Czar medialnych fasad. Zobacz przykłady realizacji w Europie!

Spis treści

1. Czym jest fasada medialna?
2. Możliwości elewacji medialnej
3. Znaki świetlne
4. Fasada medialna zintegrowana z budynkiem. Kunsthaus, Graz, proj. Spacelab Cook-Fournier 
5. Zastosowanie mappingu. Light Move Festival, Łódź. Festiwal Animacji, Kraków
6. Nie tylko na budynku. Indenmann, Indem, proj. Maurer United Architects
7. Ekspozycja formy. Alianz Arena, Monachium, proj. Jacques Herzog i Pierre de Meuron
8. Światło ukryte w fasadzie. Uniqa Tower, Wiedeń, proj. Heinz Neuman & Partners
9. Światło rozświetlające lustro wody. Ars Electronica Center, Linz, proj. Treusch Architekture
10. Medialna fasada fotowoltaiczna. Novartis, Bazylea, proj. Michele de Lucchi (ADML Circle) i Blaser Architekten
11. Przyszłość fasad medialnych

Architekci niczym prekursorzy stosują w swoich projektach innowacyjne materiały, technologie, a także aplikują popularne komponenty w niespotykany wcześniej sposób. Ich śmiałe wizje autorskie niejednokrotnie zostają docenione przez specjalistów i środowisko branżowe, co potwierdzają przyznawane im nagrody.

W miastach bogatych w dziedzictwo historyczne znajduje się wiele budynków charakterystycznych dla epok, w których powstały, jak również co najmniej kilka innych unikatowych obiektów, kształtujących urozmaiconą architektonicznie i urbanistycznie tkankę miejską. Można przypuszczać, że atrakcyjność architektury chroni ją przed zniszczeniem. Różnorodność struktury miast to miks talentów niezliczonej ilości twórców, potrzeb użytkowników czy osiągniętych celów. To wszystko kształtuje lokalny koloryt miejsc, który odpowiada za chęć przebywania ludzi w atrakcyjnym otoczeniu.

Na przestrzeni lat inwestorzy oferowali zróżnicowane budżety do osiągania swoich celów budowlanych. Jedni oczekiwali jedynie funkcjonalności względem projektowanej architektury, inni wielkich dzieł, aby jak najwyraźniej wyróżnić je na tle otoczenia, zaprezentować swoją siłę, władzę lub wolność, stając się często mecenasami sztuki i uzasadnionej kreatywności.

Budowanie marki za pomocą architektury jest nieustannie obecne i niezwykle kosztochłonne w porównaniu do mediany. Kosztorys zamierzeń budowlanych nie wyraża jedynie ich skali lub unikatowej formy, ale częściej świadczy o użyciu przy budowie drogich komponentów, wyposażenia, ale także o wieloletnich kosztach utrzymania. Atrakcyjność obiektu to także wartość pozwalająca windować wysoką wycenę na rynku nieruchomości, która może być istotna w przypadku zarabiania na inwestycji. Nocna iluminacja architektury należy do drogich elementów budynków i nie każdy inwestor znajduje uzasadnienie dla takich wydatków.

Czym jest fasada medialna?

Fasady medialne to określenie dotyczące najczęściej elewacji budynków lub innych konstrukcji, które zostały przystosowane do prezentowania treści i do interakcji z otoczeniem – społecznością lokalną. W przypadku budynków zlokalizowanych w punktach węzłowych miast – miejscach o dużym natężeniu przechodniów, przy placach, skwerach, innych przestrzeniach publiczno-reprezentacyjnych, możemy mówić o największym zasięgu i oddziaływaniu mediów. Wynika to z liczby ludzi gromadzących się w przedpolu widokowym, do których skierowany będzie przekaz na elewacjach.

Prezentacje, gry czy interakcje dotyczą w zdecydowanej większości mediów wizualnych, takich jak grafika, obraz, klip, film, czasem wzbogaconych o sferę audio. Pierwsze skojarzenia związane z tą technologią mogą przywodzić na myśl formy wyświetlaczy ledowych, bannerów prezentujących grafiki lub filmy towarzyszące nocnym krajobrazom niektórych miast, a nawet dzielnic, niejednokrotnie ocenianych pejoratywnie, ale w zakresie architektury jest to znacznie szerszy i bardziej skomplikowany temat.

Z technicznego punktu widzenia fasadę medialną można stworzyć na dowolnej powierzchni przez zmianę jej właściwości fizycznych, np. sprawić, że będzie emitować światło, a w konsekwencji informacje. Możemy określić ją jako ekran, przez analogię do komputera, ale ze względu na zróżnicowanie obiektów architektonicznych często będzie innym kształtem niż prostokąt. Najczęściej to wielokąt reprezentujący kilka elewacji.

Możliwości elewacji medialnej

Iluminacje fasad można stworzyć na istniejących już budowlach przez techniczne przystosowanie powierzchni do pełnienia nowej funkcji i wyposażenie jej w instalację iluminacyjną. W przypadku nowo projektowanych obiektów wachlarz możliwości wydaje się być mniej ograniczony. Elewacje medialne stają się integralną oraz funkcjonalną częścią obiektu i jego otoczenia. Już na etapie idei projektowej należy uwzględnić ich funkcjonowanie oraz oddziaływanie na otoczenie.

Fasady prezentujące treści medialne możemy podzielić ze względu na technologię kształtowania obrazu na kinetyczne (odbijające światło słoneczne) i świetlne (najbardziej popularne). Te z kolei na refleksyjne – takie które odbijają światło z rzutników medialnych oraz projekcyjne – ze zintegrowanymi elementami świetlnymi. Obrazy w domenie cyfrowych mediów są tworzone za pomocą pikseli, identycznie więc funkcjonuje to w przypadku wielkogabarytowych wyświetlaczy, dla których punktem świetlnym jest element lub ich grupa. Rozdzielczość ekranów może wpływać na jakość obrazu lub na jego metaforyczny wymiar.

W zależności od idei funkcjonowania elewacja ma stopnie interakcji, tzn. można ją zaprogramować do odgrywania klipów, obrazów, napisów lub na wzór skomplikowanego interfejsu gry, gdzie każda reakcja ma swoje odwzorowanie.

Na potrzeby prezentacji niniejszej tematyki przybliżono i szerzej opisano wybitne przykłady realizacji architektonicznych, których integracja fasady medialnej z obiektem i otoczeniem nastąpiła już na początkowych etapach projektowania. Ożywienie statycznej architektury, zbudowanie emocji i więzi społeczności z budynkami, ale także zachowanie równowagi nienaruszającej wspólnego dobra przestrzeni publicznej to główne cele tworzenia medialnych elewacji.

Przeczytaj również:

• Skóra, która żyje! Poznaj oryginalne fasady reagujące na otoczenie
• Koniec ze szklanymi wieżowcami jakie znamy! Najciekawsze realizacje ze świata

Znaki świetlne

Prekursorem działań zmierzających do iluminacji fasad był artysta Mischa Kuball, który w swoim projekcie z 1990 r. „Mega Sign No.1” zaprezentował znaki świetlne na fasadach budynków wysokościowych w dzielnicy biurowej Düsseldorfu widoczne na tle sylwety miasta. Kierował się prostą zasadą. Zapalał światła w pomieszczeniach w nocy, gdy nie były one użytkowane. W ten sposób mógł on otrzymać konkretny wzór na szklanej elewacji.

Innym interesującym wykorzystaniem tradycyjnego oświetlenia pomieszczeń jest przykład pochodzący z akademika w Delft z 1995 r. Studenci zbudowali największy jak dotąd, bo o wymiarach całego budynku, wyświetlacz do gry w Tetris, w której każde okno było jednym pikselem.

Fasada medialna zintegrowana z budynkiem. Kunsthaus, Graz, proj. Spacelab Cook-Fournier 

Pierwszy przełomowy nowo powstały obiekt to zrealizowany w latach 2001–2003 zwycięski projekt konkursowy galerii sztuki Kunsthaus w Grazu (Austria) autorstwa Petera Cooka i Colina Fourniera (Spacelab Cook-Fournier GmbH). Obiekt już od etapu koncepcji miał pełną integrację fasady medialnej z budynkiem. Łączy w sobie bryłę odrestaurowanej części budynku żeliwnego z nową formą gigantycznej bańki mydlanej rozlewającej się w skali dachów sąsiednich kamienic.

W tej nieregularnej strukturze znajdują się przestrzenie ekspozycyjne, które nie wymagają doświetlenia światłem słonecznym. Stąd wykorzystanie nieprzeziernej ściany zewnętrznej pozwoliło na zbudowanie bardzo innowacyjnej jak na tamte czasy fasady medialnej. Zastosowano technologię wyświetlacza o niskiej rozdzielczości, ale skupiono się na wymiarze metaforycznym iluminacji.

Pod półprzeźroczystą niebieską fasadą z płyt akrylowych znajdują się piksele kształtujące projekcję, które utworzono z przymocowanych na stałe do konstrukcji obłej ściany 930 monochromatycznych kół świetlnych (świetlówek o mocy 40 W). Prezentowane treści nie były czytelne bezpośrednio przed budynkiem, ale w dalszej odległości w skali miasta. Aby sterować przekazywanymi informacjami powstało środowisko techniczne i symulator pozwalający zarządzać monochromatycznym wyświetlaczem (18 klatek na sekundę i 100 odcieni szarości), który miała pod swoją kuratelą galeria sztuki. Pomimo swoich ograniczeń ekran w pełni nadaje się do stworzenia wrażenia żyjącego budynku, który ma przekaz dla mieszkańców.

Na fasadzie były odgrywane specjalnie przygotowane treści, które towarzyszyły głównie wystawom. Kilka z nich tworzyło osobne dzieła medialne, wzmagające zainteresowanie miejscem wśród mieszkańców i turystów. Druga skóra spowodowała, że obiekt zyskał zupełnie inną ekspresję i widoczność z pobliskiego wzgórza. Budynek nie nudzi się, a zarazem jest trochę obcy w strukturze zabytkowego miasta. Dzięki swojej dynamicznej iluminacji nadaje ikoniczności miejscu i prestiżu galerii Kunsthaus.

Zastosowanie mappingu. Light Move Festival, Łódź. Festiwal Animacji, Kraków

W czasie powstawania kolejnych budynków w nurcie medialnej architektury można zaobserwować nasilenie się zjawisk mappingu – działań polegających na przystosowaniu prawie każdej istniejącej fasady do pełnienia roli ekranu dla dynamicznych projekcji wyświetlanych z rzutnika o bardzo dużej mocy. Z reguły są to wydarzenia czasowe, wzbogacające festyny miejskie i nie trwają dłużej niż tydzień, miesiąc.

Nazwa techniki wiąże się ze stworzeniem mapy istniejącej fasady, na której można usunąć niedogodności, takie jak okna, gzymsy, balkony. Wówczas nie przeszkadzają w wyświetlaniu treści. Jednym z takich wydarzeń cyklicznych, o którym warto wspomnieć, jest Light Move Festiwal odbywający się w Łodzi. Od kilku lat corocznie na elewacjach kilkudziesięciu kamienic wyświetlane są pokazy świetlne.

Z kolei w Krakowie podczas Festiwalu Animacji jedna z kamienic na Małym Rynku zamienia się w ekran projekcji. Wydarzenia te trwają kilka dni i mają znaczenie w podnoszeniu czasowej atrakcyjności miast.

Nie tylko na budynku. Indenmann, Indem, proj. Maurer United Architects

Kolejnym istotnym obiektem z punktu widzenia nowych materiałów jest otwarta 5 września 2009 r. wieża widokowa projektu biura Maurer United Architects, położona w zagłębiu Ruhry w miejscowości Indem w Niemczech. Budowlę przypominającą formą gigantycznego robota nazwano Indenmann i jest ona pomnikiem w krajobrazie – landmarkiem oraz świadkiem gigantycznych co do rozmiaru przekształceń krajobrazowych.

Zniszczenia po kopalni odkrywkowej węgla brunatnego trwają od 1826 r. Widoczny z autostrady robot oświetlany jest kolorowymi projekcjami medialnymi, które przez skojarzenie mają przypomnieć społeczeństwu, jak mocno zdegradowany jest ten obszar. Przywodzi on na myśl powierzchnię księżyca i rozciąga się po horyzont. Budowla jest efektem współpracy koncernu GDK produkującego metalowe siatki elewacyjne i firmy AG4 dostarczającej komponenty świetlne.

Konstrukcja o wysokości 24 m zbudowana jest ze stali i waży ok. 280 t. Całość otoczono siatką elewacyjną, przeplataną, wyposażoną w instalacje opraw LED. Wyświetlane barwne projekcje o spektrum 256 kolorów wspomagane są dźwiękiem. Obiekt jest  atrakcją turystyczną i ma wpływać na świadomość społeczną o potrzebie zielonej transformacji.

Ekspozycja formy. Alianz Arena, Monachium, proj. Jacques Herzog i Pierre de Meuron

Światowej sławy duet architektów Jacques Herzog i Pierre de Meuron zaprojektował jeden z najwspanialszych i najnowocześniejszych stadionów piłkarskich. Allianz Arena to obiekt realizujący niesamowitą i ulotną wizję autorską zbudowaną za pomocą ułożonych w formę gniazda nadmuchanych baniek podświetlanych nocą. Stadion jest ikoniczny i otrzymał wiele nagród oraz wyróżnień. Położony w Monachium obiekt zbudowano w 2005 r. z myślą o meczach klubów związanych z miastem – Bayern Monachium i TSV 1860 Monachium.

Na szczególną uwagę zasługuje elewacja przypominająca połączone poduszki powietrzne. Jej jednorodna struktura o powierzchni 65 000 m² płynnie przechodzi w zadaszenie trybun i zbudowana jest z przeźroczystych tworzyw sztucznych (ETFE – etylen tetrafluoroetylen). W środku każdego z segmentów znajduje się suche powietrze i oprawa LED pozwalająca na iluminacje całego obiektu podczas meczów. Z reguły są to kolory klubów, ale mogą zostać zmienione stosownie do wydarzeń.

Światło ukryte w fasadzie. Uniqa Tower, Wiedeń, proj. Heinz Neuman & Partners

Uniqa Tower to przykład znakomitego ukrycia elementów świetlnych w strukturze konstrukcji fasady osłonowej. Ten budynek biurowy, którego autorem jest pracownia projektowa Heinz Neuman & Partners, od 2006 r. niczym zwyczajny obiekt wysokościowy kształtuje panoramę Wiednia nie tylko w dzień, ale i w nocy.

Ingerencja światła dynamicznej i kolorowej iluminacji paneli LED jest bardzo delikatna i widoczna jedynie z daleka. Prowadzi ona narracje dla symboli ważnych wydarzeń w mieście. Dwudziestopiętrowy budynek jest położony nad rzeką Dunaj i nie jest użytkowany poza dniem, dzięki czemu stanowi tło dla nocnych iluminacji.

Światło rozświetlające lustro wody. Ars Electronica Center, Linz, proj. Treusch Architekture

Z kolei silne oddziaływanie światła na otoczenie charakteryzuje obiekt Ars Electronica Center w Linzu w Austrii. Został zaprojektowany przez biuro architektoniczne Treusch Architekture GmbH i zrealizowany w styczniu 2009 r. Jest to budynek edukacyjny, pogłębiający wiedzę dzieci i młodzieży w zakresie nowych technologii. Jednocześnie stanowi wielofunkcyjne centrum konferencyjne podczas corocznego wydarzenia Ars Electronica Festival.

Obiekt położony jest w bliskim sąsiedztwie rzeki Dunaj. Swoim kształtem przypomina barkę złożoną z dwóch brył i schodów, które organizują przestrzeń placu na kształt forum. Na uwagę zasługuje elewacja, która po zmroku pokrywa się żywymi barwami rozmazującymi się na matowej szklanej fasadzie i prowadzi metaforyczną grę odbić w lustrze wody.

Ekran medialny ma za zadanie zbudować nastrój, a wyświetlane grafiki są nieprecyzyjne i kolorują otoczenie we wszystkich kierunkach. Podczas specjalnych wydarzeń uczestnicy mogli dzięki panelowi sterowania zawładnąć prezentowaną grafiką, której towarzyszyła muzyka. Obiekt jest atrakcją turystyczną i ożywia otoczenie, a plac będący zadaszeniem kondygnacji podziemnej stał się chętnie odwiedzanym miejscem do spotkań, szczególnie w porze nocnej.

Medialna fasada fotowoltaiczna. Novartis, Bazylea, proj. Michele de Lucchi (ADML Circle) i Blaser Architekten

Kolejny zaprezentowany przykład to kamień milowy w temacie nowoczesnych elewacji. Wydaje się on wyznaczać drogę, jaką powinna podążać architektura medialna w oparciu o samowystarczalność energetyczną. Wiosną 2022 r. został otwarty nowy pawilon wystawienniczy przy kampusie firmy Novartis w Bazylei w Szwajcarii. Obiekt autorstwa architekta Michele de Lucchi wraz z zespołem (AMDL CIRCLE) zaprojektowano przy współpracy z Blaser Architekten.

Pawilon Novartis to budowla oparta na planie koła, zgodnie z wyjaśnieniami autorów uznawanego za potężne pole energii psychofizycznej lub też obszar sakralny, w którym skupiają się wszystkie siły fizyczne i duchowe. Swoją bryłą zbliżona jest do formy torusa, który pięknie położony nad brzegiem Renu, jest elementem katalizującym spotkania międzyludzkie.

Wewnątrz budynku zlokalizowano centrum edukacyjno-informacyjne z wystawą podkreślającą szczytowe osiągnięcia z dziedziny nauk przyrodniczych. Elastyczny rzut pozwala na dowolne kształtowanie wydarzeń wewnątrz i na zewnątrz. Z obiektem już na etapie projektu została zintegrowana fasada medialna, która powstała w wyniku współpracy z projektantami z firmy iart. Tzw. „druga skóra” została zamontowana do konstrukcji budynku i ukształtowana z rur stalowych, elementów organicznej fotowoltaiki OVP oraz kolorowych świateł LED, które tworzą w pełni programowalny ekran do wyświetlania treści.

Zbudowano też odpowiednie środowisko wyświetlania i zaprogramowano symulator. Półprzeźroczysta fasada medialna stworzona została przy użyciu 10 tys. organicznych ogniw fotowoltaicznych w kształcie rombów, połączonych z elementami 30 tys. dwustronnych opraw świetlnych. Światło słoneczne przenika przez półprzeźroczyste panele, a elementy iluminacji służą do prezentacji wyselekcjonowanej sztuki cyfrowej, dzięki której budynek może być interaktywny. Tuż po zachodzie słońca na elewacji pojawia się pokaz niestandardowych animacji. Z kolei w dzień służy ona wyświetlaniu jedynie napisów.

Idea towarzysząca twórcom, dotycząca przemiany światła słonecznego w dzieło sztuki, została zrealizowana z uwzględnieniem autonomiczności i samowystarczalności, w której energia elektryczna wyprodukowana przez panele fotowoltaiczne jest adekwatna lub przewyższa zapotrzebowanie do iluminacji elewacji. Pawilon Novartis jest miejscem spotkań społeczności miasta Bazylei z firmą, która deklaruje poświęcenie się badaniom nad zdrowiem ludzi. Obiekt zlokalizowano bezpośrednio poza obwodem Kampusu, ale w parku publicznym. W tym kluczowym dla jego użytkowników miejscu na elewacji świetlnej powstaje rodzaj interfejsu multimedialnego. Budynek jest lekko uniesiony ponad teren, co pozwala przejść pod nim ścieżką parkową. Wnętrze pawilonu o kształcie pierścienia jest dwukondygnacyjne i charakteryzuje się otwartym i elastycznym rzutem, pozwalającym zorganizować w pawilonie różne wydarzenia.

To awangardowe centrum informacyjne wyposażono w zaawansowane technologie dla prezentacji treści multimedialnych, a przestrzeń odbioru została podzielona licznymi przegrodami akustycznymi. Obiekt ma szklaną fasadę umożliwiającą stały kontakt z otoczeniem parku. Kondygnację na antresoli zlokalizowano tuż pod dachem, gdzie zapewniono sztuczne doświetlenie. Budynek wraz ze swoją fasadą zdobył wiele prestiżowych nagród, m.in. German Design Award, iF Design Award, Media Architecture Biennale Awards.

Przyszłość fasad medialnych

Dobre przykłady znakomitej architektury pokazują nam świat niemalże idealny, w którym ekrany medialne nie są elementem dosłownej reklamy, a jedynie tłem dla wydarzeń oraz czynnikiem budowania relacji społecznych pomiędzy architekturą a odbiorcą. Niektóre miasta organizują festiwale sztuk audiowizualnych, tzw. rewie światła, podczas których główne ulice i ważne miejsca stają się chwilowym pokazem iluminacji, które przypominają swoim charakterem fajerwerki.

W codziennym funkcjonowaniu wygrywają z duchem czasu te mniej agresywne projekcje mediów. Jest to bardzo trudne zadanie, aby za pomocą  fasady nadać budynkom stan dychotomii – pozornie żyjącego obiektu. Animizacja (ożywienie) w architekturze następuje przez wzbogacenie jej o interakcje z ludźmi, co udaje się tylko najlepszym twórcom.

Związek treści przekazu płynącego z fasad medialnych z marką właściciela budynku, koncernem lub instytucją kultury może wymagać użycia specyficznego języka sztuki bogatego w metafory i stanowiącego zbalansowane tło dla kontaktów interpersonalnych. Stąd płynie też inny wniosek, że nie zawsze dokładniejszy ekran o lepszej jakości będzie właściwy do spełnienia każdego zadania.

Fasady medialne mogą też zaśmiecać domenę przestrzeni wspólnej, jak w przypadku placu Time’s Square w Nowym Yorku, bo właśnie to miejsce jest zgodne z duchem komercjalizacji w erze cywilizacji informacji. W związku z dążeniem całego przemysłu budowlanego w Europie do osiągnięcia wyniku bliskiego "zera energetycznego", niektóre fasady medialne zużywające duże ilości energii, stają się reliktem poprzedniej epoki. Wymusza to na architektach zrewidowanie  aktualnego podejścia do nowoczesnego projektowania i wykorzystywanie rozwiązań funkcjonujących w oparciu o odnawialne źródła energii, które są samowystarczalne elektrycznie.