| Nazwa obiektu | Rewitalizacja łaźni łańcuszkowej w zespole zabytkowej kopalni Królowa Luiza |
| Adres obiektu | Zabrze, ul. Wolności 408 |
| Autorzy | Konior Studio, OVO Grąbczewscy Architekci, architekci Barbara Grąbczewska, Oskar Grąbczewski, Tomasz Konior |
| Współpraca autorska | architekci Katarzyna Kunsdorff, Marta Musiał, Ewa Stelmach |
| Architektura wnętrz | Konior Studio, OVO Grąbczewscy Architekci |
| Architektura krajobrazu | Konior Studio, OVO Grąbczewscy Architekci |
| Konstrukcja | Ewa i Lucjan Cylupowie |
| Generalny wykonawca | Konsorcjum firm Mostostal Zabrze GPBP, Konior sp.j. |
| Inwestor | Muzeum Górnictwa Węglowego |
| Powierzchnia terenu | 1550.0 m² |
| Powierzchnia zabudowy | 1491.0 m² |
| Powierzchnia użytkowa | 1266.0 m² |
| Powierzchnia całkowita | 1620.0 m² |
| Kubatura | 9260.0 m³ |
| Projekt | 2014 |
| Data realizacji (koniec) | 2015 |
| Koszt inwestycji | 7 850 000 PLN netto |
Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, przygotowując się do udostępnienia zwiedzającym Głównej Kluczowej Sztolni Dziedzicznej, czyli kilkukilometrowej trasy turystycznej pod centrum miasta, wyremontowało budynek dawnej łaźni kopalni Królowa Luiza z zamiarem wykorzystania go jako punktu recepcyjnego. Placówka postawiła przed architektami dość karkołomne zadanie, rozpisując przetarg jednocześnie na projekt adaptacji obiektu, wykonanie prac budowlanych oraz projekt i budowę kładki łączącej łaźnię z pozostałą częścią zespołu (sic!). W efekcie wpłynęła tylko jedna oferta, złożona przez konsorcjum firm projektowych i wykonawczych z Gliwickim Przedsiębiorstwem Budownictwa Przemysłowego na czele oraz pracownią Konior Studio, która do współpracy zaprosiła zespół OVO Grąbczewscy Architekci.
i
Powstały pod koniec XIX wieku budynek służył jako tzw. szatnia łańcuszkowa, łaźnia oraz markownia. W pierwszej górnicy zostawiali ubrania, wieszając je pod sufitem na hakach zaopatrzonych w łańcuchy, w ostatniej pobierali marki, czyli blaszki z numerem, dzięki którym wiadomo było, czy pracownik wyjechał na powierzchnię. Kiedy w 1998 roku kopalnia została zamknięta, a jej zabudowania przeznaczono na Muzeum Górnictwa Węglowego, łaźnię wykorzystywano jako galerię i miejsce organizacji imprez.
Nowa funkcja obiektu wymagała przystosowania go do obsługi ruchu turystycznego o dość dużym natężeniu. Zaplanowano tu m.in. sklep z pamiątkami, magazyn kasków i pomieszczenie dla przewodników, a także restaurację z zapleczem i salę wielofunkcyjną. Adaptacja łaźni odbywała się pod nadzorem konserwatora zabytków. Z zewnątrz, poza oczyszczeniem elewacji i dwiema niewielkimi dobudówkami od strony szczytowych ścian, obiekt nie uległ znaczącym zmianom. Również we wnętrzach nie dokonano większych rewolucji. Tutaj także wyczyszczono ściany, w części odkrywając ich przemurowywania. Dzięki temu obiekt zyskał dodatkową narrację opowiadającą o przebudowach, jakim poddawany był na przestrzeni lat.
Historyczny klimat utrzymano poprzez wyeksponowanie żeliwnych i stalowych podpór oraz elementów więźby dachowej, a także zachowanego wyposażenia łaźni wraz z rekonstrukcją ceramicznej posadzki wykonanej z kafli pozyskanych w różnych miejscach całego obiektu. Zachowano też część szatni łańcuszkowej ze zbiornikiem na wodę oraz konstrukcją do zawieszania łańcuchów. Dzięki umiejętnemu połączeniu nowych aranżacji z częścią pierwotnego wyposażenia, projektantom udało się osiągnąć efekt optymalny, który zadowoli zarówno miłośników industrialnych zabytków, jak i zwiedzających, którzy o górnictwie dowiedzą się więcej dopiero w kopalni Królowa Luiza.
i
Mankamentem budynku jest jedynie umeblowanie restauracji, korytarza oraz pomieszczenia z recepcją, wybrane w wyniku kolejnego przetargu. Fotele naśladujące kształt wagoników na węgiel w miejscu, gdzie oryginały kopalnianego wyposażenia można zobaczyć na własne oczy, wydają się estetyczną pomyłką. Przerysowanym, niefunkcjonalnym wagonikom do siedzenia towarzyszą krzesła z niebieską i oranżową tapicerką. Mobiliaż ten nie pasuje do klarownych wnętrz łaźni, kontrastuje z przemyślaną formą pulpitu recepcyjnego i wprowadza wizualny chaos. Pocieszeniem może być fakt, że meble nie są dobrej jakości, więc szybko się zużyją i zostaną wymienione na inne, bardziej neutralne w formie i kolorystyce.
i
Zabrze już kilka lat temu postawiło na turystykę industrialną, sukcesywnie inwestując w remonty i adaptacje obiektów. Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna, której budynkiem recepcyjnym jest omawiana łaźnia, ma szansę stać się największą atrakcją turystyczną miasta i przyciągnąć tu kolejnych turystów. Tym bardziej, że po Kopalni Guido i Sztolni Królowa Luiza będzie to już trzecia podziemna trasa turystyczna w Zabrzu.
i
Założenia autorskie
Kopalnia Królowa Luiza w Zabrzu zainicjowała działalność pod koniec XVIII wieku i praktycznie przez cały okres istnienia, tj. do 1998 roku, uważana była za jedną z największych i najnowocześniejszych w Europie. Będąc placówką państwową, od początku korzystała z wysokich dotacji, co skutkowało dużymi inwestycjami nie tylko w sferze produkcyjnej.
Przykładem może być budowa kopalnianej łaźni, którą wzniesiono w 1890 roku jako pierwszą tego typu realizację w górnośląskim górnictwie. Okazały, ceglany budynek o układzie bazylikowym do dziś jest charakterystycznym elementem architektury tej części Zabrza. Obiekt zachował oryginalny podział głównych pomieszczeń, elementy konstrukcyjne oraz część pierwotnego wyposażenia. W 2012 roku został wyznaczony na pierwszy element przyszłej trasy turystycznej w kompleksie Sztolni Królowa Luiza, z jego najważniejszą atrakcją, czyli Główną Kluczową Sztolnią Dziedziczną. Dodatkowo wnętrze budynkustanowić miało przestrzeń do organizowania różnego rodzaju imprez kulturalnych. Założyliśmy, że nasza ingerencja w zabytkową tkankę ograniczy się do absolutnego minimum. Aby udostępnić budynek osobom niepełnosprawnym, zastąpiliśmy rozpadającą się przybudówkę od strony wschodniej prostą w formie bramą wejściową z podjazdem dla wózków.
Zaplanowaliśmy ponadto odrestaurowanie pomieszczenia pryszniców, gdzie częściowo zachowała się oryginalna ceramika. Charakter wnętrza podkreślają indywidualnie zaprojektowane meble – recepcja i szafy sklepowe. By dostać się na teren kopalni, trzeba pokonać kilkudziesięciometrową nieckę węglową. Zaprojektowaliśmy więc stalową, zadaszoną kładkę, opartą na żelbetowym pylonie będącym zarazem klatką schodową i szachtem windowym. Most ten usytuowaliśmy na osi wyjścia z budynku łaźni, tuż obok wielkiego platana, przy którym zaproponowaliśmy placyk dla turystów. Barbara i Oskar Grąbczewscy, Tomasz Konior
