Dwie stacje metra w Budapeszcie

Czwarta linia budapeszteńskiego metra połączyć ma południową Budę z centrum miasta i liczyć 16 przystanków. W pierwszym etapie powstało 10 stacji rozmieszczonych na długości ponad 7 km (o łącznym koszcie 5,9 mld PLN). Konkurs na ich wstępny projekt zorganizowano w 2004 roku. Zwycięskie biuro Palatium Stúdió, zatrudniło do opracowania szczegółowej dokumentacji poszczególnych stacji dodatkowo pięć pracowni architektonicznych, w tym dwie, które zajęły II i III miejsce. Miały one dość duży zakres swobody twórczej, ponieważ założeniem zwycięskiej pracy było jedynie nawiązanie do charakteru danej lokalizacji oraz doprowadzenie do wnętrz naturalnego światła i uczynienia zeń elementu kształtującego ogólny wyraz architektoniczny podziemnych przystanków.

W drugim etapie planowana jest budowa dodatkowych czterech stacji w kierunku północnym, a w kolejnym dwóch stacji w kierunku południowym. Prezentowane dwie bliźniacze stacje Fövám tér i Szent Gellért tér zlokalizowano w wyjątkowo trudnych miejscach – na przeciwległych brzegach Dunaju, jedną w bezpośrednim sąsiedztwie zabytkowego budynku Uniwersytetu Korwina, drugą – u stóp góry Gellérta i w pobliżu Uniwersytetu Technologii i Ekonomii. To jednocześnie dwie najgłębiej posadowione stacje czwartej linii metra.

Konstrukcja

Głowice stacji mają schemat statycznych skrzyń i realizowane były metodą odkrywkową, tak jak początkowe stacje pierwszej linii metra w Warszawie. Perony zlokalizowano w budowlach tunelowych o przekroju owalnym i rozpiętości 10,5 m. Ściany zewnętrzne, wykonane w technologii szczelinowej, mają grubość 120 cm, a płyta denna – 4 m, czyli odpowiednią do zrównoważenia sił wyporu wód gruntowych. W strefie głowicy stacji żelbetowa konstrukcja nośna została wyeksponowana, dzięki czemu charakterystyczny element stanowią tu rozmieszczone na trzech poziomach odsłonięte belki rozpierające ściany, o wysokości 110 cm i 120 cm. Podziemna kubatura głowicy stacji Fővám tér w przekroju jest porównywalna pod względem wielkości i proporcji do typowej dziewiętnastowiecznej ulicy Pesztu, można ją więc interpretować jako inwersję przestrzeni, która znajdowała się wówczas powyżej.

Nad samą stacją zlokalizowano plac miejski, co pozwoliło na zastosowanie świetlików i przeszklenie znacznych powierzchni stropu. Na odcinkach poza głowicą przystanki mają konstrukcję tunelową, którą wykończono mozaiką nawiązującą do ceramicznej okładziny pobliskiego hotelu Gellérta. Ścianę szczytową stacji Fővám tér obłożono panelami z blachy kortenowskiej i poprowadzono po niej szachty windowe w szklanej obudowie. Panele te wykorzystano również we wnętrzach Szent Gellért tér. Realizację stacji prowadzono systemem top-down: po wykonaniu szczelinowych ścian zewnętrznych wybudowano górne części konstrukcji (płytę stropową, belki i stropy pośrednie), spod których przez pozostawione otwory montażowe wybrano grunt.

Następnie w powstałej przestrzeni realizowano niżej położone kondygnacje. Odległości w pionie między rzędnymi kolejnych elementów poziomych wynosiły 7,9 m, natomiast najgłębsza sekcja miała wysokość 13 m – na taką wysokość projektowana była konstrukcja (grubość, zbrojenie) zewnętrznych ścian szczelinowych. Dzięki zastosowaniu tego systemu względnie szybko przywrócono komunikację nad stacją. Nie było możliwości innego usztywnienia ścian szczelinowych – kotwienia ani rozpór nie dało się zastosować między innymi ze względu na bliskość rzeki, zabytkowej zabudowy, a także gabaryty samej głowicy stacji.

Z uwagi na niekorzystne warunki gruntowe pod korytem Dunaju (bardzo twarde gliny z przewarstwieniami skalnymi), fragment tunelu stacji Fővám tér przeniesiono na drugą stronę głowicy, pod budynek uniwersytetu Korwina. Odcinek bliżej rzeki budowano, mrożąc grunt ciekłym azotem, co pozwoliło zabezpieczyć konstrukcję przed penetracją wód podziemnych. Konstrukcja drugiego rzędu (ściany działowe i dodatkowe podpory pionowe) oraz elementy wykończenia i wyposażenia wnętrz były realizowane „od dołu do góry”, czyli od płyty dennej w kierunku płyty stropowej. Belki rozpierające zewnętrzne ściany szczelinowe w tym przypadku mają nietypowy układ przestrzenny, wynikający z koncepcji architektonicznej. Zaproponowane w niej rozpiętości i kąty powodowały konieczność zastosowania między innymi grubszego zbrojenia i większych niż zamierzone wysokości elementów. Ze względu na zwiększoną grubość i zagęszczenie zbrojenia, wyzwaniem dla projektantów konstrukcji było takie jego ułożenie, by wylewany beton wypełnił całą przestrzeń elementu.