Muzeum sztuki nowoczesnej / Stambuł

Istanbul Modern, czyli muzeum sztuki nowoczesnej w Stambule to pierwszy projekt Renzo Piano w Turcji. Według słów architekta budynek był inspirowany błyszczącymi wodami Bosforu: Chcieliśmy stworzyć obiekt, który przeciwstawiałby się grawitacji i lewitował nad ziemią, z jednej strony z widokiem na morze, a z drugiej na park i średniowieczną dzielnicę Galata. […] Na parterze filary dają poczucie głębi, jak pnie drzew w lesie. Idąc w górę, mamy pierwsze, drugie, trzecie, czwarte piętro, na południu – płaszczyznę nieskończoności, światła, na północy – park i miasto. Wzrok nigdy nie przestaje nakładać na siebie kolejnych planów. Z tego właśnie składa się miasto: złożoność, sekwencja budynków, ulic i przestrzeni, które następują po sobie, tworząc panoramę wielu płaszczyzn.

Muzeum znajduje się na zachodnim brzegu Bosforu, między parkiem Tophane a nabrzeżem. Nowy budynek z przeszklonym parterem umożliwia widoki na promenadę. Jego fasadę wykonano z trójwymiarowych paneli aluminiowych, które współgrają ze zmieniającym się światłem słonecznym, łącząc park z promenadą. Obiekt zlokalizowany między historycznymi budynkami, parkiem i nabrzeżem w pobliżu pasażu handlowego Galataport, za sprawą otwartego parteru, tworzy w przestrzeni publicznej nowe miejsce spotkań w tej niedostępnej do tej pory części miasta.

Na parterze obok głównego holu zlokalizowano bibliotekę, kawiarnię, sklep muzealny, punkty informacyjne i przestrzenie warsztatów edukacyjnych. Ten ogólnodostępny obszar muzeum, przenikający się z nabrzeżną promenadą, z której roztacza się widok na Anatolię, Wyspy Książęce i Półwysep Historyczny, połączono szerokimi centralnymi schodami, zawieszonymi pośrodku głównego holu, z tarasem widokowym o powierzchni 650 m2 zlokalizowanym nad płytkim basenem na szczycie budynku. Umiejscowienie tarasu nad zwierciadłem wody tworzy metafizyczne połączenie budynku z cieśniną, a zarazem pozwala zwiedzającym podziwiać odbicie miasta w tafli. Oprócz względów estetycznych płytkie lustro wody na dachu poprzez odbijanie światła słonecznego pomaga zredukować zyski ciepła promieniowania, a za sprawą parowania zmniejsza efekt wyspy ciepła generowany przez masę budynku.

Zlokalizowane centralnie w holu monumentalne schody zapewniają główną komunikację. Stalowa konstrukcja z betonowymi stopniami i szklaną balustradą zawieszona jest w przestrzeni o szerokości 8 m i długości 16 m, zachowując elegancki, ale industrialny charakter. Schody zapewniają także dostęp do zlokalizowanego na antresoli audytorium na 156 miejsc. Na pierwszym piętrze znajdują się galerie fotograficzne i pop-up, a także biura, sale edukacyjne i eventowe. Restaurację przy południowej fasadzie wyposażono w zewnętrzny taras z widokiem na morze. Wszystkie przestrzenie lobby na górnych poziomach zapewniają widok zarówno na park Tophane, jak i cieśninę. Na drugim piętrze zaplanowano przestrzeń wystawienniczą o powierzchni 3300 m2, z galeriami wystaw stałych i czasowych.

Elewacja budynku podzielona jest na dwie główne części – dolną, w pełni przeszkloną, na parterze, oraz górną okalającą schodkowo wysunięte wyższe piętra, pokrytą wklęsłymi aluminiowymi panelami, tworzącymi połyskującą, opalizującą powłokę przypominającą rybie łuski. Refleksy odbijające się od nabrzeża tworzą grę światła i cienia. Fasada składa się z około 300 tłoczonych paneli o różnych rozmiarach. Największe z nich mają 7,8 x 1,2 m (na poziomie II) i 5,8 x 1,2 m (na poziomie I). Większe panele zostały wyprodukowane w dwóch częściach w Ingolstadt w Niemczech, a następnie zmontowane w Ankarze, w Turcji. Tam, gdzie aluminiowe elementy zastępują okna, do wnętrza budynku może przedostawać się naturalne światło. Aby zapobiegać jego nadmiarowi, zaprojektowano zintegrowane z oknami zmotoryzowane żaluzje. Dzięki temu przestrzenie nadają się do wystawiania eksponatów sztuki i sprawiają, że wnętrza są wizualnie komfortowe.

Zewnętrzne stalowe chodniki i schody o łącznej długości ponad 500 m służą do ewakuacji, konserwacji budynku i publicznego dostępu podczas specjalnych wydarzeń. Nadając elewacji nieco przemysłowy charakter, chodnik wykonano z kratek pomostowych z ocynkowanej stali, która pozwala na filtrowanie światła i rzucanie zmieniających się cieni na panele elewacyjne. Słupki balustrady ze stali nierdzewnej są również wyposażone w oświetlenie, które subtelnie oświetla budynek w nocy.

Zachowując przemysłową atmosferę oryginalnego budynku muzeum (dawniej składu celnego), wybór materiałów ograniczono do betonu, stali i szkła. Elementy instalacji sanitarnych są widoczne w otwartych sufitach, a polerowane betonowe podłogi i eksponowane żelbetowe słupy tworzą industrialne i elastyczne środowisko do eksponowania dzieł sztuki. Aby zrealizować wizję otwartego parteru, inżynierowie z biura Arup zlikwidowali na tym poziomie żelbetowe trzony, zastępując je stalowymi krzyżulcami, które zapewniają budynkowi odpowiednią sztywność i stateczność. Takie rozwiązanie konstrukcyjne uzupełnia koncepcję architektoniczną, pomagając zachować przemysłowy charakter pierwotnej siedziby muzeum. Stężenia te zlokalizowane są po obwodzie budynku między zespolonymi stalowo-betonowymi słupami rozmieszczonymi w regularnej siatce o wymiarach 8,4 x 8,4 m z betonowymi kolumnami o stalowym usztywnieniu, zaprojektowanymi tak, aby były odporne na wstrząsy sejsmiczne o dużej intensywności, charakterystyczne dla tego regionu i zapewniały bezpieczeństwo przebywającym w budynku. Projektowanie uwzględniające obciążenia sejsmiczne zazwyczaj nie ma na celu zapobieganiu uszkodzeniom budynków z powodu trzęsień ziemi. W rzeczywistości system konstrukcyjny ma prowadzić do jego kontrolowanych i bezpiecznych uszkodzeń nazywanych „uplastycznieniem systemu”, dzięki czemu budynek staje się bardziej elastyczny i może rozpraszać energię sejsmiczną poprzez przemieszczenia elementów konstrukcji. Wysoki poziom jej plastyczności jest w tym wypadku realizowany poprzez możliwość wystąpienia dużych deformacji stalowych stężeń. W konstrukcjach tego typu są one „bezpiecznikami” systemu – w przypadku dużego trzęsienia odkształcenie jest kierowane do stężeń, które mogą się ugiąć i wyboczyć. System został tak zaprojektowany, aby można było przewidzieć ich zachowanie podczas wstrząsów, a odkształcenie plastyczne zachodziło w kontrolowany sposób bez szkody dla samych połączeń między stężeniami a słupami. Zrealizowane jest to poprzez zapewnienie połączeniom większej nośności niż samym stężeniom. Dodatkowo węzły ukształtowano w taki sposób, że pozwalają one na swobodny obrót na połączeniu, dzięki czemu w trakcie trzęsienia może dojść do wyboczenia stalowych rur. To absorbuje siłę wstrząsów i chroni inne elementy konstrukcyjne.

Projekt instalacji sanitarnych w budynku także wpisuje się w koncepcję architektoniczną nawiązującą do przemysłowego charakteru tego miejsca. Kanały wentylacyjne, rury i trasy elektryczne są istotnym elementem projektu wnętrza.

We wszystkich salach ekspozycyjnych oraz magazynach zapewniono ściśle kontrolowane warunki środowiskowe. System wentylacji wykorzystuje rekuperatory, czujniki dwutlenku węgla i odzysk ciepła w celu zminimalizowania zużycia energii na potrzeby chłodzenia. Komfort użytkownika i efektywność energetyczną zapewniają takie pasywne rozwiązania, jak okna z potrójnymi szybami, które chronią wnętrze przed napływem nadmiernej ilości ciepła. Zapotrzebowanie na energię z sieci jest dodatkowo zredukowane poprzez jej wytwarzanie na miejscu za pomocą paneli fotowoltaicznych, które generują około 7% energii elektrycznej zużywanej w ciągu roku przez budynek.

Cały kompleks obsługuje scentralizowana instalacja wodna wykorzystująca wody Bosforu – w tym Galataport – działając zarówno jako system chłodzenia, jak i ogrzewania. Spełnia ona przy tym określone w przepisach wymagania dotyczące efektywności energetycznej. To odnawialne źródło energii zastępuje chłodzone powietrzem agregaty chłodnicze, zmniejszając operacyjny ślad węglowy budynku.