Architektoniczny przewodnik po Łodzi: co warto zobaczyć w Łodzi

Historyczna część Łodzi to prawie 1400 hektarów wypełnionych kamienicami, pałacami, willami, parkami i zespołami fabrycznymi z XIX i początku XX stulecia. Ale w mieście wciąż jest też miejsce na współczesne realizacje, ukazujące jego potencjał i ambicje.

Co znadziesz w przewodniku?

1. Księży Młyn
2. Hotel Hilton
3. Centrum Dialogu
4. Dworzec Fabryczny
5. EC1 Łódź - Miasto Kultury
6. Kamienica pod Gutenbergiem

Łódź słynie ze swojej poprzemysłowej zabudowy: Manufaktura, Księży Młyn, EC1 – to architektoniczne symbole miasta. O jej charakterze decydują też wspaniałe fabrykanckie pałace i wille oraz niezliczone wielkomiejskie kamienice, tworzące XIX-wieczne centrum o skali niespotykanej w Europie. Ale Łódź może pochwalić się nie tylko historyczną zabudową. Również współczesne realizacje wyróżniają się architekturą i szybko stają nowymi ikonami. Prezentujemy krótki architektoniczny przewodnik po Łodzi.

Księży Młyn

Architektoniczny spacer po Łodzi warto rozpocząć od Księżego Młyna. Miasto w mieście – tak mówi się na to fabryczno-mieszkalne imperium nad rzeką Jasień zbudowane w XIX wieku przez Karola Scheiblera, najbogatszego łódzkiego przemysłowca. Było ono zupełnie samowystarczalne: obok budynków fabrycznych m.in. ogromnej, przypominającej zamek przędzalni, magazynów czy monumentalnej tkalni stanęły famuły (domy robotnicze), szkoła, remiza straży ogniowej, dwa szpitale, gazownia, klub fabryczny, konsumy (sklepy), rezydencje właścicieli, a także bocznica kolejowa. Wszystko spójne architektonicznie i planowo rozmieszczone wzdłuż prostych, brukowanych uliczek.

Księży Młyn to największy zabytkowy zespół fabryczny Łodzi. Powstał w miejscu dawnej osady młyńskiej, należącej do miejscowego plebana; stąd też wywodzi się jego nazwa. Karol Wilhelm Scheiblera, przedsiębiorca z zachodniej Nadrenii, przybył do Królestwa Polskiego w 1848 roku i po kilku latach osiedlił się w Łodzi. Budowę bawełnianego imperium rozpoczął od zespołu fabryk przy Wodnym Rynku (obecnie plac Zwycięstwa). Kolejne inwestycje obejmowały już teren Księżego Młyna, gdzie powstał największy w Łodzi wielowydziałowy kompleks fabryki tkanin bawełnianych sprzężony z osiedlem robotniczym i rezydencją dyrektora zakładów. Doświadczenie w pracy w firmach zachodnioeuropejskich i otwarcie na postęp techniczny uczyniły Scheiblera wiodącym łódzkim fabrykantem, z którego wzór brało wielu ówczesnych przedsiębiorców.

W wąskim znaczeniu Księży Młyn jest nazwą osiedla, ogromnej przędzalni i domów robotniczych wraz z krótką uliczką między nimi, położonego po zachodniej stronie ulicy Przędzalnianej, między ulicą Tymienieckiego a Fabryczną i parkiem Źródliska I. W szerszym znaczeniu obejmuje cały zespół urbanistyczny, który kształtował się do lat 20. XX wieku i obejmuje posiadłości rodziny Scheiblerów oraz Grohmanów, kolejnego wielkiego rodu fabrykantów. W 1971 roku zespół urbanistyczny został uznany za zabytek architektury przemysłowej. O rewitalizacji Księżego Młyna pisaliśmy m.in. w tekście Trzy dzielnice w trakcie rewitalizacji.

Hotel Hilton

DoubleTree by Hilton Łódź łączy filmową tradycję Łąkowej 29 z nowoczesnością i najwyższymi standardami obsługi. Hotel powstał w miejscu dawnej Wytwórni Filmów Fabularnych, gdzie po drugiej wojnie powstawały perły polskiej kinematografii, takie jak „Ziemia obiecana” czy „Potop”.

Hotel zaprojektowało jedno z najbardziej znanych polskich biur – APA Kuryłowicz & Associates. Stołeczni architekci wkomponowali w elewację hotelu kadr z „Zakazanych piosenek”, pierwszego polskiego powojennego filmu fabularnego nakręconego właśnie w łódzkiej WFF. Kadr ma formę „rozpikselowanego” obrazu „Siekiera, motyka, piłka, szklanka”.

Takich nawiązań jest więcej – korytarze zdobią zdjęcia z filmów nakręconych w Łodzi, a na mozaice przy hotelowym basenie widać kadr z etiudy Romana Polańskiego „Dwaj ludzie z szafą”. W hotelu wisi też sześć obrazów stworzonych przez Andrzeja Fogtta, a w pokojach plakaty autorstwa Andrzeja Pągowskiego.

Centrum Dialogu

Charakterystyczny szklano-betonowy budynek Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w łódzkim Parku Ocalałych powstał w 2013 roku według projektu biura Asymetria 44. Misją Centrum jest promocja międzykulturowego i międzyreligijnego dialogu oraz prezentacja dorobku różnych kultur – w szczególności tych, które są znane z łódzkiej historii. Główny nacisk położony jest tu na kulturę żydowską, choć organizowane przez placówkę wystawy, panele, warsztaty i wykłady zahaczają także o tematykę niemiecką, rosyjską, a także ukraińską, romską czy ormiańską.

Sam park, autorstwa Grażyny Ojrzyńskiej i Moniki Michnowskiej, jest jednym z najmłodszych w Łodzi, a całe jego założenie nawiązuje do trudnej historii miasta z czasów drugiej wojny światowej. Naziści utworzyli tam jedno z największych gett w kraju, przez które w ciągu czterech lat przeszło ponad 200 tys. osób. W czasie okupacji zginęło prawie 150 tys. Żydów, czyli 1/3 mieszkańców Łodzi.

W parku znajduje się pomnik Polaków Ratujących Żydów, Kopiec Pamięci z rzeźbą Jana Karskiego oraz drzewa zasadzone przez ocalałych z Holokaustu. O Centrum Dialogu i Parku Ocalałaych pisaliśmy w „A-m” 06/2010.

Dworzec Fabryczny

W architektonicznym przewodniku po Łodzi nie mogło zabraknąć niedawno otwartego dworca Łodź Fabryczna. Nowa stacja to nie tylko dworzec kolejowy, ale duży węzeł łączący różne środki transportu: kolej, autobusy i komunikację miejską. Budowa samej stacji jest elementem większego projektu – przekopania pod Łodzią tunelu średnicowego, który uczyni z Fabrycznej centralny dworzec kolejowy w kraju i szybkim połączeniem, tzw. Y, umożliwi wygodną podróż nie tylko do Warszawy, Poznania czy Wrocławia, ale także dalej, do Berlina i Wiednia.

Najbardziej charakterystycznym elementem nowego dworca według projektu konsorcjum FaAbryczna (w składzie: FBT Pracownia Architektury i Urbanistyki, Tremend, GSBK, Infrares, PPprojekt, Major, KMG) jest długi, okrągły dach zbudowany z tysięcy przeszklonych, trójkątnych paneli. W bryłę gmachu zostały także wkomponowane ściany dawnego kolejowego budynku, który stał w tym miejscu.

Dworzec Fabryczny to największa i najnowocześniejsza stacja w kraju. Perony zostały zagłębione na 16,5 m. Do budowy stacji wykorzystano 750 tys. metrów sześciennych betonu i 70 tys. ton stali. Tory do niego prowadzące zagłębiają się dwa kilometry wcześniej, przy stacji Łódź Niciarniana, a za trzy lata – po budowie tunelu – wyłonią się po zachodniej stronie miasta, w okolicach al. Włókniarzy. Po zakończeniu inwestycji tunel pod Łodzią będzie miał 5,5 km i będzie najdłuższym tego typu obiektem w kraju.

Trzypoziomowy dworzec jest wyposażony w 24 ciągi ruchomych schodów oraz 14 wind. Poza dziennym światłem, które wpada przez przeszklony dach oświetla go także prawie 10 tys. lamp. Poczekalnie zdobią murale Katarzyny Boguckiej i Beaty Szczecińskiej. O dworcu Łódź Fabryczna pisaliśmy w „A-m” 02/2017.

EC1 Łódź – Miasto Kultury

Pierwsza miejska elektrownia w Łodzi została uruchomiona w 1907 roku. Na początku XXI wieku została wygaszona, zaś sam budynek został zmodernizowany i przystosowany do zupełnie nowej funkcji – dużego centrum kulturalno-naukowego.

Obecnie mieści się tu najnowocześniejsze w Polsce planetarium, Narodowe Centrum Kultury Filmowej, Centrum Komiksu i Narracji Interaktywnej tworzone przez organizatorów Międzynarodowego Festiwalu Komiksu i Gier, a także sale konferencyjne i przestrzenie pod organizację wydarzeń, w tym ogromna secesyjna Hala Maszyn, której ozdobą jest rzeźbiona w metalu klatka schodowa i znajdująca się nad głowami odwiedzających monumentalna suwnica.

W styczniu 2018 roku w EC1 zostało otwarte interaktywne Centrum Nauki i Techniki – największa pod względem powierzchni tego typu placówka w kraju. Na prawie 8,5 tys. m² powierzchni wystawienniczej w EC1-Zachód urządzone zostały trzy ścieżki edukacyjne. Pierwsza z nich dotyczy przetwarzania energii, druga rozwoju wiedzy i cywilizacji, a trzecia pozwala zgłębić tajemnice mikro- i makroświata.

Kamienica pod Gutenbergiem

Architektoniczny przewodnik po Łodzi nie może pominąć najbardziej znanej łódzkiej kamienicy. Choć trzeba przyznać, że przy ulicy Piotrkowskiej każdy budynek jest wyjątkowy. To pełen przegląd historii łódzkiej architektury – od skromnych domów tkackich z pierwszej połowy XIX wieku, przez fabrykanckie wille i pałace oraz wielkomiejskie kamienice, po wysokościową zabudowę PRL i współczesne realizacje.

Za najpiękniejszą kamienicę przy ul. Piotrkowskiej uchodzi kamienica pod Gutenbergiem. Wzniósł ją w 1897 roku drukarz Jan Petersilge. Projekt eklektycznego domu z neobarokowymi i neogotyckimi elementami przygotowali Kazimierz Pomian-Sokołowski i Franciszek Chełmiński. Na bogato zdobionej fasadzie nie brakuje też roślinnych ornamentów, maszkaronów, postaci zwierząt i amorków.

Nad bramą umieszczoną pośrodku elewacji znajduje się ryzalit i wykusz zakończony daszkiem wspieranym na dwóch kolumnach. W niszy wykusza stoi figura Jana Gutenberga. W medalionach wyrzeźbiono twarze osób, które miały swój wkład w rozwój drukarstwa, m.in. Albrechta Dürera, wybitnego drzewo- i miedziorytnika, Aloisa Senefeldera, wynalazcy litografii czy Louisa Daguerre'a, jednego z wynalazców fotografii.

Między trzecią a czwartą kondygnacją wiszą cztery smoki. Każdy z nich pilnuje złotego jaja, a w łapach dzierży pozłacane halabardy.

Zdjęcia: www.lodz.pl