Spis treści
Stacje kolejowe w Warszawie są na tle XX-wiecznej Polski wyjątkowe
Warszawa może się poszczycić wyjątkowymi stacjami kolejowymi. Wizjonerskimi, ale i powstałymi pomimo niedoboru. W czasach PRL brakowało materiałów i pieniędzy, a o wyróżniające się realizacje trzeba było walczyć z władzami, nierzadko próbującymi okroić odważne projekty (często skutecznie).
Ale spośród modernistycznych stacji nie tylko na te powojenne warto zwrócić uwagę - inne niż wszystkie są zachowane wiaty peronów tzw. linii otwockiej.
Zobacz także: Betonowa łupina orzecha. Pierwszy przystanek linii średnicowej Warszawy, czyli Warszawa Stadion PKP
i
Modernistyczne wiaty – zabytkowe Międzylesie, Radość czy Falenica
Żelbetowe wiaty wyposażone w poczekalnie i kasy miały swój moment przed wojną, kiedy okazało się, że taki rodzaj konstrukcji jest o wiele bardziej ekonomiczny niż stalowy. Pomimo prób, badaczom nie udało się ustalić autora projektu ani zawęzić roku jego powstania.
Wiaty można dziś oglądać na stacjach Warszawa Międzylesie, Warszawa Radość, Warszawa Miedzeszyn i Warszawa Falenica. Zabytkowe wiaty zdobiły też perony m.in. Rembertowa, Wesołej, Woli Grzybowskiej, Sulejówka, Miłosnej i Halinowa, jednak one nie przetrwały do dziś. Zachowały się natomiast w innych podwarszawskich miejscowościach: Michalinie, Józefowie oraz na stacji Otwock Świder.
i
W czasie II Wojny Światowej zniszczeniu uległa część wiat. Od 1945 do 1953 roku inż. Kazimierz Brandt, ich przedwojenny budowniczy, przeprowadził według projektu własnego (okrojonego, często nieuwzględniającego charakterystycznego liternictwa) odbudowę wiat na stacjach Radość oraz Miedzeszyn oraz wszystkich stacji linii Warszawa – Mińsk, które następnie w latach 90. zrównano z ziemią. To właśnie to wydarzenie sprawiło, że pozostałe warszawskie modernistyczne wiaty wpisano do rejestru zabytków – wysiłkiem społeczności mieszkańców i ekspertów udało się uchować ostatnie z nich przed planowaną przez PKP rozbiórką.
Zobacz także: Mają 42 metry wysokości, cztery nogi i prawie 80 lat - "Betonowe Żyrafy" przypłynęły statkiem z USA do Polski zaraz po wojnie
Wiat można dziś wypatrywać na liniach Warszawa Wschodnia – Otwock oraz Warszawa Zachodnia – Żyrardów. Warto zwrócić uwagę na zachowane tabliczki informacyjne.
Socmodernistyczne stacje kolejowe w Warszawie – różnorodność z PRL-u
Mogło by się wydawać, że to na czas Polski Ludowej przypadnie unifikacja stacji w Warszawie, tymczasem budynki poczekalni i kas, zadaszenia czy wejścia do przejść podziemnych wyróżniają się tu w skali całego kraju. Stacje warszawskiej linii średnicowej zostały zaprojektowane przez ceniony duet - Arseniusza Romanowicza i Piotra Szymaniaka, którzy nad koncepcją pracowali od połowy lat 50. do początku 60.
Jednym z najbardziej wyrazistych przykładów powojennych przystanków kolejowych jest stacja Warszawa Ochota wzniesiona w 1963 roku. Autorem pawilonu kas z daszkiem w kształcie paraboloidy hiperbolicznej, wyłożonym biało-czarną mozaiką, jest Wacław Zalewski. Niedaleko, przy ul. Miedzianej, warto zwrócić uwagę na żelbetowy daszek zejścia na perony.
Z kolei Warszawa Powiśle to aż dwa charakterystyczne budynki – zejście na perony od strony Alei Jerozolimskich oraz „grzybek” po drugiej stronie – budynek kas z zachowanym neonem, w którym obecnie działa kawiarnia. Na peronach Powiśla zaplanowano strzeliste żelbetowe zadaszenia dla oczekujących; pod odpowiednim kątem widać stąd inny świetny przykład powojennej architektury – blok „Młotek”.
Przykładów jest oczywiście więcej – umieściliśmy je w galerii.
Źródło: Andrzej Skalimowski, Zbigniew Tucholski, Modernistyczne wiaty i przystanki kolejowe Warszawskiego Węzła Kolejowego (w: ochornazabytkow.nid.pl, dostęp z dn. 23.01.2024)
