i
Książka Construction and Design Manual. Theatres and Concert Halls jest jedną z kilkunastu pozycji wydanych przez niemieckie wydawnictwo DOM publishers w ramach serii podręczników projektowania. Zawiera prezentacje dziewiętnastu teatrów i trzynastu sal koncertowych. Większość z nich powstała w obecnym stuleciu, lecz są i takie, których projekt wykonano lub realizacja zakończyła się w latach 90., jak choćby centrum kongresowe Jeana Nouvela w Lucernie czy klasycyzujący, elegancki budynek filharmonii w Luksemburgu Christiana de Portzamparca. Subiektywny, autorski wybór otwiera nadal realizowany wielofunkcyjny zespół filharmonii hamburskiej biura Herzog & de Meuron. Forma architektoniczna wynika tutaj z szokująco prostego pomysłu – dosłownego nawiązania do morskich fal. W budynku oprócz sali muzycznej na ponad dwa tysiące osób zaprojektowano hotel oraz zespół mieszkaniowy z usługami. Znajdziemy w książce także niewielkie i mniej znane realizacje, jak sala koncertowa Akademii Muzycznej w Dreźnie czy będąca częścią krajobrazu, pełna ekspresji bryła teatru na wolnym powietrzu w austriackim Grafenegg autorstwa the next ENTERprise. Wyrastająca z ziemi, ostro zarysowana, dekonstruktywistyczna budowla wydaje się kontynuacją bezkompromisowej gry przestrzenią uprawianej przez Grazer Schule i wiedeńskie biuro Coop Himmelb(l)au. Projekt ten sąsiaduje z majestatyczną, a jednocześnie dramatyczną, białą bryłą filharmonii Santiago Calatravy w Santa Cruz de Tenerife. Obok znanych „landmarków”, na przykład opery w Oslo Snohetty, pokazano też skromne „miejskie wypełnienia”, jak zbudowany z piaskowej cegły budynek chóru kościelnego w Stuttgarcie (projektu no w here Architekten). Geograficznie prezentacja została ograniczona do Europy. Polski akcent stanowi ciągle jeszcze niezrealizowany projekt konkursowy z 2007 roku filharmonii szczecińskiej autorstwa Estudio Barozzi Veiga z Barcelony („Architektura-murator” nr 11/07). Szkoda, że zabrakło równie jeśli nie bardziej udanego projektu sali koncertowej w Toruniu Fernando Menisa („Architektura-murator” nr 5/09). Celem książki nie jest krytyka architektoniczna, lecz pokazanie sposobu działania budynków. Na prezentacje składają się zwięzłe opisy, w których przedstawiono kontekst, funkcje poszczególnych części i rozwiązania architektoniczne. Uzupełnione przez zdjęcia oraz rzuty i przekroje, stanowić one mogą cenną inspirację dla projektantów. Jest to jednak pomoc dla osób nieco zorientowanych w temacie, bo brakuje opisów pomieszczeń czy choćby schematów funkcjonalnych. Mogę wziąć pustą przestrzeń i nazwać ją sceną. Człowiek przechodzi przez tę pustą przestrzeń, kiedy ktoś inny go ogląda i to jest wszystko, czego potrzeba, aby akt teatru miał miejsce – te znaczące słowa reżysera Petera Brooka otwierają przedzielającą prezentacje budynków część teoretyczną i historyczną. Cytat stoi trochę w sprzeczności z zawartością książki – w przeważającej mierze spektakularnymi, drogimi obiektami, które bardziej niż rzeczywiste potrzeby odzwierciedlają siłę i ambicje realizujących je miast. Wiele z nich wyznaczało i wyznacza nowe drogi w architekturze, stając się jej „flagowymi okrętami”, żeby przywołać tu tak słynne budynki XX wieku jak opera w Sydney Utzona czy berlińska filharmonia Scharouna. A przecież – jak mówi Brook – scena i widownia są wszędzie. W XXI wieku zdążyliśmy się z tym oswoić. Nie zaskakuje teatr wkraczający do opuszczonych fabrycznych hal czy opera wystawiana na dworcu kolejowym. Książka jest jednak przede wszystkim rzetelnym podręcznikiem projektowania i takich nietypowych przedsięwzięć pozwalających spojrzeć nieco inaczej na sceniczną przestrzeń w niej nie znajdziemy. Na różowych stronach rozdziału Historia architektury teatru w Europie autorka podejmuje próbę syntezy historycznej – od starożytnej Grecji, przez Rzym, wieki średnie, Globe Theatre, operę włoską, Bayreuth, teatr nowoczesny po współczesny, eksperymentalny. W drugim eseju zatytułowanym Projektowanie teatrów, w konkretny, podręcznikowy sposób, opisuje poszczególne części tego typu budynków; od sceny po malarnię i magazyny. Wartością dodaną jest sposób wydania książki. Różowa oprawa o zaokrąglonych rogach zamykana specjalną elastyczną taśmą sprawia, że miło ją wziąć do ręki. - Jaromir Boruta Birgit Schmolke, Construction and Design Manuals. Theatres and Concert Halls, DOM publishers 2011 Dostępne są wydania w twardej i papierowej oprawie, a także oryginalna, niemieckojęzyczna wersja książki
i
