Le Corbusier – gra kontrastów

Le Corbusier – niejednoznaczne dziedzictwo

Od czasów Le Corbusiera minęły już lata pełne przewartościowań w spojrzeniach na architekturę, którą stworzył i promował. Pewne jest jednak, że wiele najważniejszych dzieł teorii architektonicznej i krytyki powojennych lat jako jedno z głównych zadań powzięły sobie interpretację i analizę różnych aspektów jego działalności. Nie chodzi tylko o to, że architektura zawdzięcza Le Corbusierowi pewne ikoniczne motywy nowoczesności, ale że motywy te trwale zmieniły zasady teorii i praktyki architektonicznej. Choć nierzadko balansowały lub przekraczały granicę utopii.

Le Corbusier – indywidualność i kolektywizm

Le Corbusier postrzegany był jako twórca przekształcający oblicze architektury w pełnych kreatywności uniesieniach. Jednak tak naprawdę z niezwykłą regularnością powracał do rozwiązań, obrazów czy motywów, które rejestrował podczas swoich pierwszych podróży. Szczególnym tego przykładem może być klasztor kartuzów w Val d’Ema, który zapisał się w jego pamięci. Dzięki niezwykle ustandaryzowanemu i powtarzalnemu planowi budynku wydał się architektowi niemal wynikiem ścisłej, matematycznej reguły. Zanotował go jako schematyczny przykład idealnej struktury kolektywnej, znajdującej równowagę pomiędzy wolnością jednostki i zbiorowości. Była to oczywiście dość romantyczna koncepcja porządku społecznego. A pewien poziom naiwności wobec programu społecznego i politycznego pozostał charakterystyczną cechą – czy wręcz mankamentem – tych nawet najbardziej ambitnych architektonicznie i wyrafinowanych projektów Le Corbusiera.

Człowiek współczesności projektu Le Corbusiera

Le Corbusier stworzył obraz człowieka współczesnego. Projektował dla kogoś w części będącego mnichem, ale też pilotem samolotu, intelektualistą, artystą i sportowcem. Dostarczył nam także wielu scen z życia owego człowieka-modelu, a jego genialna dialektyka typologiczna i formalna jeszcze wyraźniej podkreślała nowoczesność prezentowanego stylu życia. Jak stwierdził Colin Rowe, omawiając formalną logikę otwartego planu: „budynek Le Corbusiera, bez względu na to, czy odniesie sukces, czy nie zawsze jest komentarzem odnośnie świata, a nie tylko samego sobie”.Le Corbusier był oddany swojej wizji egalitarności. Widać to choćby w odpowiedzi, której udzielił, gdy został poproszony o zaprojektowanie domu dla architekta: „Dlaczego dom architekta? Mój dom jest domem każdego; to dom osoby żyjącej w naszych czasach”. W ten sposób przestrzeń projektowanego przez niego studia była pomyślana nie tylko dla artystów. Mogła znaleźć się także w domu robotnika czy willi oświeconego mieszczanina. Le Corbusier długo chwalił zalety tego podejścia. Wciąż rozpoznajemy sylwetkę z jego prac w postaci Modulora, zaktualizowanej wersji renesansowego człowieka witruwiańskiego.

Modulor – miara utopii Le Corbusiera

Modulor, stojący u podstaw takich projektów jak Jednostka Marsylska, stał się znakiem ograniczeń utopijnej wizji Le Corbusiera. Bez względu na zasadność neoplatońskiej antropometrii, ciężko o to, aby wszyscy czuli się komfortowo na spartańskim łóżku stworzonym dla mnicha-artysty, którego to tożsamość stanowiła o kształcie jednostki mieszkaniowej w Marsylii. W dużej mierze to rozczarowanie w ramach architektonicznych propozycji Le Corbusiera. Obiecany dialog pomiędzy indywidualnością i zbiorowością, publicznym i prywatnym, miastem i krajobrazem, chaosem i porządkiem nie okazał znacząco przekraczać stylistycznego wymiaru antytezy. W istocie diagramy ilustrujące „syntezę” indywidualnej wolności i sił kolektywnych wskazują na korzenie, a nie na prawdziwe rozwiązanie problemu. Przypadki, gdy wspólnotowa lub urbanistyczna koncepcja była czymś więcej niż tylko sumą części, to te, w których Le Corbusier polegał na strategiach transformacyjnych i architektonicznych dyscypliny, w której był mistrzem. Prawdziwie krytyczne możliwości „utopii form” Le Corbusiera ujawniają się najbardziej, gdy działał jako architekt, a mniej jako ideolog współczesnego życia, oferujący architekturę jako namiastkę rewolucji.

Czytaj też: Jednostka Marsylska. Le Corbusier i jego maszyna do mieszkania