Pawilon Okocimski / Kraków

Las Wolski to szlaki turystyczne i rowerowe, Kopiec Piłsudskiego i wiele atrakcji w środku miasta. Jedną z najważniejszych jest otwarty w 1929 roku ogród zoologiczny. Koło niego i w pobliżu najpiękniejszej polany Juliusza Lea, w roku 1936, właściciel browaru okocimskiego baron Goetz zbudował pawilon. Zaprojektował go Jan Ogłódek. Mieściła się w nim kawiarnia. Jeszcze po wojnie, w znacjonalizowanym budynku, piło się kawę. Z wycieczek w tamto miejsce pamiętam tylko niszczejącą, dawniej białą perłę. Zainicjowane przez aktywistów przywrócenie opustoszałego pawilonu do życia to przedsięwzięcie, dzięki któremu architektura odzyskała wcześniejszy blask. Użytkowanie pawilonu jako kawiarni jest podobno nieopłacalne. Przeznaczono go więc na Centrum Edukacji Ekologicznej i wybrano tryb „zaprojektuj i zbuduj”. Według wytycznych Zarządu Zieleni Miejskiej program remontu pawilonu opracowała Marta Witosławska, a projekt aranżacji wnętrz i wystawy SHOQ Studio Anny Popławskiej-Szilder. Oba stanowiły wytyczną przetargową, a projekt remontu dla wykonawcy – firmy Stambud – powstał na ich podstawie. Przygotowała go pracownia F-11 Marcina Furtaka.

Prace zaprojektowano i przeprowadzono starannie. Budynek był pocięty na wiele małych pomieszczeń, a wyburzenia odsłoniły oryginalne podziały. Nowe, dostosowane do potrzeb, wprowadzono, zachowując charakter przestrzeni z otwartą na las salą główną. Części autentyczne, odtwarzane i nowe tworzą harmonijną całość. Zachowane zostało lastriko tarasu, odkryte czerwone okładziny słupów. Tynki ścian, stolarka oraz balustrady pozostały w oryginalnej formie i tworzą atmosferę seansu w starym kinie. Mimo konieczności docieplenia budynku, dzięki indywidualnie zaprojektowanym detalom, zachowano lekkość wspornikowego dachu, a dzięki przesunięciu pozycji okien w murze, udało się ocalić oryginalną tektonikę fasady. Z powodzeniem przebiegł też zabieg unowocześnienia technicznej strony budynku. Stał się praktycznym testem rozmaitych technologii proekologicznych i ciekawym dowodem na to, że można zastosować je również w budynku zabytkowym. Ogniwa fotowoltaiczne, pompy ciepła, zielony dach, użycie wód opadowych pracują tu na utrzymanie korzystnego bilansu energetycznego, a niezbędne elementy techniczne zostały ukryte bez szkody dla architektury. Za drobne niedopatrzenia uznać można ulokowanie i kolor części oświetlenia czy kamer, ustawienie jednostek zewnętrznych wentylacji w pobliżu traktu spacerowego i brak dobrego miejsca dla kubłów na śmieci. Całościowy odbiór przeprowadzonych prac jest jednak bardzo korzystny.

W ślad za jakością oryginalnej architektury pawilonu i jej remontu nie idą niestety jakość zagospodarowania terenu oraz wystawy. Okrętowa architektura pawilonu domaga się neutralnej przestrzeni widocznej z tarasu – na podobieństwo wody. Taki stan rzeczy był zachowany jeszcze przed remontem. Na etapie budowy zrealizowano wizję odległą od estetyki pawilonu i dziś okręt rozbija się o donice, stoły, zjeżdżalnie i huśtawki. To obce tutaj rustykalne formy, a wykorzystanie do budowy części z nich drewnianych palet jest raczej podążaniem za modą niż gestem prawdziwie ekologicznym. Typowe katalogowe zabawki, ławki, kosze niestety nie pasują do tego rustykalnego konceptu. Boli chodnik z kostki betonowej. Zabrakło zapewne funduszy lub determinacji. Ciekawym pomysłem jest natomiast model pokazujący technologię budowy zielonego dachu. Jednak wystawa we wnętrzu pawilonu stanowi dysonans w czystym akordzie jasnej i logicznej architektury. Jest przypadkowo ułożonym zestawem urządzeń oraz pni i korzeni. Wątpliwości wzmaga sposób urządzenia wnętrz. Skrzynki, cięte w motywy roślinne sklejki, pstrokate kolory to niejedyny sposób na ilustrację ekologii. Architektura jest zwykle trwalsza, mam nadzieję, że żywot wystawy i urządzenia przedpola będzie krótki. Być może winny jest dobór formuły przetargowej, która rozprasza autorstwo i niweczy integralność dzieła. Szkoda też, że Kraków wciąż nie potrafi poszerzyć palety rozwiązań niewielkich, lecz istotnych przestrzeni i wnętrz publicznych w drodze konkursów, które często są szansą na rozwiązania prawdziwie oryginalne. Klejnot pawilonu, po dobrze zaprojektowanym i przeprowadzonym remoncie, wiele zyskałby we właściwej oprawie.

Założenia autorskie

Pawilon Okocimski znajduje się w jednym z największych parków leśnych w Polsce – Lesie Wolskim w Krakowie. Obiekt zaprojektował w 1935 roku Jan Ogłódek, współpracownik architekta Adolfa Szyszko-Bohusza. Budynek wykonano w najnowocześniejszej konwencji estetycznej ówczesnych lat – modernistycznej odmianie „streamline”. Miękkie formowanie nawiązywało do popularnych statków transatlantyckich, mostków kapitańskich czy nowoczesnych pociągów. Niestety obiekt nieużytkowany przez lata sukcesywnie popadał w ruinę. Projekt konserwatorski połączony z adaptacją do nowych potrzeb (funkcja edukacyjna) został opracowany przez Pracownię Projektową F-11 pod kierunkiem dr. hab. inż. arch. Marcina Furtaka, profesora Politechniki Krakowskiej.

Pawilon Okocimski znajduje się w gminnej ewidencji zabytków i został objęty ochroną w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego dla obszaru „Las Wolski”. Ograniczeniom przekształceń podlega gabaryt, forma i detal architektoniczny. Tym samym projekt opracowywano z uwzględnieniem wytycznych Miejskiego Konserwatora Zabytków. Jednocześnie historyczna forma obiektu została zestawiona z szeregiem nowoczesnych rozwiązań, dzięki którym jest on w całości przyjazny środowisku. Zastosowano w nim liczne rozwiązania proekologiczne: pompy ciepła, turbiny wiatrowe, zielony dach (dach ekstensywny). Zainstalowano także urządzenia do rekuperacji ciepła oraz system gromadzenia wody deszczowej, służącej do podlewania zieleni. Uporządkowano najbliższą okolicę pawilonu, powstały nowe alejki, miejsca do wypoczynku, a także ogród permakulturowy. Otoczenie budynku zostało zmienione w stosunku do projektu Pracowni F11.

Marcin Furtak