Nowy pomnik Lesie Szpęgawskim
Cmentarz w Lesie Szpęgawskim nieopodal Starogardu Gdańskiego to miejsce, w którym na początku II wojny światowej hitlerowcy dokonali masowej eksterminacji lokalnej ludności. Szacuje się, że między wrześniem 1939 roku a styczniem roku 1940 zamordowano tam od 5000 do 7000 osób, głównie mieszkańców Kociewia i Kaszub. Dziś na terenie Lasu znajdują się 32 masowe groby. Dotąd były anonimowe, nigdzie nie można było znaleźć informacji o nazwiskach pomordowanych. Aby to zmienić, w 2017 roku gmina i nadleśnictwo Starogard Gdański ogłosiły konkurs architektoniczny na opracowanie koncepcji architektoniczno-krajobrazowej zagospodarowania terenu cmentarza wojennego w Lesie Szpęgawskim. Wzięło w nim udział siedem pracowni. Jury składające się z przedstawicieli organizatorów najwyżej oceniło projekt architektki Katarzyny Ephraim.
i
Betonowy Las Szpęgawski
W centralnej części cmentarza autorka zaproponowała wieloelementowy monument, a przed nim otwartą przestrzeń, która umożliwiać ma organizację uroczystości upamiętniających historię tego miejsca. W celu wyeksponowania pomnika, wybudowano prowadzące do niego szerokie schody. Wzdłuż ścieżek wiodących do grobów rozmieszczono tablice informacyjne z opisami zdarzeń związanych z Lasem Szpęgawskim. Pomnik tworzą nieregularnie rozmieszczone betonowe elementy – drzewa oraz pnie przywodzące na myśl fragment lasu. Z jednej strony las jest miejscem tętniącym życiem, gdzie schronienie znajduje wiele istot, ale panuje też w nim spokój. Z drugiej strony – to naturalny labirynt, kojarzący się z sytuacją bez wyjścia – śmiercią. Wchodząc w przestrzeń monumentu, nie ma się wglądu w to, co znajduje się poza zwartą formą drzew, dopiero po minięciu jej odkrywa się ścięte pnie. Przejście przez cały obszar pomnika ma skłaniać do refleksji nad historią Lasu Szpęgawskiego i losem osób w nim zamordowanych – tłumaczy Katarzyna Ephraim.
i
Pamięci kilku tysięcy ofiar w Lesie Szpęgawskim
Monument składa się ze 150 elementów: 117 drzew i 33 pni, które nachodzą na siebie i sprawiają wrażenie, że kiedyś stanowiły jedną całość. Jak wyjaśnia autorka, ma to symbolizować polskie społeczeństwo, uformowane na nowo w wyniku tragicznych wydarzeń wojennych. Na słojach 32 pni wygrawerowano w czarnym granicie nazwiska ok. 2,5 tys. zidentyfikowanych dotąd ofiar. Jeden pień poświęcono ofiarom nieznanym. Stworzenie listy pomordowanych udało się m.in. dzięki zaanagażowaniu Mateusza Kubickiego z Instytutu Pamięci Narodowej oraz członkom Stowarzyszenia „Regionalna Grupa Popularyzacji Mikrohistorii”- Joachimowi Choinie i Piotrowi Pliszce. „Drzewa” to betonowe słupy, które zwężają się ku górze, o średnicy od 30 do 50 cm przy podstawie i wysokości 6 m, natomiast „pnie” – 60-centymetrowe ścięte stożki o średnicach 55 i 60 cm. Aby uzyskać efekt nieregularności lasu i jednocześnie zachować kontrolę nad rozmieszczeniem elementów – co miało zapewnić dogodne poruszanie się po założeniu osobom z niepełnosprawnościami – użyto skryptu jako metody projektowej. „Drzewa” i „pnie” są wykonane z betonu architektonicznego w kolorze jasnoszarym. Naturalna, porowata faktura materiału stanowi nawiązanie do kory drzew. Wewnętrzna nawierzchnia monumentu została wykonana z nieregularnych płyt granitowych, również w kolorze jasnoszarym. W schodach, które prowadzą do pomnika, zastosowano podstopnie wykonane ze stali corten. Monument Pamięci w Lesie Szpęgawskim odsłonięto uroczyście we wrześniu 2019 roku.
