Blok Sprzeczna 4 na warszawskiej Pradze

Warszawska Praga

Stara Praga jest szczególnym miejscem na mapie Warszawy. Przejawia przykłady relatywnie dobrze zachowanej przedwojennej tkanki miejskiej. Jeszcze nieco zaniedbana, pomału odzyskuje dawny blask. Stare kamienice i fabryki adaptowane są na galerie sztuki, pracownie artystyczne, restauracje i kluby. Coraz więcej powstaje tu nowych mieszkań.

Ulica Sprzeczna znajduje się w samym sercu odradzającej się Pragi. To przecznica Targowej, osi i ważnego traktu dzielnicy. Znaczną część zabudowy w niedalekim sąsiedztwie stanowią kamienice z początku XX wieku oraz z okresu dwudziestolecia międzywojennego. Część wciąż wymaga gruntownych remontów. Ale już niebawem przestrzeń wokół zmieni się nie do poznania. Stacja metra dosłownie tuż za rogiem, inwestycja Nowy Port Praski kilka metrów dalej. Centrum miasta jest stąd właściwie na wyciągnięcie ręki. Tym samym popularność Pragi stale wzrasta.

Budynek przy ul. Sprzecznej 4 aspiruje do tego, by stać się współczesną, rozpoznawalną kamienicą i stanowić punkt wyjścia do odbudowy całego kwartału. Głównymi wytycznymi projektu było kontekstualne odniesienie się do ceglastego charakteru Pragi przy użyciu współczesnej technologii i współczesnych materiałów

Nowoczesna technologia – prefabrykacja

Rezygnacja w latach 90. ze stosowania na szeroką skalę prefabrykacji – skompromitowanej powtarzaną i prymitywną do granic możliwości technologią „wielkiej płyty” – to wynik przede wszystkim zmian politycznych. Nastała era budynków rozumianych jako produkt – o monolitycznym szkielecie, murowanych z bloczków i tynkowanych na pastelowo, by ładnie wyglądały w folderach reklamowych.

Zapomniana u nas technologia prefabrykacji jest tymczasem popularna w krajach Europy Zachodniej; w Skandynawii jej zastosowanie w budownictwie mieszkaniowym sięga nawet 80%. Ma bowiem wiele zalet: zapewnia wysoką jakość, dokładność i trwałość elementów tworzonych w kontrolowanych warunkach w fabryce, znacznie skraca czas prac budowlanych zapewniając równocześnie możliwość prowadzenia ich niezależnie od pogody, a także ogranicza do minimum powierzchnię placu budowy. Wszystko to sprawia, że koszty prowadzenia prac są z góry oszacowane i zoptymalizowane Technologia ta nieustannie się rozwija i nie przypomina już rozwiązań znanych z lat 70. Umożliwia też indywidualne projektowanie każdego elementu i znaczne zróżnicowanie form, kolorów i faktur. Powszechne jest integrowanie betonowych prefabrykatów z izolacjami, instalacjami elektrycznymi, grzewczymi (ogrzewanie powierzchniowe) czy niskoprądowymi.

Forma i funkcja współczesnej kamienicy

Kamienica przy ul. Sprzecznej 4 w zdecydowanej większości powstaje z prefabrykatów (jedynie kondygnacja podziemna wykonana jest w technologii monolitycznej) i funkcjonować ma jako demonstrator fabryki Budizol w Polsce. Proces projektowania odbywał się przy ścisłej współpracy architektów, konstruktorów i biura projektowego zakładu prefabrykacji, gdzie wszystkie rysunki techniczne przerabiane są na warsztatowe. Dzięki takiej interdyscyplinarnej współpracy mamy możliwość indywidualnego podejścia do projektu budynku wykorzystując doświadczenie wykonawcy, uwzględniając wytyczne i potrzeby inwestora.

Obiekt ma konsekwentnie prostą formę, wynikającą bezpośrednio z usytuowania działki względem stron świata. To kameralna, siedmiokondygnacyjna mieszkaniówka, która wpisuje się w obowiązującą linię zabudowy łamaną fasadą, tworząc ażurową pierzeję z trójkątnymi balkonami. Mieszkania otwarte są tutaj dużymi przeszkleniami, które umożliwiają doskonałe doświetlenie i oferują piękny widok na Pragę i centrum po drugiej stronie Wisły. Boczne skrzydła elewacji frontowej to balkony, właściwie tarasy, dzięki którym pierzeja jest jeszcze bardziej ażurowa. Elewacje w dziedzińcu porządkuje rytmiczny rysunek okien. Główne wejście dla mieszkańców kamienicy znajduje się w południowej części pierzei i podkreślone jest „przełamaniem” fasady. Wjazd do garażu podziemnego zlokalizowano z kolei w najdalej wysuniętej części działki, od północy, a w podwórzu za budynkiem zaplanowano ogród. Przyziemie od strony ulicy przeznaczono na lokal usługowy. Powyżej jest 57 mieszkań. Na kolejne kondygnacje wchodzi się otwartymi schodami wokół betonowego trzonu windy.

Konstrukcja

Budynek zaprojektowano w konstrukcji żelbetowej, w podłużnym układzie konstrukcyjnym, przy założeniu wykonania maksimum elementów jako prefabrykaty. Moduły mieszkań zestawione z modułami miejsc parkingowych kondygnacji podziemnej wyznaczają rozstaw słupów i elementów konstrukcyjnych w całym obiekcie. Stropy oparte są na podłużnych ścianach żelbetowych: ścianach zewnętrznych i korytarzowych. Z kolei poprzeczne – międzylokalowe – są stężeniami dla nośnych ścian podłużnych. Ściany podłużne i poprzeczne opierają się na żelbetowym ruszcie stropu nad garażem, który pełni funkcję konstrukcji transferowej przekazującej obciążenia z konstrukcji słupowo- ścianowej nadziemnej części budynku na słupy i ściany kondygnacji -1. Strop nad tą kondygnacją wraz ze wspomnianym rusztem wykonano jako prefabrykowany z płyt kanałowych sprężanych, z elementami monolitycznymi. Belki zaprojektowano na maksymalną wysokość kondygnacji, przewidując w nich otworowanie dla poprowadzenia elementów instalacyjnych. Pozostałe stropy nadziemia to stropy kanałowe i filigranowe. Ze względu na wymiary oraz geometrię budynku, nie wymagał on dylatowania.

BIM

Obiekt zaprojektowano w oparciu o system BIM, który tworzy, kontroluje i zarządza zintegrowanymi informacjami o budynku. Wszystkie elementy żelbetowe konstrukcyjne oraz elewacje zamodelowano w 3d, co pozwoliło skutecznie skoordynować wszystkie działania, zwiększyć efektywność założeń i zredukować liczbę błędów w dokumentacji. Projektowanie 3d pozwala przede wszystkim przeanalizować budynek w każdym możliwym aspekcie tak, aby poprzez zastosowanie najbardziej efektywnych i zintegrowanych rozwiązań prefabrykacja przyśpieszała proces budowlany i obniżała koszty realizacji. W obiekcie zastosowano szereg innowacyjnych rozwiązań w warstwowych ścianach zewnętrznych i wewnętrznych; przy spełnieniu wszystkich wymogów technicznych cieplnych i akustycznych mają one jednocześnie wykończenie z betonu architektonicznego.

Budowa

Produkcja prefabrykatów betonowych odbywa się w zaawansowanym technologicznie i w pełni zautomatyzowanym zakładzie we Włocławku. Ściany zewnętrzne to modułowe, kompozytowe elementy żelbetowe. Wytwarza się je w pozycji poziomej na wibracyjnych stołach uchylnych, na których domierzanie odbywa się za pomocą rzutników laserowych, obrazujących rysunki techniczne. Ściany wylewa się etapowo. Warstwa elewacyjna wylewana bezpośrednio na stole to beton architektoniczny, zbrojony w łączniki, które docelowo zespalają wszystkie warstwy ściany.

Następnie układa się na niej izolację termiczną, i następuje zbrojenie warstwy konstrukcyjnej. Na tym etapie ściana wyposażana jest we wszystkie akcesoria, które znaleźć się mają we wnętrzu prefabrykatu, m.in. peszle, puszki, gniazda obudowy skrzynek, łączniki stolarki oraz systemowe, potrzebne do połączenia prefabrykatów z innymi rodzajami konstrukcji (łączniki te spełniają funkcję konstrukcyjną, izolacyjną oraz uszczelniającą i są istotnym elementem definiującym przebieg i szybkość późniejszego montażu). Już na tym etapie wykonywane są wszystkie otworowania i wnęki pod elementy instalacji. Po wyschnięciu, jeszcze w fabryce, prefabrykaty uzbraja się w pozostałe elementy ścienne – montowana jest stolarka okienna, aluminiowe panele elewacyjne i obróbki blacharskie. Taki finalny produkt zostaje następnie przetransportowany na plac budowy specjalistycznymi samochodami niskopodłogowymi.

Montaż

Modułowe ściany prefabrykowane wyposażone są we wszelkie akcesoria potrzebne do sprawnego montażu nie tylko konstrukcji i elewacji, ale również instalacji w budynku. W późniejszym etapie, bez wiercenia, spawania czy bruzdowania, mocowane są m.in. balustrady, pochwyty schodowe, elementy zadaszeń, konstrukcje wsporcze pod bramy wjazdowe czy nawet instalacja domofonu. Czas montażu jednej kondygnacji wynosi około tygodnia. Detale połączeń (w budynku zastosowano połączenia monolityczne z wykorzystaniem łączników pętlowych) konstruowane są z użyciem systemowych elementów, pozwalających precyzyjnie regulować dopasowanie prefabrykatów. Na etapie projektowania uwzględnia się minimalne tolerancje produkcyjne i montażowe do 10 mm dla konstrukcji i elewacji. Po wstępnym montażu ścian należy dokonać precyzyjnych pomiarów geodezyjnych i dopiero po sprawdzeniu i uzyskaniu właściwych luzów i tolerancji zamki konstrukcji zalewa się betonem.

Beton

W nawiązaniu do dominujących na Pradze ceglanych budynków elewacja zaprojektowana została w czerwonym odcieniu. Beton w kolorze, dodatkowo z fakturą, traci swoją konstrukcyjną dosłowność. Funkcjonuje jak plastyczny kamień. Rozwiązanie z powodzeniem sprawdzone w innym projekcie pracowni, Muzeum Katyńskim („A-m” 01/2016), kusiło, by w innych okolicznościach i w nieco innej technologii zastosować je raz jeszcze.

W zakładzie prefabrykatów panują stałe, optymalne warunki wykonawstwa i pielęgnacji wytwarzanych elementów, a składniki do ich produkcji poddawane są szczegółowej kontroli jakości. Dodatkowo precyzyjne dozowanie sterowane jest komputerowo w przyzakładowej wytwórni mieszanki betonowej. Do stworzenia elewacji użyto betonu towarowego barwionego w masie przy wykorzystaniu pigmentów proszkowych. Kolor mieszanki został wybrany i zatwierdzony w ścisłej współpracy między architektem a wykonawcą. Zastosowano beton wodoszczelny, mrozoodporny, o maksymalnym uziarnieniu do 16 mm. Elementy z betonu barwionego na czas realizacji są zabezpieczane, aby uniknąć ich zniszczenia.

Odciski w betonie

Elementy z betonu architektonicznego wzbogacono dodatkowo o odciski. W ten sposób na elewacji frontowej powstał napis „Sprzeczna 4” oraz oznaczenia poziomów w budynku. Na części ścian znajduje się drobny, powtarzalny odcisk piramidek, który nadaje indywidualny charakter kamienicy i zaciera surowość betonu. Mamy wreszcie grafiki wykonane na podstawie prac polskich artystów: Dawida Ryskiego i Edgara Bąka. Płaskie rysunki zostały przerobione do formatu 3d, aby wykonać na ich podstawie proste matryce mdf. Matryca ta w przypadku bardziej skomplikowanych wzorów służy do stworzenia kolejnej matrycy z elastomeru poliuretanowego. Ostateczny wzór układany jest na stole szalunkowym w fabryce i zalewany betonem.

W efekcie przy wejściu wita nas warszawska syrenka projektu Dawida Ryskiego, a w holu na jasnoszarej betonowej ścianie znalazła się panorama Pragi Edgara Bąka. Grafiki te są jak tatuaże: kamienica wrasta w miejsce, w którym powstaje.