Gorzyce to duża wieś, licząca prawie 6,5 tys. mieszkańców, położona w północnej części województwa podkarpackiego, na trasie między Sandomierzem a Stalowa Wolą. Mimo że geograficznie bliżej znajduje się historyczne miasto znane z telewizyjnego serialu, to pod względem charakteru i zagospodarowania przestrzeni większe wpływy zdaje się mieć pobliski ośrodek przemysłowy. Zabudowa na południu Gorzyc, skupiona wokół wielkiego zakładu metalurgicznego z czasów Centralnego Okręgu Przemysłowego, to przede wszystkim pięciokondygnacyjne bloki z wielkiej płyty. Przestrzeń położona w centrum osiedla jest od kilku lat przekształcana w ogród techniczny, wielofunkcyjny obszar służący wypoczynkowi, sportowi i rekreacji.
Pierwsze prezentacje koncepcji rewitalizacji tego terenu i konsultacje z mieszkańcami miały miejsce w 2015 roku. Pracujący na co dzień w Zurychu architekci – Bartosz Bukowski i Łukasz Pawlicki – podzielili założenie na etapy. Pierwsze z nich zakładały realizację przestrzeni publicznej uzupełnionej dużą ilością zieleni i zostały zrealizowane według opracowań lokalnych projektantów. Fontanna posadzkowa z efektownym podświetleniem, plac zabaw z najwyższą możliwą zjeżdżalnią, drzewa w donicach czy amfiteatr – to elementy prawie obowiązkowe w tego typu inwestycjach. Ale formy zaprojektowane w trzecim etapie, który objął rewitalizację placu targowego, wykraczają już daleko poza bezpieczne oraz łatwo akceptowalne przez odbiorców rozwiązania. Przy jego projektowaniu i realizacji Bartosz Bukowski ściśle współpracował z inżynierem Michałem Woźniakiem.
i
Ściany placu tworzą pozbawiony detalu kolorowy budynek usługowy ze szczytami i skośnymi dachami nawiązujący do małomiasteczkowej zabudowy oraz niskokosztowe i czysto użytkowe białe pawilony z warstwowych płyt o zróżnicowanych rozmiarach – to współczesne kramy znane z wielu polskich targowisk. W tej chaotycznej i zaniedbanej przestrzeni projektanci umieścili czarny pawilon, który, dzięki wyrafinowanej konstrukcji, zdaje się lewitować wśród młodych jeszcze drzew. Typowe stalowe elementy zastosowane do budowy pawilonu są powszechnie używane w zakładach przemysłowych leżących na terenie Centralnego Okręgu Przemysłowego.
Zadaszenie na kwadratowym planie wykonano z dwuteowników IPE 400 i podparto na subtelnej konstrukcji przekrzywionych słupów wykonanych ze stalowych rur o średnicy 67,1 mm oraz podwieszono do stalowych cięgien. Dzięki temu południowo-zachodni narożnik pozbawiony jest podpór i wprowadza mieszkańców w głąb etapów ogrodu technicznego, które zostały zrealizowane wcześniej. Między zewnętrzną a wewnętrzną ramą dachu rozpięto łukowe zadaszenia ze stalowej blachy. Wnętrze pawilonu wysypane jest żwirem, a niewielki zagajnik kryje w cieniu czarną stalową ławkę. Pod zadaszeniem ustawiono też czarny regał z zabezpieczoną pleksiglasem gablotą wystawienniczą, w której znaleźć się mają lokalne produkty przemysłowe, czyli tłoki, łożyska i inne stalowe elementy.
i
Stalowe elementy zastosowane do budowy pawilonu są produkowane w lokalnym zakładzie przemysłowym
Nawierzchnia placu wykonana jest z betonu. Wycięte w niej rabaty mają miękkie zaokrąglone obrysy. Zostały obsadzone niską i wysoką lokalną roślinnością i zapewne, w wyniku oczywistych doświadczeń, zabezpieczono je od strony ulic obłymi głazami. To sprzyja funkcjom rekreacyjnym i wypoczynkowym. Plac nie utracił jednak swojego pierwotnego przeznaczenia. Nadal prowadzony jest tutaj handel, ale bez możliwości wjazdu samochodów na jego nawierzchnię.
Planuje się również realizację kolejnych etapów ogrodu technicznego, co powinni zapamiętać architekci i archituryści, którzy zamiast wyprawy śladami detektywa w sutannie śmiało mogą ruszać na wycieczkę do Gorzyc. Ciekawe będzie też poszukanie odpowiedzi, jak z nową, niezwykłą formą pawilonu na placu targowym poradzili sobie sami mieszkańcy.
Założenia autorskie
Gorzyce to niewielka miejscowość na Podkarpaciu, która rozwinęła się wokół zakładów przemysłu metalurgicznego. Pomiędzy przemysłową jej częścią a przyfabrycznym osiedlem mieszkaniowym leży intensywnie użytkowany plac Handlowy. Przestrzeń ta jest otoczona niepowiązaną ze sobą zabudową i fragmentami zieleni. Zrealizowany w 2022 roku projekt rewitalizacji placu, poza stricte infrastrukturalnymi zadaniami, zakładał stworzenie niewielkiego pawilonu. Obiekt ten stał się miejscem spotkań oraz umożliwia organizowanie wystaw i lokalnych wydarzeń. Jako urbanistyczna klamra porządkuje otaczającą go przestrzeń i stanowi bramę do leżącego na południu parkowego założenia. Poprzez użycie stalowych profili nawiązuje do przemysłowych tradycji miejscowości.
Forma pawilonu jest efektem intensywnej współpracy inżyniera z architektem i ma na celu odzwierciedlenie konstrukcyjnych oraz architektonicznych właściwości stali. Z uwagi na zastosowanie cienkich i pochyłych słupów rama dachu zdaje się unosić nad ziemią. Pozycja podpór wynika zarówno z założeń urbanistycznych, jak i wymagań konstrukcyjnych. Ich osie spotykają się w dwóch wirtualnych punktach, wzajemnie się stabilizując. Oddziaływanie to nie jest bezpośrednio widoczne w przestrzeni i tworzy swoistą zagadkę dla obserwatora. W celu odsłonięcia widoku na założenie parkowe słupy w południowym narożniku zostały rozsunięte, co stało się możliwe dzięki zastosowaniu dwóch systemów tensegrity (układów wiszących słupów łączonych z ramą pawilonu za pomocą cięgien, które usztywniają konstrukcje i zmniejszają ugięcia). Wygięte blachy dachów, typowe profile, elementy tłoczone i cięgna, z których złożony jest pawilon, różnią się powierzchnią oraz przypisaną im konstrukcyjną czy użytkową funkcją. Razem tworzą złożoną formę, która reaguje na otoczenie, stara się wyczerpać konstrukcyjne właściwości stali oraz tworzy charakterystyczne miejsce w heterogenicznej przestrzeni. Bartosz Bukowski
i
Stalowy pawilon na placu Handlowym w Gorzycach Gorzyce, plac Handlowy - METRYCZKAAutorzy: Bartosz Bukowski, Michał Woźniak Współpraca autorska: Martyna Kuryłowicz, Jarosław Woźniak Architektura krajobrazu: Bartosz Bukowski Konstrukcja: Michał Woźniak Generalny wykonawca: F.H.U. Przemysław Czerwiński, Konstrukcja stalowa: M&N Mykola Pavlov Inwestor: Gmina Gorzyce Powierzchnia terenu: 3788 m2 Powierzchnia zabudowy: 200 m2 Powierzchnia całkowita: 200 m2 Projekt: 2020-2022 Realizacja: 2022 Nie podano kosztu inwestycji
i
i
i
i
Forma pawilonu jest efektem intensywnej współpracy inżyniera z architektem i ma na celu odzwierciedlenie konstrukcyjnych oraz projektowych możliwości stali
Gorzyce is a large village of 6,500 inhabitants, located close to the Central Industrial Region, a heavy industry district established in Central Poland the 1930s. Several metallurgical works operate in the village, and a vacant space between them and five-storied housing estates has for several years been developed as Technical Garden, a multipurpose area for sports and leisure, by an architectural team based in Zurich. The revitalization has been carried out in stages; the most recent one embraces the Commercial Square, a busy market space. A black pavilion introduced here is a sophisticated structure, which seems to levitate among young trees. The roof on a square plan is really an I-frame resting on slanting pillars of steel pipes and hung on steel ties. The inner and outer roof frames are spanned by arched steel sheets. Inside, in a small grove planted in the center of the roof frame, stands a black bench, and a showcase under the roof displays local produce: bearings, pistons etc.
