Metro w Warszawie: historia warszawskiego metra

Metro w Warszawie wydaje się tworem niezwykle młodym, ma jednak całkiem bogatą historię, zaś jego późna realizacja umożliwia  stosowanie najnowszych technologii i unikanie wadliwych rozwiązań starszych sieci. Prezentujemy krótką historię warszawskiego metra, od pierwszych pomysłów z XIX wieku do dziś.

Co znajdziesz w artykule:

1. Plany budowy metra w Warszawie: 1928-1938
2. Powojenne plany budowy warszawskiego metra
3. Budowa I linii metra w Warszawie: od projektu do realizacji
4. Stacje I linii metra w Warszawie i ich projektanci [GALERIA]

Plany budowy metra w Warszawie: 1928-1938

1828 – pierwszy pomysł wybudowania w Warszawie tunelu komunikacyjnego pod Wisłą (miasto będące stolicą Królestwa Polskiego nie miało wówczas stałego mostu) autorstwa architekta Adama Idźkowskiego, zainspirowany trwającymi od 1825 roku pracami przy tunelu pod Tamizą w Londynie. Opisany przez Idźkowskiego w wydanej własnym sumptem książce Projekt drogi pod rzeką Wisłą dla połączenia Warszawy z Pragą, uznany został za zbyt śmiały i nie doczekał się realizacji.

1925 – władze Warszawy podjęły decyzję o budowie kolei podziemnej, zwanej Metropolitenem. Przy Biurze Budowy Dyrekcji Tramwajów powstał Referat Kolei Podziemnej. Planowano dwie linie, każdą o długości około 6 km: linię A – biegnącą z południa na północ równolegle do Wisły i łączącą plac Unii Lubelskiej z placem Muranowskim oraz linię B – w kierunku wschód-zachód, łączącą Pragę z Wolą, z przeprawą przez Wisłę. Metro było w tym czasie już w 19 miastach na świecie.

1927-1929 – przeprowadzono wiercenia geologiczne na obszarze wyznaczonych tras. Ze względu na skromne możliwości finansowe miasta, metro warszawskie miało powstać przy udziale kapitału zagranicznego. Zgłosiły się dwa konsorcja – francuskie i francusko-belgijskie, które miały udzielić kredytu w zamian za koncesję na eksploatację sieci komunikacyjnej. Prace nad budową zahamował na początku lat 30. kryzys ekonomiczny; rozwiązano wówczas Referat Kolei Podziemnej. Nadal trwały jednak prace projektowe w Katedrze Kolei Miejskiej Politechniki Warszawskiej, zaś wszelkie inwestycje komunalne uzgadniano z planowaną infrastrukturą metra.

1938 – prezydent Warszawy Stefan Starzyński powołał Biuro Studiów Kolei Podziemnej, które na bazie poprzedniego planu przygotowało projekt sieci liczącej 46 km długości, w tym 31 km pod ziemią. Poza przedłużonymi liniami A i B miało powstać jeszcze kilka innych, powiązanych z nimi oraz z linią obwodową ze stacja węzłową pod placem Na Rozdrożu. Inwestycję planowano zakończyć po 35 latach. Uniemożliwił to wybuch II wojny światowej.

Powojenne plany budowy warszawskiego metra

1945 – w związku ze zniszczeniem centrum oraz planowaną znacznie mniejszą gęstością jego zabudowy, a także ze względów techniczno-finansowych, powstałe wówczas Biuro Odbudowy Stolicy zarzuciło plan budowy sieci podziemnej na rzecz Szybkiej Kolei Miejskiej (SKM), poprowadzonej tunelem jedynie w śródmieściu. SKM miała być ważnym elementem systemu komunikacji na obszarze centralnym Warszawskiego Zespołu Miejskiego, który rozciągał się od Góry Kalwarii po Modlin i od Pruszkowa po Zielonkę.

1947 – zaprojektowano tunel i rozmieszczono stacje SKM.

1948 – 11 lutego w ramach Wydziału Komunikacji Biura Odbudowy Stolicy powstało Biuro Projektów Szybkiej Kolei Miejskiej, podległe Komisarzowi Odbudowy m.st. Warszawy. Przedstawiło ono plan sieci od Młocin do Natolina, z rozgałęzieniami na kilku odcinkach, zbiegającymi się na czterech stacjach węzłowych (Bielany, Dworzec Gdański, Pole Mokotowskie, Służew). Linia przez Wisłę miała połączyć Wolę z Kamionkiem i Grochowem (miejskie obszary zakładów przemysłu lekkiego). Trasa od Młocin do Ursynowa liczyłaby 24 stacje na 21 km; czas jej budowy przewidziano na sześć lat.

1949 – projekt SKM został zatwierdzony, wykonano wiercenia geologiczne. Według słów prof. Jana Podoskiego (specjalisty od trakcji elektrycznej, pracującego nad projektem SKM, a następnie związanego z budową metra) pojawiły się wówczas naciski polityczne władz radzieckich, by połączyć Warszawę i Pragę tunelem pod korytem Wisły. Zaważyło to na decyzji o budowie metra głębokiego, które w razie potrzeby mogło być wykorzystane dla potrzeb militarnych.

1950 – 14 grudnia Prezydium Rządu zadecydowało o budowie w stolicy metra głębokiego z tunelami 30-40 m pod ziemią, odchodząc tym samym od koncepcji Szybkiej Kolei Miejskiej (która w tym czasie budowana była w Trójmieście, gdzie do dziś z powodzeniem pełni swą rolę).

1951 – od stycznia zaczęło działać Państwowe Przedsiębiorstwo Metroprojekt, powstałe z przekształcenia Biura Projektów SKM. Zaczęto opracowywać system trzech linii: Żoliborz – Mokotów, Praga – Ochota i Wola – Śródmieście (z możliwością przedłużenia w kierunku Grochowa). Z projektu SKM zachowano pomysł trzech równoległych linii w śródmieściu (z czego tylko linia pod Marszałkowską miała być realizowana w pierwszym etapie). W maju Rada Ministrów zmieniła granice Warszawy; obszar miasta zwiększył się ze 141 km² do 446 km². W sierpniu rozpoczęto budowę szybu w Ogrodzie Saskim i w kilku innych miejscach Śródmieścia oraz na Pradze. Pod koniec roku z podległych Ministerstwu Komunikacji jednostek zajmujących się inwestycją (Zarząd Budowy Metra, PPW Metroprojekt i PPW Metrobudowa) utworzono Zjednoczenie Budownictwa Przemysłowego Metrobudowa z siedzibą w gmachu przy ul. Marszałkowskiej 77/79.

1952 – ukończono Projekt wstępny linii I Etapu Metra w Warszawie, przewidujący powstanie mierzącego 7,5 km odcinka od placu Komuny Paryskiej (Wilsona) do placu Unii Lubelskiej oraz liczącej 3,5 km linii Próżna – Dworzec Wileński. Zakończenie budowy pierwszej części sieci zaplanowano na 1957 rok. Rozpoczęto budowę metodą odkrywkową tunelu z wylotem na Targówku.

1953 – rozstrzygnięcie zamkniętego konkursu architektonicznego SARP nr 192 na projekty szkicowe wnętrza stacji Metro w Warszawie. Za projekt stacji Plac Teatralny I nagrodę otrzymał zespół Jana i Anieli Bogusławskich i malarza Edmunda Czarneckiego. Za projekt stacji Ulica Targowa przyznano dwie II nagrody zespołom Jana Sokołowskiego i Michała Ptica-Borkowskiego. Ogłoszono również trzy otwarte konkursy na stacje: Plac Dzierżyńskiego, Śródmieście i Ulica Próżna. Wszystkie projekty wykonane były w obowiązującej stylistyce realizmu socjalistycznego. W październiku, na mocy uchwały Prezydium Rządu, wstrzymano prace nad inwestycją, do 1957 roku kontynuując jedynie budowę doświadczalnego odcinka na Targówku. W związku z zarzuceniem prac, wybudowane tunele zalano wodą, a zajezdnię metra przy ulicy Mieszka I przeznaczono na leżakownię win importowanych.

1956 – koncepcja metra płytkiego, na głębokości 10 m, wykonana w Metrobudowie; jako pierwszy miał powstać odcinek od Huty Warszawa do placu Dzierżyńskiego (Bankowego).

1958 – projekt linii północ-południe opracowany przez Metrobudowę.

1959-1970 – okres prac studialnych, budowa przejścia podziemnego pod skrzyżowaniem Marszałkowskiej z Alejami Jerozolimskimi uwzględniającego przyszłe skomunikowanie ze stacją metra. W oficjalnej polityce brakowało jakichkolwiek decyzji odnoszących się do sieci metra, obowiązywał zakaz publikacji artykułów na temat jej budowy.

1974 – ówczesne władze podjęły decyzję o budowie metra, będącego obok Trasy Łazienkowskiej i Dworca Centralnego strategiczną inwestycją stolicy lat 70. Wytyczono trzy linie – lewobrzeżną, od Huty Warszawa do Kabat i dwie przechodzące przez Wisłę. Utworzono Dyrekcję Budowy Metra (DBM).

Budowa I linii metra w Warszawie: od projektu do realizacji

1975-1976 – w biurze Metroprojektu opracowano Założenia techniczno-ekonomiczne I linii metra, wykonując jednocześnie pierwsze wizualizacje kilku stacji. Z powodów ekonomicznych decyzją władz państwowych wstrzymano projektowanie i realizację I linii metra.

1979 – mimo zamrożenia inwestycji, SARP ogłosił Konkurs nr 630 na opracowanie koncepcji architektoniczno-plastycznej I linii metra w Warszawie. Przyznano dwie główne nagrody równorzędne dla zespołów pod kierunkiem Ryszarda Trzaski oraz Jasnej Strzałkowskiej-Ryszki. III nagrodę otrzymali Barbara i Andrzej Kaliszewscy.

1982 – w lutym powołano pełnomocnika rządu do spraw metra. 7 czerwca podpisano umowę z ZSRR o pomocy przy budowie metra. Rosjanie zobowiązali się do przekazania Warszawie 90 darmowych wagonów. 23 grudnia Rada Ministrów podjęła uchwałę o budowie I linii. Opracowano projekt trasy o długości 23 km, z 23 stacjami, oznaczonymi symbolami od A-1 (Kabaty) do A-23 (Huta Warszawa).

1983 – 15 lutego powołano Generalną Dyrekcję Budowy Metra z siedzibą przy ul. Marszałkowskiej 77/79. Powstała koncepcja architektoniczno-plastyczna I linii metra wykonana przez zespół autorski: Jasna Strzałkowska-Ryszka, Jerzy Blancard, Lech Kłosiewicz, Andrzej Pańkowski oraz projekt systemu otwartego informacji wizualnej, autorstwa artystów Jerzego Bojara i Romana Duszka, identycznej dla wszystkich stacji. Główną zasadą funkcjonalną projektu było umożliwienie niezakłóconego przepływu pasażerów, czytelny system informacji oraz kolorystyczna identyfikacja stacji, zaprojektowanych w dwóch typach: stacji szeregowych (odcinek ursynowski) i węzłowych (stacje Wilanowska i Centrum). Ukończenie I linii przewidywano na rok 1994. 15 kwietnia 1983 wbito pierwszy pal na trasie wykopu na Ursynowie. Tego roku w konkursie ogłoszonym przez Społeczny Komitet Budowy Metra wybrano także znak graficzny podziemnej kolejki. Wygrał używany do dziś znak Witolda Popiela.

1983-1985 – powstały projekty wstępne wnętrz stacji (od A-1 do A-10) wykonane w Metroprojekcie. Główny projektant J. Strzałkowska-Ryszka oraz zespół: architekt J. Blancard, architekt i artysta plastyk L. Kłosiewicz, artysta A. Pańkowski, architekci: K. Nowak, W. Kielski (stacja A-3), A. Szymkiewicz (stacja A-1 i A-8), Cz. Barabasz (stacja A-9), W. Stankiewicz (stacja A-10), J. Kobyliński (stacja A-10). Koncepcję plastyczną ceramicznej dekoracji opracowali A. Drzewiecki, K. Jachiewicz, P. Szeliński.

1986 – rozstrzygnięto Konkurs SARP nr 691 na architektoniczny projekt koncepcyjny centralnej stacji Metro A-13 wraz z zespołem usług ogólnomiejskich pod placem Defilad. Nagrodę otrzymał zespół: Andrzej Domański, Alina i Janusz Kołaczkowscy, Teresa Nieupokojew. Wyróżnienie przyznano zespołowi w składzie: Jasna Strzałkowska-Ryszka, Lech Kłosiewicz, Mariusz Gantner, Jerzy Blancard, których projekt wyróżniał się wejściem w kształcie oktogonalnej, ściętej piramidy ze szkła.

1990 – powstała koncepcja architektoniczno-plastyczna stacji śródmiejskich od A-11 do A-17 autorstwa zespołu Metroprojektu: Jasna Strzałkowska-Ryszka – główny projektant oraz J. Blancard, R, Bojar, J. Porębski. Do 1994 wykonano projekty realizacyjne wnętrz stacji.

1995 – 7 kwietnia oddano do użytku pierwszy odcinek o długości 11 km, od stacji Kabaty do Politechniki.

1998 – oddana do użytku stacja Centrum, wykonana według projektu Jasnej Strzałkowskiej-Ryszki z zespołem.

2001 – do ruchu zostały włączone stacje – Świętokrzyska, projektu Krystyny Jonak i Lecha Kłosiewicza z zespołem oraz Ratusz (obecnie Ratusz-Arsenał), projektu Zdzisława Kostrzewy.

2003 – z początkiem roku Metro Warszawskie przekształcono w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością. Pociągi kolei podziemnej od 20 grudnia zaczęły kursować do stacji Dworzec Gdański, zbudowanej według projektu Stefana Kuryłowicza z zespołem APA Kuryłowicz & Associates.

2005 – 8 kwietnia rozpoczęto eksploatację stacji Plac Wilsona, o efektownej architekturze projektu Andrzeja Chołdzyńskiego, symbolicznie nawiązującej do nazwy i historii Żoliborza.

2006 – 23 sierpnia władze Warszawy zadecydowały o lokalizacji stacji odcinka centralnego II linii metra, o długości około 6 km, łączącego Rondo Daszyńskiego z Dworcem Wileńskim, pomiędzy którymi zaplanowano przystanki: Rondo ONZ, Świętokrzyska, Nowy Świat, Powiśle, Stadion. 29 grudnia uruchomiono odcinek I linii do stacji Marymont.

2007 – 27 kwietnia Metro Warszawskie przekazało do Urzędu Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich (UOPWE) ogłoszenie o jednoetapowym konkursie na wykonanie Uproszczonego Projektu Koncepcyjnego realizacji odcinka centralnego II linii metra w Warszawie od ronda Daszyńskiego do Dworca Wileńskiego. 17 września sąd konkursowy najwyżej ocenił pracę przygotowaną przez: Metroprojekt oraz AMC – Andrzej M. Chołdzyński.

2008 – 23 kwietnia pociągi zaczęły dowozić pasażerów na stację Słodowiec. 25 października oddano do użytku trzy ostatnie przystanki: Stare Bielany, Wawrzyszew i Młociny z węzłem przesiadkowym. Tym samym po ćwierćwieczu zakończono budowę I linii metra warszawskiego.

Stacje I linii metra w Warszawie i ich projektanci [GALERIA]