Spis treści
- Osiedle prototypów. Tak hartowała się wielka płyta
- Służewiec-Prototypy i Warszawska Forma Uniwersalna - czyli wszystko z wielkiej płyty
Osiedle prototypów. Tak hartowała się wielka płyta
Południowa Dzielnica Przemysłowa "Służewiec". Na paruset hektarach ulokowano tu Zakład Maszyn i Urządzeń Technologicznych "Unitra-Unima", Fabrykę Półprzewodników "Tewa", fabryka dźwigów Zremb, Zakłady Ceramiki Radiowej i "Elwa" - fabrykę kondensatorów. Ulice, przy których wybudowano zakłady otrzymały adekwatne nazwy - Postępu, Komputerowa, Wynalazek, Konstruktorska, Cybernetyki.
Zobacz także: Eksperymentalne osiedle w Tychach miało wyznaczyć nowe, wysokie standardy budownictwa w PRL. Nigdy nie powstało
Pracowników przedsiębiorstw trzeba było gdzieś ulokować, podjęto więc decyzję o budowie osiedla robotniczego. Rok 1959 przyniósł uchwałę, która miała na celu przybliżenie Polski Ludowej do wypracowania standardów budownictwa mieszkaniowego i udoskonalenia przemysłowych metod budowania. Do 1965 roku 50% zabudowy mieszkaniowej w Polsce miały stanowić budynki z wielkiej płyty. Pomóc w osiągnięciu tego założenia miały budynki prototypowe, testujące rozwiązania pod względem technicznym, funkcjonalnym i ekonomicznym. Wielka płyta dopiero raczkowała.
i
W tym czasie wśród zakładów przemysłowych staje kolejny - Warszawska Fabryka Domów, a robotnicze osiedle staje się architektonicznym laboratorium zespołu z Biura Projektów Typowych i Studiów Budownictwa Miejskiego pod kierunkiem Jerzego Skrzypczaka.
Przy projektowaniu założenia wspierali go Urszula Ciborowska, Aleksander Łyczewski i Zdzisław Łuszczyński; zieleni - Barbara Tucholska. Komunikacją zajął się Bohun Zwoliński. Mimo eksperymentalnej natury osiedla, zaplanowano tu szkoły, pawilony handlowo-usługowe i dom kultury, a wraz z pierwszymi blokami, które zaczęto budować w 1960 roku, powstała również linia tramwajowa i autobusowa skomunikowana z koleją. Teren przecinała na pół ruchliwa ulica Nowowołoska - dzisiejsza Rzymowskiego - przed Zwolińskim stało więc trudne zadanie zaplanowania bezkolizyjnego ruchu pieszego w obrębie osiedla.
Na Osiedlu Prototypów, głównie przy ul. Jadźwingów, Rzymowskiego i Obrzeżnej, przez kolejnych 5 lat testowano bloki o różnej wysokości, liczbie klatek i mieszkań. Sprawdzano metody finansowania budowy i możliwości budownictwa prefabrykowanego oraz Warszawskiej Uniwersalnej Formy - w efekcie każdy z bloków wzniesiono inaczej. Eksperyment zakończono w 1965 roku. Część bloków weszła do szerszej produkcji, inne pozostały prototypami.
W pasach zieleni między ulicami "okólnymi" a obrzeżnymi zlokalizowano szereg usług ogólnomiejskich, tworząc w ten sposób pas izolacyjny dla zespołów mieszkaniowych. Rozwiązanie takie wydaje się być jednym z pozytywnych osiągnięć projektu - pisał Bogusław Chyliński w "Architekturze".
Osiedle zapewniło mieszkania dla ponad 17 tysięcy osób, zajmując 66 hektarów powierzchni - jeżeli pierwotne plany zostały zrealizowane, łączna kubatura budynków wynosi milion metrów sześciennych. Zakłady pracy, dla których je wybudowano, dziś już nie istnieją - zastąpiły je kolejne osiedla. Z jednego z zakładów z ul. Postępu przed rozbiórką wycięto przestrzenną kolorową mozaikę. Stoi do dziś pomiędzy nowymi blokami przy ul. Cybernetyki.
i
Służewiec-Prototypy i Warszawska Forma Uniwersalna - czyli wszystko z wielkiej płyty
Choć wielką płytę łatwo jest dziś spisać na straty i sprowadzić do "szarych kwadratów", eksperymenty takie jak Służewiec-Prototypy miały na celu opracowanie jak najbardziej uniwersalnego prefabrykatu, pozwalającego na wznoszenie z niego... wszystkiego, byleby służyło do mieszkania i mieściło się w normatywie narzuconym przez państwo, przy okazji zużywając jak najmniej surowca. Właśnie tak, pośród innych eksperymentalnych technologii, powstała Warszawska Forma Uniwersalna, a testowano ją właśnie na tym "poligonie".
Za jej opracowanie odpowiadał zespół architektów (A. Bieloradek, J. Drużyński. T. Stefański, W. Wojczyński) oraz konstruktorów (Z. Pawłowski, W. Sieradzki, J. Zoller). Na Służewcu powstały m.in. bloki o oznaczeniu WUF-60, WUF-62, WUF-Standard.
Uniwersalność formy polega na możliwości formowania w niej niemal wszystkich elementów potrzebnych do wzniesienia różnych typów budynków mieszkalnych systemem WUF. Jedynie takie elementy, jak biegi schodowe, podesty, gzymsy czy pudła wind są produkowane w formach indywidualnych. Daje to duże możliwości w kształtowaniu poszczególnych mieszkań, jak też budynków - pisali w "Architekturze" Andrzej Bielobradek i Tadeusz Stefański. - Jest to czynnik o pierwszorzędnym znaczeniu z punktu widzenia zarówno architektonicznego jak i urbanistycznego, gdyż pozwala na stosowanie budynków zróżnicowanych pod względem struktury i wielkości, przy zachowaniu tej samej technologii.
Na Służewcu w systemie WUF powstały dwukondygnacyjny dom-bliźniak, 5-, 8- i 10-kondygnacyjne bloki mieszkalne. System pozwolił na zaplanowanie w nich mieszkań od M2 po M7, z często przyjmowaną na dużych osiedlach (np. Zatrasie w Warszawie czy Reta pod Katowicami) zasadą zakładającą, że im wyższe są budynki, tym mniejsze znajdą się w niej lokale.
Przyjęte warianty wymiarów płyty (4,80 x 5,40 lub 2,70) pozwalały zoptymalizować zużycie liczby prefabrykatów na blok, w zgodzie z obowiązującym normatywem - limitem metrażu. Specjalnie na potrzeby WUF, zaprojektowano również meblościanki mające służyć za dodatkowe "ściany" w mieszkaniach.
Później testowano wariant WUF-62. Jeszcze w 1966 roku wykańczano 13-kondygnacyjny blok dla osiedle Skarpa-Puławska - WUF-Standard. Widać było, że na poligonie ambicje były znacznie większe - architekci zaznaczali:
Trudności z uzyskaniem obiektów jeszcze wyższych wynikają jedynie z ograniczonej zdolności sprzętu montażowego.
Źródła: Architektura (1965 r., nr 8/9), Anna Cymer, Architektura w Polsce 1945-1989, wyd. CA, NIAiU (2019)
