Architektura MuratorSzkoła ArchitekturyArchitektura renesansu: przykłady, cechy, przedstawiciele

Architektura renesansu: przykłady, cechy, przedstawiciele

Architektura renesansu nawiązywała do wzorów i form klasycznych, a jej twórcy we wszystkich swoich działaniach szukali podstaw naukowych. Prawdziwą aspiracją architekta renesansu było wzniesienie budowli dla samego piękna proporcji, przestronnego wnętrza i wspaniałej, imponującej całości – pisze Ernst Hans Gombrich w monografii „O sztuce”. Publikujemy krótki przegląd podstawowych wiadomości o architekturze renesansu: przykłady, cechy, przedstawiciele.

Architektura renesansu
Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji to najbardziej znany obiekt architektury renesansu na świecie, fot. getty images

Co znajdziesz w artykule:

1. Architektura Renesansu: definicja
2. Architektura renesansu: cechy
3. Architektura renesansu: przedstawiciele
4. Architektura renesansu w Europie
5. Architektura renesansu w Polsce
6. Architektura renesansu w Polsce: przykłady

Architektura renesansu: definicja

Renesans, czyli odrodzenie sztuk i nauk to przełomowy okres w architekturze. Zapoczątkowany został we Włoszech w pierwszej połowie XV wieku, a rozpowszechniony w drugiej połowie XV i w XVI stuleciu w większości krajów europejskich. Epokę renesansu uważa się powszechnie za początek ery nowożytnej. Rozpoczęcie i koniec renesansu w poszczególnych krajach jest różny. Pozostaje właściwie 20 lat, podczas których kierunek ten obowiązuje w całej Europie. W historii sztuki i architektury najłatwiej określić go jako epokę pomiędzy gotykiem i barokiem.

Nowy styl był ściśle związany z zainteresowaniem antyczną literaturą, filozofią i matematyką. Architektura renesansu nawiązywała więc do wzorów i form klasycznych architektury greckiej i rzymskiej, a jej twórcy we wszystkich swoich działaniach szukali podstaw naukowych (badanie perspektywy, obliczanie proporcji). Należy pamiętać, że wynalezienie druku z ruchomą czcionką dodatkowo umożliwiło wydawanie nowych edycji i tłumaczeń wielu antycznych pism, w tym traktatu Witruwiusza, a w rezultacie coraz szerszą dostępnością tego dzieła. Do kolejnych edycji dodawano ilustracje, przez co tekst stawał się bardziej przystępny i przejrzysty.

Oprócz tłumaczeń, liczni architekci i uczeni publikowali też swoje własne teorie na temat architektury i budownictwa. Pierwszym z nich byt Leon Battista Alberti, wybitny humanista, architekt, pisarz, malarz, matematyk i uczony, teoretyk sztuki. Dzieło Albertiego De Re aedificatoria (1452 i dalsze wydania) składa się z 10 ksiąg (tak jak traktat Witruwiusza) i omawia różne tematy od planów i struktur budynków do ornamentyki i oczywiście porządków architektonicznych. Alberti promuje teorie deco-rum (budowanie w sposób właściwy dla funkcji danej struktury) i civitas (cywilizacja oparta na idei miasta)
[za: 50 teorii architektury, Philips Wilkinson].

Rola architektury oraz urbanistyki w promowaniu koncepcji harmonijnego społeczeństwa była doceniania przez władców i możnych mecenasów. Prawdziwą aspiracją architekta renesansu było (...) wzniesienie budowli z pominięciem jej funkcji użytkowej; dla samego piękna proporcji, przestronnego wnętrza i wspaniałej, imponującej całości. Pragnęli idealnej symetrii i regularności, której nie można było osiągnąć, koncentrując się na praktycznych wymaganiach zwykłego budynku – czytamy w kultowej monografii O sztuce Ernsta Hansa Gombricha.

Architektura renesansu
Palazzo Pitti,  renesansowy pałac znajdujący się we Florencji, fot. GiorgioMagini / getty images

Architektura renesansu: cechy

Budowle renesansu cechuje harmonia i prostota w wyrazie architektonicznym. Charakterystyczne cechy architektury renesansu to:
- rytmiczny podział fasady w pionie na jednakowe segmenty oddzielone od siebie kolumnami lub pilastrami
- gzymsy dzielące poziomo fasadę na poszczególne kondygnacje
- arkady na kolumnach lub słupach (zwłaszcza w wewnętrznych dziedzińcach)
- bogata ornamentacja geometryczna lub roślinna na obramieniach okien, portalach, gzymsach kolumnach
- ozdobienie elewacji boniowaniem lub techniką sgraffito
- w budownictwie sakralnym często stosowano kopułę, kopuła zwykle spoczywa na bębnie i jest zwieńczona latarnią
- kąt prosty i koło dominują
- budowle centralne przekryte kopułą
- kopułowe budowle podłużne (np. Bazylika św. Piotra w Rzymie)
- stropy drewniane, sklepienia kolebkowe i kopuły są podzielone kasetonami
- we wczesnym renesansie okna zamknięte są łukiem półkolistym, w dojrzałym renesansie otrzymują obramienia prostokątne (od około 1500 r.), zwieńczone trójkątnym lub odcinkowym przyczółkiem
- występują klasyczne porządki architektoniczne: dorycki, joński, koryncki, kompozytowy,
- w budownictwie świeckim – pałace miejskie

Budynki świeckie

W renesansie nastąpił znaczny rozwój budownictwa miejskiego. Więcej uwagi poświęcano urbanistyce, a miasta upiększano budowlami publicznymi i prywatnymi. Powstawało dużo rezydencji podmiejskich i pałaców, przy czym pałac renesansowy nie miał już charakteru obronnego. Cechowały go m.in. coraz większe otwory okienne i większa liczba wejść do budynku.
Typowe elementy renesansowego pałacu miejskiego:
- duża sień
- dziedziniec, otoczony krużgankiem. Nad nim, na wysokości 1. piętra: krużganek drugi. Taki dziedziniec stanowi centrum życia w pałacu
- herby, emblematy rodowe
- często wznoszone z kamiennych bloków
- dużo okien na górnych piętrach i lepsze doświetlenie pomieszczeń
- harmonijne i regularne fasady z nadwieszonym gzymsem
- arkady z kolumnami

Renesans w architekturze
Jednym z najbardziej znanych przykładów architektury renesansu we Włoszech jest Szpital Niewiniątek we Florencji, fot. Sailko / CC BY-SA 3.0

Architektura renesansu: przedstawiciele

Za twórcę, który zapoczątkował architekturę renesansu uważa się Filippo Brunelleschiego, zaś za pierwsze dzieło nowej sztuki katedrę Santa Maria del Flore (Duomo) we Florencji (1420-1436), realizowaną równocześnie z budową Szpitala Niewiniątek (Ospedale degli Innocenti) we Florencji. W zaprojektowanej przez Filippa Bruneleschiego ogromnej kopule II Duomo - katedry we Florencji (1420-1436) widzimy triumfalne odtworzenie rzymskich konstrukcyjnych umiejętności inżynierskich, a także świadectwo ożywienia przedsiębiorczego ducha starożytnych budowniczych [za: Sarah Cunliffe, Jean Loussier, Architektura. Przewodnik po stylach. Od starożytnych świątyń po drapacze chmur, tłum. Małgorzata Biernacka, Warszawa 2008, Wydawnictwo RM, s. 81].

Główni przedstawiciele architektury renesansu w Europie:

we Włoszech:
Filippo Brunelleschi
Michelozzo di Bartolomeo
Donato Bramante
Michał Anioł
Andrea Palladio

we Francji:
Philibert de l'Orme
Pierre Lescot
Jacques Androuet du Cerceau

w Hiszpanii :
José Joaquín de Herdera

w Niderlandach:
Floris Corneli

Architektura renesansu w Europie

Przykłady architektury renesansowej w Europie:

- Katedra Santa Maria del Fiore we Florencji, Duomo; proj. Filippo Brunelleschi, Arnolfo di Cambio, Francesco Talent
- Kościół San Giorgo Maggiore; proj. Andrea Palladio
- Bazylika San Lorenzo we Florencji; proj. Filippo Brunelleschi, Michał Anioł
- Rotunda kościoła S. Maria delle Grazie w Mediolanie, arch. Guiniforte Solari, Bramante
- Fasada kościoła Santa Maria Novella, proj. Leon Battista Alberti, arch.
- Bazylika świętego Piotra w Rzymie, Michał Anioł, Donato Bramante
- Pałac Medyceuszy (Palazzo Medici) we Florencji, proj. Michelozza, Michał Anioł
- Biblioteca Marciana (Biblioteca Nazionale Marciana, także Biblioteca di San Marco) w Wenecji, proj. Jacopo Sansovino
- Zachodnie skrzydło Luwru, arch. Pierre Lescot
- Ratusz w Antwerpii, proj. Cornelis Floris de Vriendt
- Palazzo Pitti we Florencji, proj. Bartolomeo Ammanati, Giulio Parigi, Luca Fancelli, Alfonso Parigi, Giuseppe Ruggeri
- Tempietto w Rzymie, proj. Donato Bramante
- Palazzo Farnese w Rzymie, proj. Antonio da Sangallo, Michał Anioł, Jacopo Barozzi da Vignola, Giacomo della Porta
- Villa Rotunda w Vincezie, proj. Andrea Palladio

Architektura renesansu
Jednym z przykładów architektury renesansu w Krakowie jest dziedzieniec arkadowy Zamku na Wawelu, fot. Marcin Białek / CC BY-SA 4.0

Architektura renesansu w Polsce

Renesans w polskiej architekturze trwał od początku wieku XVI do połowy XVII stulecia. Powstawały wówczas zarówno renesansowe budowle sakralne, jak i świeckie, głównie zamki i ratusze miejskie oraz kamienice mieszczańskie i pałace magnackie. Architektura renesansu w Polsce jest na swój sposób wyjątkowa, ponieważ dzięki małżeństwu Zygmunta Starego z Włoszką, Boną Sforzą, tworzyło u nas wielu architektów z Italii, choćby florentyńczyk Bartolomeo Berecci. Również późniejsi władcy sprowadzali do kraju najlepszych projektantów i budowniczych z Włoch. Charakterystycznym elementem architektury renesansowej w Polsce jest attyka, czyli niska ścianka wieńcząca elewację i osłaniająca dach w postaci rzędu sterczyn lub balustrady.

Przedstawiciele architektury renesansu w Polsce to m.in.

- Franciszek Florentczyk, który w latach 1507–1516 kierował przebudową Zamku Wawelskiego, zniszczonego po pożarze z 1499 roku. W nowo wzniesionym skrzydle wykonał dekorację rzeźbiarską. Był pierwszym renesansowym artystą włoskim działającym w Polsce.

- Bartolommeo Berrecci, którego najważniejszym dziełem w Polsce jest nagrobna kaplica króla Zygmunta Starego w katedrze wawelskiej (1519-1533); stanowi ona jedno z najwybitniejszych dzieł włoskiego renesansu w Polsce. Inne prace: rozbudowa zamku na Wawelu i w Niepołomicach, liczne pomniki nagrobne

- Bernardo Morando, projektant Zamościa, idealnego renesansowego miasta twierdzy.

Architektura renesansu w Polsce: przykłady

- Zamek Królewski na Wawelu – dziedziniec, Kaplica Zygmuntowska
- Sukiennice w Krakowie
- Ratusz w Poznaniu
- Ratusz w Tarnowie
- Ratusz w Chełmnie
- Ratusz Głównego Miasta w Gdańsku
- Ratusz w Sandomierzu
- Spichlerz Kaziemierzu Dolnym
- Kamienica Bonerowska w Krakowkie
- Kościół Dominikanów w Lublinie
- Pałac w Woli Justowskiej w Krakowie
- Dom Dziekoński przy ul. Kanonicznej w Krakowie
- kamieniczki przy rynku w Kazimierzu Dolnym
- Zamek w Baranowie Sandomierskim
- Zamek w Brzegu, przebudowany z gotyckiej warowni w latach 1544–1560
- Zamek Królewski w Niepołomicach
- Zamek w Brzeżanach z 1554 roku
- Zamek w Płakowicach w pobliżu Lwówka Śląskiego z lat 1550–1573
- Zamek w Baranowie Sandomierskim, zbudowany w latach 1591–1606 według projektu Santi Gucciego
- Zamek w Krasiczynie z lat 1594–1614
- Zamek w Tucznie
- Zamek w Suchej Beskidzkiej
- Zamość, zespół architektoniczno-urbanistyczny Starego Miasta

Tagi:
„Architekt Wnętrz” już do pobrania! To już szósty numer magazynu „Architekt Wnętrz”, skierowany do wszystkich, którym bliski jest temat projektowania.
Z archiwum „Architektury”: Henryk Buszko o jubileuszu magazynu „Architektura” Życzę ARCHITEKTURZE, aby jej udział w naszym codziennym, zawodowym życiu był coraz bardziej pełny, aby stała się ona nieodzownym, bliskim i serdecznym przyjacielem każdego architekta, aby po nią sięgali coraz częściej wszyscy ci, którym bliskie są sprawy architektury polskiej – pisał w numerze 11/1972 „Architektury” z okazji jej 25-lecia Henryk Buszko, wieloletni prezes SARP i autor ikonicznych projektów nie tylko śląskiej architektury. Obecnie, 50 lat po opublikowaniu artykułu, przypominamy ów tekst z racji innego jubileuszu: 40-lecia pracy Ewy P. Porębskiej, redaktorki naczelnej „Architektury-murator”, miesięcznika kontynuującego tradycję powojennej „Architektury”. O wstęp do publikacji poprosiliśmy dr. Ryszarda Nakoniecznego z Politechniki Śląskiej.
Nowe inwestycje 2023: 10 najbardziej wyczekiwanych realizacji 2023 roku Wojna w Ukrainie i wywołany nią kryzys gospodarczy w znaczący sposób wpływają na planowanie nowych inwestycji. Niepokojąco wygląda zwłaszcza sytuacja na rynku mieszkaniowym. Według GUS, spada nie tylko liczba pozwoleń na budowę, ale też rozpoczynanych projektów. Czas pokaże, czy ta tendencja się utrzyma. Tymczasem prezentujemy 10 nowych inwestycji, które (prawie) na pewno zostaną ukończone w 2023 roku.
Książki o architekturze dla dzieci: nowości i bestsellery Każda większa konferencja architektoniczna w Polsce kończy się postulatem upowszechniania edukacji architektonicznej. Mimo to książek o architekturze dla dzieci, które w interesujący i przystępny sposób tłumaczyłyby, na czym polega projektowanie otaczającego nas świata, wciąż nie ukazuje się zbyt wiele. Prezentujemy zestawienie najciekawszych książek o architekturze dla dzieci. Są wśród nich zarówno bestsellery, jak i nowości wydawnicze.
Nowe inwestycje 2022: 10 najbardziej wyczekiwanych realizacji 2022 roku Wbrew początkowym obawom związanym z pandemią COVID-19 kryzys prawie ominął branżę budowlaną. Część realizacji zaliczyła jednak niewielki poślizg i ich oddanie do użytku przesunięto w czasie. Oto 10 najbardziej wyczekiwanych nowych inwestycji 2022 roku.
Rok w architekturze: 10 najlepiej czytanych artykułów 2020 roku Wyniki konkursów na zadaszenie amfiteatru w Łazienkach, wnętrza Świątyni Opatrzności i osiedle Mieszkanie Plus przy Ratuszowej w Warszawie, dom w Bieszczadach projektu medusa group, nowe stacje metra, a także wpływ pandemii na rynek usług architektonicznych i różnice w zarobkach architektów w Polsce i Danii – przypominamy 10 najczęściej czytanych artykułów 2020 roku.