Założony w 1945 roku Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu odegrał istotną rolę w powojennym rozwoju miasta. Aż do 1970 roku, kiedy to powołano Uniwersytet Gdański, pozostawał jedyną uczelnią tego typu na obszarze całej Polski północnej. Na początku lat 60. rozpoczęto przygotowania do budowy kampusu na rozległym terenie znajdującym się wówczas na północno-zachodnich obrzeżach miasta. Na temat projektu uniwersytet prowadził rozmowy z kilkoma dużymi biurami, jednak żadne nie chciało się podjąć tak pionierskiego zadania. Ostatecznie zlecenie przyjął dopiero Ryszard Karłowicz, który współpracował z uczelnią od 1962 roku, starając się wyznaczyć dla założenia najlepszą lokalizację. Do przygotowania koncepcji miasteczka na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej powołano specjalistyczną pracownię S-77. Tego typu studia projektowe, dysponujące wielobranżowymi zespołami, funkcjonowały wówczas przy większości uczelni technicznych jako tzw. gospodarstwa pomocnicze. Sam Karłowicz miał już za sobą doświadczenie pracy w Biurze Odbudowy Stolicy. Zasiadał też w Radzie Odbudowy Warszawy i kierował Zakładem Osiedli Robotniczych. Nie realizował dotąd tak znaczących projektów, był za to autorem opracowań planistycznych. W skład zespołu S-77 weszli ponadto m.in. Witold Benedek, współprojektant Akademii Muzycznej w Warszawie, oraz młodzi architekci Lech Kłosiewicz i Konrad Kucza-Kuczyński.
i
Budowa kampus Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
W 1964 roku przedstawiono projekt koncepcyjny założenia. Pierwszy etap budowy kampusu ukończono w 1973 roku, co zbiegło się z jubileuszem obchodów 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika. Ogromny zespół uniwersytecki zlokalizowano przy planowanej szosie tranzytowej Warszawa-Bydgoszcz. Obiekty dydaktyczne usytuowano wzdłuż głównej osi północ-południe, z możliwością ich dalszej rozbudowy w kierunku poprzecznym. Ze wschodu na zachód wyznaczono drugą oś, przy której miały się znaleźć domy studenckie i funkcje socjalno-usługowe. Wzdłuż obu osi poprowadzono ciągi piesze, w dużej części zadaszone. Na ich przecięciu powstało reprezentacyjne forum, wokół którego wzniesiono najważniejsze budynki: bibliotekę, gmach rektoratu i aulę. Pozostawiono w stanie niemal nienaruszonym przylegające do niego rozległe tereny leśno-parkowej zieleni. Zespół ten stanowił główną dominantę przestrzenną i koncentrował życie akademickie.
Gmach rektoratu oraz budynek auli połączono zadaszeniem otaczającym patio między nimi. W północnej części forum, na osi głównego wejścia, zlokalizowano bibliotekę. Centralną przestrzeń placu między rektoratem, aulą i biblioteką wypełnia duży zbiornik wodny. Budynki forum głównego wyniesiono nieco ponad pierwotny poziom terenu, tworząc rozległy taras otoczony ze wszystkich stron schodami i kreując amfiteatralną przestrzeń z lustrem wody pośrodku.Znaczenie kompozycji było istotne z punktu widzenia humanizacji tego rozległego zespołu obiektów. Jednocześnie całościowe opracowanie układu okazało się niezwykle korzystne dla osiągnięcia pełnej spójności projektu, jego realizacji i późniejszego użytkowania. W pierwszym etapie inwestycji ukończono rektorat, aulę, bibliotekę oraz zespół domów studenckich i hoteli asystenckich. Oddano do użytku stołówkę i sale gimnastyczne. Zespół dydaktyczny został zrealizowany częściowo. Powstał Instytut Chemii i Wydział Biologii.
Na uwagę zasługują wnętrza obiektów, zwłaszcza wobec niezbyt wysokiego poziomu ówczesnego wykonawstwa, braku rozwiązań systemowych i gotowych modułów. Wysokiej jakości marmurowe posadzki zestawione zostały z nowoczesną ceramiką ścienną projektu Krzysztofa Henisza oraz projektowanymi indywidualnie lekkimi systemami sufitów podwieszanych z odpowiednio dobranym oświetleniem. W przestrzeni auli, która pomieścić mogła 1000 osób, wykonano sufity akustyczne, a do jej oświetlenia użyto mocowanych w rzędach miedzianych tubusów o 50-centymetrowej średnicy. Na elewacji gmachu z emaliowanych płyt żeliwnych powstała charakterystyczna kompozycja plastyczna projektu Stefana Knappa, inspirowana Układem Słonecznym i symboliką ciał niebieskich.
Kampus UAM w Toruniu wśród najlepszych przykładów późnego stylu CIAM w Europie
Realizacja zespołu została uhonorowana wieloma nagrodami, między innymi Nagrodą Państwową I stopnia w dziedzinie planowania przestrzennego.W 1991 roku International Society of City and Regional Planners w wydawanym przez siebie„Biuletynie” opublikowało relację zagranicznych architektów i urbanistów z wizyty w Polsce. Czytamy w niej: Układ przestrzenny, lokalizacja oraz budynki są jedynym istotnym, nowoczesnym i monumentalnym kompleksem, jaki zobaczyliśmy w Polsce. Jakość jego architektury [...] należy do najlepszych przykładów późnego stylu CIAM w Europie i jest porównywalna z realizacjami holenderskich architektów, takich jak Van der Vlugt, Dudok i Van Tijen lub hiszpańskich, jak Louís Sert. Nie tylko architektura i układ przestrzenny osiągnęły tu wysoki poziom, także wnętrza zasługują na podziw; audytorium i biblioteka wywołują szczególne wrażenie i są imponujące pod względem przemyślanego zaakcentowania prostoty betonu i lekkości drewna, przez co są porównywalne z jakością wnętrz Aalto, Asplunda i Saarinena. Miasto może być dumne ze swego nowoczesnego dziedzictwa i powinno uhonorować jego projektantów! (ISOCARP Bulletin, 1/1991, s. 23).
i
i
