Open Air Museum / Cieszyn

Olza jest dla Cieszyna symboliczna – dzieli i jednocześnie łączy. Katalizator procesu zrastania się miasta stanowi transgraniczny projekt Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín, który przy współpracy Polski i Czech został zrealizowany z okazji zbliżającej się setnej rocznicy podziału Cieszyna, dokonanego w lipcu 1920 roku. To unikatowe w skali europejskiej przedsięwzięcie, w wyniku którego powstała ekspozycja muzealna rozlokowana na dwóch brzegach rzeki. Opowiada historię rzeki i miasta, spełniając przy tym funkcje rekreacyjne, edukacyjne oraz promocji obszaru. Realizacja tego współfinansowanego przez Unię Europejską projektu jest wynikiem polsko-czeskiej współpracy. W jej ramach została powołana wspólna Rada Programowa odpowiedzialna za zorganizowanie po obu stronach rzeki ekspozycji muzealnych, opracowanie ich treści oraz prawidłową realizację projektu. Open Air Museum rozciąga się po polskiej stronie wzdłuż alei Piastowskiej (kiedyś Promenadestrasse, powstałej w 1895 roku) i wzdłuż nabrzeża Svobody (Wolności) po czeskiej.

Obie części łączy most Przyjaźni. Po czeskiej stronie największe zainteresowanie wzbudza „Wieża Babel” autorstwa Pavela Strakoša. Jest to niezwykły zbiór polsko-czeskich słów, które mimo podobnego brzmienia mają inne znaczenie i są źródłem zabawnych nieporozumień. Niestety zamknięcie granicy z powodu wirusa Covid-19 uniemożliwiło mi zwiedzenie czeskiej części muzeum, dlatego odniosę się tylko do tej po polskiej stronie. Projekt obejmował szeroki plan działań – rewaloryzację nabrzeża wraz z regulacją Młynówki, budowę ciągu pieszo-rowerowego, uporządkowanie zieleni, instalację elementów małej architektury oraz utworzenie interaktywnej strony internetowej. Władze Cieszyna zleciły wykonanie projektu architektonicznego katowickiej pracowni RS+ Robert Skitek, znanej z realizacji przestrzeni publicznych, takich jak: promenada w tyskich Paprocanach („A-m” 06/15), wodny plac zabaw na plantach w Jaworznie czy najnowszy Plac do Radości w Katowicach. Architekci podejmując zadanie projektowe, sięgnęli po rozwiązania funkcjonalne i swojskie, a jednocześnie niebanalne i prowokujące. Nie mogąc zagospodarować skarp rzeki, musieli ograniczyć się do wąskiego pasa alei Piastowskiej, między Olzą i płynąca wzdłuż Młynówką.

Mając tak skromne możliwości, cały pomysł oparli na zaprojektowaniu w przestrzeni publicznej nietypowych mebli, które służą celom wypoczynkowym, a także komunikacyjnym, związanym z działalnością muzeum. Wzdłuż asfaltowej pieszo-rowerowej alei rozmieszczone są panele informacyjne, modułowe siedziska, symetryczne szezlongi oraz najbardziej atrakcyjne fotele, wkomponowane w okrągłe walce. Usytuowano je tak, by od czeskiej strony widoczne były nocą ogromne okręgi oświetlone ledami. Zewnętrzna powłoka walców wykonana ze stali nierdzewnej to jednocześnie powierzchnia ekspozycyjna, a wnętrze wyłożone deszczułkami jest wygodnym miejsce do rekreacji, podobnie jak znajdujące się po przeciwnej stronie alejki siedziska. Wszystkie elementy zagospodarowania - stojaki na rowery, latarnie, kosze na śmieci, mają ten sam styl i wykonane są z malowanej na ciemnoszary kolor stali. Przestrzeń pełna jest dorodnych kasztanowców i różnobarwnych bylin. Po otwarciu muzeum liczne jego elementy były dewastowane. Architekci przewidzieli taką możliwość i zaprojektowali ławki w sposób łatwy i niedrogi w naprawie. Po zainstalowaniu monitoringu akty wandalizmu są sporadyczne, a przestrzeń rekreacyjna cieszy się ogromnym powodzeniem. Odwiedziłam Open Air Museum w niedzielne popołudnie. Ze zdumieniem obserwowałam ruch panujący w alei. Mimo że nie jest zbyt szeroka, korzystali z niej w zgodzie dzieci i starsi, rowerzyści, biegacze, piesi spacerowicze i miłośnicy nordic walkingu. Bardzo zależało mi na przetestowaniu siedzisk i musiałam długo czekać, by któreś z nich się zwolniło. Kiedy w końcu wygodnie rozłożyłam się we wnętrzu walca, mogłam oddać się studiowaniu polsko-czeskich napisów, które są spontaniczną „wieżą Babel” i niewątpliwie świadczą o popularności tego miejsca. Realizacja projektu przez pracownię RS+ Robert Skitek z pewnością spełniła oczekiwania inwestorów. Nad Olzą powstała bowiem przestrzeń, która została nie tylko zaakceptowana, ale przede wszystkim polubiona przez lokalną społeczność. Open Air Museum jest dowodem na to, że Cieszyn i Český Tĕšín zaczynają tworzyć całość.

Założenia autorskie

Główne założenia inwestora były dwa: aby stworzyć część nośników ekspozycji dla narracji przygotowanej w oparciu o oś czasu oraz by wykreować atrakcyjną przestrzeń publiczną dla turystów i mieszkańców obu części miasta. Oprócz tymczasowego miejsca przy nadgranicznym budynku, gdzie usytuowane zostały miejskie modułowe siedziska, do dyspozycji był jedynie długi i bardzo wąski pas terenu wzdłuż stromego brzegu Olzy, bez możliwości wykorzystania skarpy. Zależało nam, aby wykorzystać rekreacyjny potencjał tej przestrzeni. Stąd pomysł na wąskie siedziska i leżanki pomiędzy rosnącymi tam drzewami. Chcieliśmy w jakiś symboliczny sposób pokazać wszystkie elementy kompozycji ludziom po drugiej stronie rzeki. Zainteresować ich i zachęcić do odwiedzin. Takim zawołaniem stały się „koła czasu”. To okrągłe formy, którymi obudowaliśmy drewniane miejsca wypoczynku. Ich podświetlone krawędzie stały się cechą charakterystyczną, doskonale widoczną z czeskiej strony. Zewnętrzna powierzchnia ze stali nierdzewnej służy jako ekspozycja informacji z muzeum. Od wewnątrz, gdzie umieszczone są zamiennie siedziska i leżanki, koła zostały wyłożone naturalnym drewnem. Stalowe ramy konstrukcji posadowione są na głębokich punktowych betonowych fundamentach ze względu na blisko usytuowaną skarpę. „Koła czasu” na etapie projektu uzgadniano z firmą „Park interakcje” specjalizującej się w projektowaniu i produkcji naukowych placów zabaw. Ta sama firma jest odpowiedzialna za ich realizację.

Robert Skitek

Koła czasu to okrągłe formy, którymi obudowane zostały drewniane miejsca wypoczynku. Ich podświetlone krawędzie stały się cechą charakterystyczną, widoczną z czeskiej strony