Centrum turystyczne / Grenlandia

Dark tourism (Thana tourism), czyli tzw. mroczna turystyka, to pojęcie zdefiniowane jako zwiedzanie miejsc, w których wydarzyła się jakaś tragedia, historycznie powiązanych ze śmiercią lub cierpieniem. Dla przykładu mogą to być dawne hitlerowskie obozy śmierci na terenie Polski, miasto Czarnobyl i strefa wykluczenia w Ukrainie czy 9/11 Memorial & Museum powstały na ruinach World Trade Center w Nowym Jorku. Kiedy w 2019 roku na Islandii dwóch antropologów urządziło pogrzeb lodowca, który przestał istnieć wskutek zmian klimatu, zaczęto łączyć to pojęcie także z turystyką regionów Arktyki, gdzie pośród pięknych, dziewiczych krajobrazów można stać się świadkiem procesów towarzyszących postępującej od dekad największej katastrofy w dziejach człowieka.

Takie zjawiska daje się także zaobserwować wśród cofających się lodowców w Alpach i Himalajach czy nurkując w Wielkiej Rafie Koralowej, chociaż z uwagi na tempo zachodzących tam zmian częściej wykorzystuje się w tym przypadku określenie „turystyki ostatniej szansy”. Nieodwracalne zmiany zachodzące w tych miejscach są zarówno zagrożeniem, jak i szansą dla lokalnej turystyki, przyciągając ludzi pragnących zobaczyć na własne oczy krajobrazy, których następne pokolenie nie będzie już miało okazji obejrzeć. Etycznie to zjawisko jest niejednoznaczne, ponieważ z jednej strony generowane przez turystykę, jako sektor gospodarki, emisje gazów cieplarnianych przyczyniają się do zmian klimatycznych, ale z drugiej – wizyty w takich miejscach są okazją do edukowania odwiedzających.

Edukacja klimatyczna i wyeksponowanie ulotnego piękna lodowca to motywy przewodnie nowego centrum turystycznego Ilulissat Icejford położonego 250 km na północ od koła podbiegunowego w zachodniej Grenlandii. Jest ono pierwszym z sześciu takich miejsc, które mają powstać na tej wyspie w najbliższych latach, aby uatrakcyjnić jej ofertę turystyczną. Obiekt został zbudowany dzięki współpracy rządu Grenlandii, gminy Avannaata oraz duńskiego prywatnego stowarzyszenia Realdania, które wspiera projekty w zakresie architektury i planowania.

Po rozstrzygnięciu konkursu w 2016 roku zadanie zaprojektowania centrum turystycznego przypadło duńskim architektom ze studia Dorte Mandrup. Zaproponowany przez nich budynek, inspirowany lotem śnieżnej sowy, dyskretnie wpisuje się w ten niecodzienny krajobraz. Obiekt położony jest tuż przy terenie wpisanym na listę światowego dziedzictwa UNESCO – Kangia-Ilulissat Icefjord. Zlokalizowano go na szlaku łączącym pobliską osadę rybacką z rezerwatem, a jego wykończone drewnem zadaszenie udostępniono dla podróżnych, przez co staje się integralną częścią tras wycieczkowych. Dach jest też punktem widokowym, skąd można podziwiać surowy krajobraz Grenlandii oraz jezioro Sermermiut. Dalej prowadzi z niego szlak, z widokami na zatokę Disko, do której wpadają bryły lodu odrywającego się z majestatycznego lodowca Ilulissat. Przewiduje się, że w nowym Icefjord Center gościć będzie 25 tys. turystów rocznie.

Przeszklone ściany obiektu sprawiają wrażenie, że wykręcony jak wstążka dach unosi się nad okolicą, a rozświetlone, wykończone w drewnie wnętrza zachęcają, aby wejść do środka, odpocząć i schronić się przed wiatrem i zimnem. Przeszklona elewacja daje także możliwość podziwiania okolicy z wnętrza budynku, co stanowi idealne tło dla zorganizowanych tu wystaw. Całkowita powierzchnia zabudowy to 1600 m2, z czego 900 m2 jest ogrzewana, a 400 m2 stanowi przestrzeń wystawienniczą wraz z salą kinową. To na tych 400 m2 realizowana jest funkcja edukacyjna centrum, zorganizowano tu trzy wystawy tematyczne. Można się z nich dowiedzieć, jak powstaje lód, poznać historię życia w rejonie zatoki Disko, a także zaznajomić się z faktami na temat zmian klimatycznych oraz ich dramatycznych skutkach na przykładzie topniejącego lodowca Ilulissat, który na przestrzeni ostatnich 150 lat systematycznie cofa się w głąb Grenladnii.

Centrum Ilulissat zaprojektowano jako całoroczny obiekt dla odwiedzających oraz miejsce spotkań dla lokalnej ludności, firm, polityków i badaczy klimatu. Dach stanowi naturalne przedłużenie szlaków turystycznych, prowadząc gości do jednego z najlepszych punktów widokowych, z którego można zobaczyć masywne góry lodowe.

Dach, podobnie jak znajdujące się na krańcach budynku zadaszone przestrzenie, są dostępne dla zwiedzających. Kiedy w styczniu, po sześciu tygodniach ciemności, na horyzoncie pojawia się pierwszy promyk światła, lokalna społeczność gromadzi się w tym miejscu, aby przez 40 minut świętować wschód słońca.

Unikalne arktyczne otoczenie miało duży wpływ na ostateczny projekt Icefjord Centre. Budynek został wyniesiony ponad poziom terenu na palach fundamentowych. Wiosną, gdy topnieje śnieg, woda podąża swoją naturalną trasą pod budynkiem do jeziora Sermermiut. Konstrukcja została posadowiona tak ostrożnie, jak to możliwe, aby chronić starożytną skałę oraz delikatną florę i faunę. Zbudowana jest z 52 ram tworzących kształt bumerangu. Przypomina czapę lodu leżącą na skalistym terenie. Ta aerodynamiczna forma zapobiega gromadzeniu się śniegu, pozwalając wiatrowi zmiatać go z fasady.

We wczesnych fazach projektu zakładano wykonanie głównej konstrukcji nośnej z drewna. Ostatecznie, z uwagi na znaczące gabaryty belek i słupów zdecydowano się zmienić je na elementy stalowe. Pomimo odejścia od drewna jako materiału konstrukcyjnego architektom nadal zależało na ograniczeniu śladu węglowego budynku. Z tego względu zdecydowano się zastosować materiał, do którego produkcji wykorzystano głównie przetopioną stal z recyklingu. Jej ilość szacuje się na około 80% udziału w całej konstrukcji stalowej. Dzięki takiemu rozwiązaniu jej ciężar jest mniejszy w stosunku do budynków o szkielecie żelbetowym. Dodatkowo pozwala to zminimalizować wielkość fundamentów i tym samym przyczynić się do jeszcze większego ograniczenia zużycia cementu, którego produkcja ma największy udział w emisjach gazów cieplarnianych spośród wszystkich materiałów budowlanych.

Stalowe elementy posadowione są na żelbetowych palach fundamentowych zakotwionych w podłożu skalnym, pod co trzecią ramą główną. Pomiędzy nimi umieszczono belki łączące, które stanowią część systemu stabilizującego i wspierają ramy pośrednie. Sztywno połączone słupy z ramami, belkami dolnymi, belkami krawędziowymi i poszyciem dachu z blach trapezowych tworzą główny system stabilizujący budynku o konstrukcji ramowej. W procesie projektowania szczególną uwagę zwrócono na oddziaływania termiczne, którym poddana jest struktura, a w szczególności na powodowane przez nie przemieszczenia konstrukcji. Amplitudy temperatury w skali całego roku są tak duże, że spowodowane nimi przemieszczenia mogły być zagrożeniem zwłaszcza dla dużych szklanych paneli, z których zbudowana jest fasada budynku. W związku z tym do konstrukcji wprowadzono dylatacje oraz łożyska ślizgowe, które umożliwiają jej swobodną pracę, bez powodowania niechcianych odkształceń w najmniej pożądanych elementach.

Duże znaczenie dla projektu ram stalowych miała konieczność przetransportowania ich statkiem z Danii na Grenlandię przez Atlantyk, i to tylko w miesiącach ciepłych, kiedy wody były wolne od lodu. Z uwagi na podział na elementy dostosowane do wielkości kontenerów w ramach wprowadzono dodatkowe połączenia, poskręcane już na miejscu budowy.

Podłogi, sufity, zewnętrzne tarasy pokryte są drewnem z europejskiego dębu, który jest wytrzymałym i trwałym materiałem odpornym w klimacie arktycznym.

Posadowiona na skale konstrukcja zbudowana jest z 52 stalowych ram tworzących kształt bumerangu. Aerodynamiczna forma zapobiega gromadzeniu się śniegu na dachu i fasadzie