W roku 2019 tytułem Europejskiej Stolicy Kultury został wyróżniony Płowdiw – drugie co do wielkości miasto w Bułgarii, położone w jej centralnej części, pomiędzy pasmami górskimi Starej Płaniny i Rodopów. Jest to jedno z najstarszych miast kontynentu, założone wśród siedmiu wzgórz nad rzeką Maricą. Idea Europejskiej Stolicy Kultury, której pomysłodawczynią jest grecka polityk i aktorka Melina Mercouri, powstała w roku 1985, wtedy też tytuł ten został przyznany Atenom. Wybrane miasta w ciągu jednego roku prezentują swoje dziedzictwo historyczne i życie kulturalne, promując w ten sposób cały region i państwo. Jest to szansa na przyspieszenie rozwoju gospodarczego miejsca, a także przyciągnięcie większej liczby turystów.
i
Płowdiw to pierwsze bułgarskie miasto wybrane na Europejską Stolicę Kultury. Przygotowania, obejmujące ok. 300 projektów i 500 spotkań, trwały cztery lata. Wśród wielu inicjatyw znalazł się cykl rezydencji artystycznych ADATA – w 2018 roku blisko 70 twórców z różnych krajów Europy przyjechało do Bułgarii, aby stworzyć projekty site-specific. Nazwa programu pochodzi od wyspy na rzece Marica. Na początku XX wieku było to popularne miejsce spotkań, które z biegiem czasu zostało zapomniane. Organizatorzy ADATA AiR wybrali wyspę jako punkt wyjścia do praktyk artystycznych. Wyznacza ona nie tylko terytorium, lecz także symbolizuje stan izolacji i wyobcowania, charakteryzujący bułgarskie społeczeństwo od dłuższego czasu. Działania rezydentów mają zmienić wizerunek wyspy, tak jak tytuł Europejskiej Stolicy Kultury ma zmienić wizerunek Bułgarii. W programie wyznaczono dwa główne obszary tematyczne. Pierwszy z nich obejmuje relację natury i kultury – rzeki, dzikiej wyspy na niej czy siedmiu wzgórz charakterystycznych dla miasta. Drugi dotyczy architektonicznego nawarstwienia – mieszanki stylów i epok (modernizm, socrealizm, Bauhaus), budynków przemysłowych i sakralnych, a nawet nielegalnych praktyk budowlanych. Głównym celem programu jest zmiana przyzwyczajeń mieszkańców za pomocą ożywczych interwencji artystycznych – piszą organizatorzy.
i
Jednym z pierwszych rezydentów był bułgarski teatr ATOM, zajmujący się tańcem współczesnym i performansem site-specific. Punktem wyjścia do działań grupy są relacje społeczne i kulturowe, w związku z czym ich praca silnie się łączy z przestrzenią publiczną, architekturą, dizajnem i historią. W Płowdiwie miejscem eksploracji dla teatru stał się pomnik Wzgórze braterstwa, postawiony na cześć wyzwolenia Bułgarii spod panowania osmańskiego i zwycięstwa socjalizmu. Zaprojektowali go architekci Lubomir Chinkov i Vladimir Rangelov, a rzeźby wykonał Lubomir Dalchev. Lekko zagłębiona w terenie, betonowa konstrukcja z ułożonych naprzemiennie w kształcie koła wyższych i niższych elementów stała się dla teatru inspiracją do choreografii Complex of Shadow opartej na grze światła w „ażurowym” obiekcie. Niemiecki artysta Matthias Garff w pracy nad swoim projektem inspirował się płowdiwską naturą. Podczas spacerów w rejonie Maricy zauważył wśród zieleni sporo odpadów. Postanowił więc wykorzystać je do stworzenia rzeźb lokalnych zwierząt. Mają być one ustawione wzdłuż deptaka, prowadzącego w stronę wyspy Adata. Marta Jarabo jest hiszpańską architektką, łączącą swoją wiedzę o przestrzeni ze sztukami pięknymi, aby badać wpływ zmian geopolitycznych, ekonomicznych i technicznych na społeczno-przestrzenne struktury. Wraz z pochodzącą z Bośni Milą Panic, zajmującą się sztuką współczesną, postanowiły przyjrzeć się sferze wizualnej okolic Adaty. W efekcie powstała seria zaprojektowanych przez Milę Panic pocztówek, które zostały wykorzystane w akcji artystycznej – projektantka zorganizowała w przestrzeni miejskiej stoisko, z którego można było kartki wysyłać. Pod znakiem sztuk wizualnych odbyła się także rezydencja Isabel Flores z Hiszpanii, która specjalizuje się w tematyce ornamentu. Bada jego użycie we współczesnym malarstwie, to jaką tworzy relację z architekturą – z tej perspektywy artystka eksplorowała przestrzeń miejską. Działania rezydentów obejmowały także pejzaż dźwiękowy Płowdiwu. Matěj Frank jest czeskim artystą związanym z Akademią Sztuk Pięknych we Wrocławiu. W Bułgarii zaprojektował przenośne urządzenie do słuchania Monologue, służące nagłaśnianiu dźwięków otoczenia. Natomiast Fanis Gioles z Grecji na podstawie zebranych nagrań audiosfery miejskiej wykonał improwizację dźwiękową. Jest to część większego projektu The City Composing, którym wcześniej zostały objęte Sztokholm, Tallinn i Hamburg.
i
Spośród tych i wielu innych projektów, wybranych zostanie około piętnastu, których prezentacja odbędzie się od kwietnia do października 2019 roku jako część oficjalnego programu. W promocji lokalnej kultury biorą więc udział nie tylko Bułgarzy, lecz także międzynarodowy zespół artystów. Dzięki spojrzeniu z zewnątrz i pracy w niecodziennych warunkach, poza rutyną, rezydent ma szansę dostrzec w „obcym” mieście to, co trudniej jest zobaczyć jego mieszkańcom. "Razem" – to temat przewodni roku gospodarowania bułgarskiego miasta. Wierzymy, że podobieństw między nami – czy to między różnymi grupami w Płowdiwie czy to między poszczególnymi kulturami w Europie – jest więcej niż różnic. A różnice tak naprawdę są urozmaiceniem, które sprawia, że życie staje się ciekawsze – piszą organizatorzy.
