprzez ciemniejącą matową, do zielonej patyny. Starzenie się i naturalne patynowanie miedzi to jedne z najbardziej estetycznych walorów i możliwości w architekturze.Wyjątkowe cechy miedzi jako materiału budowlanego są widoczne także w tym, że miedź zachowała swoją pozycję w historii architektury do dzisiejszego dnia. Można też śmiało powiedzieć, że tak będzie i w przyszłości. Miedź oferuje coraz nowsze możliwości interpretacji w zmieniającym się języku architektury. Jeden z najbardziej znanych przedstawicieli nowoczesnej architektury - Alvar Aalto, używał miedzi prawie we wszystkich obiektach albo jako dużych powierzchni ścian obok czerwonej cegły, jak w budynku Urzędu Ubezpieczeń Społecznych KELA (Helsinki 1956), albo jako pokrycia dachu - „piąta fasada” w Finlandia House (Helsinki 1976) a także w uchwytach drzwiowych czy poręczach. Wśród współcześnie projektujących architektów można wymienić Herzoga&Meurona, którzy we wczesnej swojej działalności zaprojektowali Railroad Signal Box (Zurich 1999) - przemysłowy obiekt przypominający pomnik o powłoce z matowej miedzi, który zdecydowanie wpisuje się w historię sztuki nowoczesnej.
W budynku Muzeum Historii żydów Polskich (Warszawa 2013-1014) miedź zajmuje ważną pozycję. Wszystkie cztery fasady o powierzchni ok. 20m x 60m są pokryte miedzianą blachą. Zewnętrzną powłokę stanowią szklane tafle z nadrukiem. Patynowana, zielonkawa miedź zmienia barwę i wygląd fasady budynku pod wpływem naturalnego światła oraz w zależności od pory dnia i roku. Na wybór miedzi zdecydowanie wpłynęły także zaprojektowane krzywoliniowe betonowe ściany w kolorze piaskowca. Wizualnie ta para - powierzchnia betonu w kolorze piaskowca i zielonkawa miedź - tworzy doskonale współgrający zestaw barw. Ale wróćmy jeszcze do początkowej fazy przedsięwzięcia. Kiedy w roku 2005 zorganizowano konkurs na projekt budynku, przedstawiliśmy w naszym projekcie niebiesko-zielony podświetlony budynek. Jakkolwiek była to nasza pierwotna wizja, to chroniliśmy ten pomysł przez cały czas trwania prac projektowych. Na początku naszym zamiarem było zastosowanie jako powłoki zewnętrznej fasady wyłącznie szkła, ale wkrótce wprowadziliśmy do projektu także miedź. Na wybór miedzi miała częściowo wpływ uwaga jury konkursu, aby fasadę pokryć nie tylko samym szkłem, ale także i w naszym odczuciu miedź była bardzo ciekawym rozwiązaniem. Termicznie izolowana fasada jest więc pokryta falistą i patynowaną blachą miedzianą. Zewnętrzną powłokę fasady tworzą perforowane panele z blachy miedzianej i panele szklane zamocowane do konstrukcji stalowej. W efekcie powstała podwójna fasada, która spełnia rolę osłony przed promieniowaniem słonecznym oraz długotrwałej osłony budynku – tworzy jakby „pelerynę przeciwdeszczową”. Miedź i szkło tworzą zygzakowatą strukturę, która żyje, zmieniając się w zależności od światła i kąta patrzenia na fasadę. Zależnie od kierunku patrzenia na ścianę, jest ona albo „szklana” albo „miedziana”, odbija światło albo jest zielonkawa. Miedź nadaje fasadzie aksamitnej miękkości i delikatności w kontraście z masywną konstrukcją holu. Zmieniająca się barwa fasady jest jeszcze wzbogacona przez różne odcienie miedzi. Ostra, zygzakowata forma powtarza się w świetliku restauracji i oknie biblioteki tworząc wizualny kontrast z miękkimi krzywoliniowymi kształtami holu. Charakterystyczne jest także w fasadzie uzyskane wrażenie głębi. W zależności od kierunku i głębi światła oraz cienia widoczne są konstrukcje znajdujące się pod zewnętrzną powłoką fasady. W ten sposób rodzi się zagadkowość fasady i tekstura głębi różnych powierzchni. We współczesnej architekturze można spotkać wiele takich rozwiązań, ale w przypadku Muzeum Historii żydów Polskich zastosowanie tego efektu ma szczególne znaczenie.
i
Długowieczność, to, oprócz walorów wizualnych, jeden z ważniejszych aspektów zastosowania miedzi w budynku Muzeum. Jest to również doskonałe rozwiązanie w budownictwie z punktu widzenia zrównoważonego rozwoju. Wszystkie elementy fasady dają się łatwo wymieniać i dzięki pomostom obsługi zainstalowanym na kilku poziomach między powłokami elewacji łatwa jest także jej konserwacja. Architektura znaczącego obiektu użyteczności publicznej powinna przetrwać kilka pokoleń. Nie zawsze tak się dzieje, zbyt często taki obiekt szybko „więdnie”, podobnie jak kwiat zerwany na łące. Dzięki swojej długowieczności miedź jest niezawodnym materiałem.
Miedź znalazła zastosowanie także w pomieszczeniach Muzeum. W audytorium o zmienialnej akustyce ściany i sufit pokryto tkaną siatką miedzianą. Gęstość miedzianej tkaniny wybrana została zgodnie z wymogami akustycznymi - dźwięk musi się łatwo przedostawać do akustycznie rezonujących powierzchni znajdujących się za siatką. Jednocześnie miedziana siatka podkreśla w audytorium jego walory estetyczne i można jej także używać jako tła do projekcji filmowych oraz świetlnych dla uzyskania różnorodnych efektów wizualnych. W architekturze Muzeum szczególne znaczenie mają także jej cechy haptyczne. Dla dłoni zwiedzającego Muzeum dostępne są powierzchnie przyjemne w dotyku – architektura to nie tylko efekt wizualny. Poręcze, klamki i uchwyty drzwiowe są odlewane z miedzi i stanowią nieodłączne elementy wykończenia budynku Muzeum. W moim przekonaniu, obrazuje to także bogatą i wieloaspektową tradycję zachodniej architektury, w której głębokie znaczenie ma ręcznie wykonana praca, wykończenie detali a także rozpoznawalność materiałów.
Tłumaczyła z fińskiego Renata Tuomisto
