Architektura renesansu: przykłady, cechy, przedstawiciele

Architektura renesansu nawiązywała do wzorów i form klasycznych, a jej twórcy we wszystkich swoich działaniach szukali podstaw naukowych. Prawdziwą aspiracją architekta renesansu było wzniesienie budowli dla samego piękna proporcji, przestronnego wnętrza i wspaniałej, imponującej całości – pisze Ernst Hans Gombrich w monografii „O sztuce”. Publikujemy krótki przegląd podstawowych wiadomości o architekturze renesansu: przykłady, cechy, przedstawiciele.

Co znajdziesz w artykule:

1. Architektura Renesansu: definicja
2. Architektura renesansu: cechy
3. Architektura renesansu: przedstawiciele
4. Architektura renesansu w Europie
5. Architektura renesansu w Polsce
6. Architektura renesansu w Polsce: przykłady

Architektura renesansu: definicja

Renesans, czyli odrodzenie sztuk i nauk to przełomowy okres w architekturze. Zapoczątkowany został we Włoszech w pierwszej połowie XV wieku, a rozpowszechniony w drugiej połowie XV i w XVI stuleciu w większości krajów europejskich. Epokę renesansu uważa się powszechnie za początek ery nowożytnej. Rozpoczęcie i koniec renesansu w poszczególnych krajach jest różny. Pozostaje właściwie 20 lat, podczas których kierunek ten obowiązuje w całej Europie. W historii sztuki i architektury najłatwiej określić go jako epokę pomiędzy gotykiem i barokiem.

Nowy styl był ściśle związany z zainteresowaniem antyczną literaturą, filozofią i matematyką. Architektura renesansu nawiązywała więc do wzorów i form klasycznych architektury greckiej i rzymskiej, a jej twórcy we wszystkich swoich działaniach szukali podstaw naukowych (badanie perspektywy, obliczanie proporcji). Należy pamiętać, że wynalezienie druku z ruchomą czcionką dodatkowo umożliwiło wydawanie nowych edycji i tłumaczeń wielu antycznych pism, w tym traktatu Witruwiusza, a w rezultacie coraz szerszą dostępnością tego dzieła. Do kolejnych edycji dodawano ilustracje, przez co tekst stawał się bardziej przystępny i przejrzysty.

Oprócz tłumaczeń, liczni architekci i uczeni publikowali też swoje własne teorie na temat architektury i budownictwa. Pierwszym z nich byt Leon Battista Alberti, wybitny humanista, architekt, pisarz, malarz, matematyk i uczony, teoretyk sztuki. Dzieło Albertiego De Re aedificatoria (1452 i dalsze wydania) składa się z 10 ksiąg (tak jak traktat Witruwiusza) i omawia różne tematy od planów i struktur budynków do ornamentyki i oczywiście porządków architektonicznych. Alberti promuje teorie deco-rum (budowanie w sposób właściwy dla funkcji danej struktury) i civitas (cywilizacja oparta na idei miasta) [za: 50 teorii architektury, Philips Wilkinson].

Rola architektury oraz urbanistyki w promowaniu koncepcji harmonijnego społeczeństwa była doceniania przez władców i możnych mecenasów. Prawdziwą aspiracją architekta renesansu było (...) wzniesienie budowli z pominięciem jej funkcji użytkowej; dla samego piękna proporcji, przestronnego wnętrza i wspaniałej, imponującej całości. Pragnęli idealnej symetrii i regularności, której nie można było osiągnąć, koncentrując się na praktycznych wymaganiach zwykłego budynku – czytamy w kultowej monografii O sztuce Ernsta Hansa Gombricha.

Architektura renesansu: cechy

Budowle renesansu cechuje harmonia i prostota w wyrazie architektonicznym. Charakterystyczne cechy architektury renesansu to:
- rytmiczny podział fasady w pionie na jednakowe segmenty oddzielone od siebie kolumnami lub pilastrami
- gzymsy dzielące poziomo fasadę na poszczególne kondygnacje
- arkady na kolumnach lub słupach (zwłaszcza w wewnętrznych dziedzińcach)
- bogata ornamentacja geometryczna lub roślinna na obramieniach okien, portalach, gzymsach kolumnach
- ozdobienie elewacji boniowaniem lub techniką sgraffito
- w budownictwie sakralnym często stosowano kopułę, kopuła zwykle spoczywa na bębnie i jest zwieńczona latarnią
- kąt prosty i koło dominują
- budowle centralne przekryte kopułą
- kopułowe budowle podłużne (np. Bazylika św. Piotra w Rzymie)
- stropy drewniane, sklepienia kolebkowe i kopuły są podzielone kasetonami
- we wczesnym renesansie okna zamknięte są łukiem półkolistym, w dojrzałym renesansie otrzymują obramienia prostokątne (od około 1500 r.), zwieńczone trójkątnym lub odcinkowym przyczółkiem
- występują klasyczne porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki, kompozytowy,
- w budownictwie świeckim – pałace miejskie

Budynki świeckie

W renesansie nastąpił znaczny rozwój budownictwa miejskiego. Więcej uwagi poświęcano urbanistyce, a miasta upiększano budowlami publicznymi i prywatnymi. Powstawało dużo rezydencji podmiejskich i pałaców, przy czym pałac renesansowy nie miał już charakteru obronnego. Cechowały go m.in. coraz większe otwory okienne i większa liczba wejść do budynku.
Typowe elementy renesansowego pałacu miejskiego:
- duża sień
- dziedziniec, otoczony krużgankiem. Nad nim, na wysokości 1. piętra: krużganek drugi. Taki dziedziniec stanowi centrum życia w pałacu
- herby, emblematy rodowe
- często wznoszone z kamiennych bloków
- dużo okien na górnych piętrach i lepsze doświetlenie pomieszczeń
- harmonijne i regularne fasady z nadwieszonym gzymsem
- arkady z kolumnami

Architektura renesansu: przedstawiciele

Za twórcę, który zapoczątkował architekturę renesansu uważa się Filippo Brunelleschiego, zaś za pierwsze dzieło nowej sztuki katedrę Santa Maria del Flore (Duomo) we Florencji (1420-1436), realizowaną równocześnie z budową Szpitala Niewiniątek (Ospedale degli Innocenti) we Florencji. W zaprojektowanej przez Filippa Bruneleschiego ogromnej kopule II Duomo - katedry we Florencji (1420-1436) widzimy triumfalne odtworzenie rzymskich konstrukcyjnych umiejętności inżynierskich, a także świadectwo ożywienia przedsiębiorczego ducha starożytnych budowniczych [za: Sarah Cunliffe, Jean Loussier, Architektura. Przewodnik po stylach. Od starożytnych świątyń po drapacze chmur, tłum. Małgorzata Biernacka, Warszawa 2008, Wydawnictwo RM, s. 81].

Główni przedstawiciele architektury renesansu w Europie:

we Włoszech:
Filippo Brunelleschi
Michelozzo di Bartolomeo
Donato Bramante
Michał Anioł
Andrea Palladio

we Francji:
Philibert de l'Orme
Pierre Lescot
Jacques Androuet du Cerceau

w Hiszpanii :
José Joaquín de Herdera

w Niderlandach:
Floris Corneli

Architektura renesansu w Europie

Przykłady architektury renesansowej w Europie:

- Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji, Duomo; proj. Filippo Brunelleschi, Arnolfo di Cambio, Francesco Talent
- Kościół San Giorgo Maggiore; proj. Andrea Palladio
- Bazylika San Lorenzo we Florencji; proj. Filippo Brunelleschi, Michał Anioł
- Rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie, arch. Guiniforte Solari, Bramante
- Fasada kościoła Santa Maria Novella, proj. Leon Battista Alberti, arch.
- Bazylika świętego Piotra w Rzymie, Michał Anioł, Donato Bramante
- Pałac Medyceuszy (Palazzo Medici) we Florencji, proj. Michelozza, Michał Anioł
- Biblioteca Marciana (Biblioteca Nazionale Marciana, także Biblioteca di San Marco) w Wenecji, proj. Jacopo Sansovino
- Zachodnie skrzydło Luwru, arch. Pierre Lescot
- Ratusz w Antwerpii, proj. Cornelis Floris de Vriendt
- Palazzo Pitti we Florencji, proj. Bartolomeo Ammanati, Giulio Parigi, Luca Fancelli, Alfonso Parigi, Giuseppe Ruggeri
- Tempietto w Rzymie, proj. Donato Bramante
- Palazzo Farnese w Rzymie, proj. Antonio da Sangallo, Michał Anioł, Jacopo Barozzi da Vignola, Giacomo della Porta
- Villa Rotunda w Vincezie, proj. Andrea Palladio

Architektura renesansu w Polsce

Renesans w polskiej architekturze trwał od początku wieku XVI do połowy XVII stulecia. Powstawały wówczas zarówno renesansowe budowle sakralne, jak i świeckie, głównie zamki i ratusze miejskie oraz kamienice mieszczańskie i pałace magnackie. Architektura renesansu w Polsce jest na swój sposób wyjątkowa, ponieważ dzięki małżeństwu Zygmunta Starego z Włoszką, Boną Sforzą, tworzyło u nas wielu architektów z Italii, choćby florentyńczyk Bartolomeo Berecci. Również późniejsi władcy sprowadzali do kraju najlepszych projektantów i budowniczych z Włoch. Charakterystycznym elementem architektury renesansowej w Polsce jest attyka, czyli niska ścianka wieńcząca elewację i osłaniająca dach w postaci rzędu sterczyn lub balustrady.

Przedstawiciele architektury renesansu w Polsce to m.in.

- Franciszek Florentczyk, który w latach 1507–1516 kierował przebudową Zamku Wawelskiego, zniszczonego po pożarze z 1499 roku. W nowo wzniesionym skrzydle wykonał dekorację rzeźbiarską. Był pierwszym renesansowym artystą włoskim działającym w Polsce.

- Bartolommeo Berrecci, którego najważniejszym dziełem w Polsce jest nagrobna kaplica króla Zygmunta Starego w katedrze wawelskiej (1519-1533); stanowi ona jedno z najwybitniejszych dzieł włoskiego renesansu w Polsce. Inne prace: rozbudowa zamku na Wawelu i w Niepołomicach, liczne pomniki nagrobne

- Bernardo Morando, projektant Zamościa, idealnego renesansowego miasta twierdzy.

Architektura renesansu w Polsce: przykłady

- Zamek Królewski na Wawelu – dziedziniec, Kaplica Zygmuntowska
- Sukiennice w Krakowie
- Ratusz w Poznaniu
- Ratusz w Tarnowie
- Ratusz w Chełmnie
- Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku
- Ratusz w Sandomierzu
- Spichlerz Kaziemierzu Dolnym
- Kamienica Bonerowska w Krakowkie
- Kościół Dominikanów w Lublinie
- Pałac w Woli Justowskiej w Krakowie
- Dom Dziekoński przy ul. Kanonicznej w Krakowie
- kamieniczki przy rynku w Kazimierzu Dolnym
- Zamek w Baranowie Sandomierskim
- Zamek w Brzegu, przebudowany z gotyckiej warowni w latach 1544–1560
- Zamek Królewski w Niepołomicach
- Zamek w Brzeżanach z 1554 roku
- Zamek w Płakowicach w pobliżu Lwówka Śląskiego z lat 1550–1573
- Zamek w Baranowie Sandomierskim, zbudowany w latach 1591–1606 według projektu Santi Gucciego
- Zamek w Krasiczynie z lat 1594–1614
- Zamek w Tucznie
- Zamek w Suchej Beskidzkiej
- Zamość, zespół architektoniczno-urbanistyczny Starego Miasta