Muzeum Etnograficzne / Budapeszt

Nowy budynek Muzeum Etnograficznego w parku miejskim w Budapeszcie (Városliget) został otwarty w maju 2022 roku. Jego projekt opracowało węgierskie studio architektoniczne Napur Architect (pierwotnie miał on być zrealizowany przez pracownię Vallet de Martinis Architectes w innej lokalizacji), które do konkursu stanęło obok takich światowych biur jak Zaha Hadid Architects, MVRDV, Bernard Tschumi Architects, Bjarke Ingels Group czy Dominique Perrault Architecture.

Obiekt powstał w ramach projektu Liget Budapest, który obejmuje budowę i renowację instytucji związanych z kulturą, zlokalizowanych w miejskim parku w Budapeszcie. Od samego początku ta sztandarowa inwestycja rządów Viktora Orbana (idea parku kultury) budzi wiele sporów i protestów. W ramach realizacji przeprowadzono m.in. renowację Muzeum Sztuk Pięknych czy Domu Olofa Palmego, ukończono Dom Muzyki Węgierskiej według projektu Sou Fujimoto Architects („A-m” 04/2023), a w trakcie budowy jest m.in. Nowa Galeria Narodowa autorstwa pracowni SANAA.

Praca węgierskich architektów wyróżnia się dynamiczną i jednocześnie prostą bryłą, która nawiązuje dialog z miejską przestrzenią. Łagodnie zakrzywione linie sprawiają, że budynek funkcjonuje jako brama łącząca miasto z parkiem. Na poziomie gruntu budynek muzeum dzieli się na dwie części, rozciągające się w górę jak zbocza i okalające pomnik upamiętniający powstanie węgierskie z 1956 roku, otoczony ogromnym placem bezpośrednio połączonym z wnętrzami muzeum.

Nowe muzeum znajduje się na końcu ulicy Városligeti fasor. Przed wybudowaniem Andrássy Road obszar ten tradycyjnie służył jako brama do parku miejskiego, a wraz z budową placu Felvonási na początku lat 50. XX wieku, zaczęły odbywać się tam demonstracje, a następnie – aż do rozpoczęcia prac budowlanych nad muzeum w 2017 roku – przestrzeń wykorzystywano jako parking naziemny mieszczący ponad 1,5 tys. samochodów. Jego nawierzchnia była częściowo zabetonowana, a częściowo wybrukowana blokami bazaltowymi. Obecnie odwiedzający mogą zaparkować swoje pojazdy na muzealnym parkingu podziemnym, a ogromny teren, który wcześniej zajmowały samochody, został zwrócony przestrzeni publicznej. A to za sprawą ogromnego ogrodu na dachu, który praktycznie funkcjonuje jako przedłużenie zielonej przestrzeni parku. Został on stworzony przez rozłożenie na „zboczach” budynku ponad 3 tys. m3 warstwy gleby wzbogaconej specjalnymi składnikami odżywczymi. Wśród rosnących tam roślin i drzew znaleźć można około 1500 kwitnących i cebulowych bylin, około 700 okazów traw ozdobnych, prawie 100 roślin zimozielonych i siedem krzewów liściastych. Na łukowatym dachu stworzono łącznie 7,3 tys. m2 przestrzeni parkowej, z której najwyższych punktów rozpościera się rozległa panorama na park i stolicę.

Każdemu z dwóch łukowatych skrzydeł gmachu przypisano odrębne funkcje: jedno obsługuje sferę publiczną, a drugie dotyczy już samego muzeum. Funkcje ogólnodostępne obejmują salę imprez, sale edukacji muzealnej, centrum dla zwiedzających, sklep i restaurację. Druga część jest zasadniczo powiązana z wewnętrzną naukową działalnością muzeum – zapewnia miejsce dla biblioteki, archiwum, a także biur, przestrzeni dla personelu i sekcji zarządzania artefaktami. Łącznie gmach Muzeum Etnograficznego oferuje 7 tys. m2, to jednak zaledwie kilka procent jego powierzchni całkowitej. Część nadziemna budynku mierzy w planie 300 m długości i 55 m szerokości, które stanowią raptem 40% całkowitej powierzchni. Jego pozostała część mieści się na dwóch kondygnacjach podziemnych, które rozpościerają się na jeszcze większej przestrzeni. Dzięki temu sale wystawiennicze chronione są przed naturalnym światłem zgodnie z zaleceniami muzealników.

Lekkości tej ogromnej konstrukcji nadaje szklana ściana kurtynowa przysłonięta metalową siatką, na którą nałożono 0,5 mln pikseli. Formują one raster z motywami etnograficznymi nawiązującymi do wzorów ze zbiorów muzealnych. Piksele zostały umieszczone w laserowo wyciętej aluminiowej siatce, tworząc dwadzieścia węgierskich i tyle samo międzynarodowych współczesnych reinterpretacji motywów etnograficznych (w tym wenezuelskich, kongijskich, kameruńskich, mongolskich, chińskich i melanezyjskich). Rozwiązanie to nie tylko nadaje budynkowi unikalną estetykę, lecz także jest istotne z uwagi na ograniczenie zapotrzebowania na chłód, stanowiąc zacienienie przeszkleń.

Konstrukcję budynku zrealizowano w technologii żelbetowej oraz betonu sprężonego. Skrajne skrzydła wysunięte na ponaddziesięciometrowych wspornikach wymagały zastosowania sprężenia kablami o stalowych splotach. Spektakularne nadwieszenia, obciążone ciężarem trzech kondygnacji oraz zielonym dachem, osadzone są na masywnych żelbetowych trzonach posadowionych na płycie fundamentowej. Jej grubość dochodzi do 2 m i dodatkowo wzmocniona jest palami fundamentowymi o średnicy przekraczającej 1 m. Cała piwnica wybudowana została w osłonie metrowej grubości ścian szczelinowych, które minimalizowały wielkości przemieszczeń gruntu, a tym samym chroniły sąsiednie obiekty. Na konstrukcję stropów składają się ogromne podciągi o przekrojach wysokości dochodzącej do 1,5 m, które częściej można spotkać w obiektach mostowych niż budynkach użyteczności publicznej. Tym samym muzeum należy niestety do obiektów użyteczności publicznej o wysokim wbudowanym śladzie węglowym.

Skrzydła wysunięte na ogromnych wspornikach wymagały zastosowania sprężenia kablami o stalowych splotach. Nadwieszenia osadzono na żelbetowych trzonach posadowionych na płycie fundamentowej