Najnowszy raport Naczelnej Izby Kontroli na temat rewitalizacji zdegradowanych obszarów polskich miast dość krytycznie odnosi się działań samorządów w tym zakresie. Kontrola obejmowała lata 2007–2015 i przeprowadzona została w pięciu województwach (dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubelskim, małopolskim i mazowieckim ). Mimo iż przy określaniu obszarów zdegradowanych gminy wskazywały (...) na wiele problemów o charakterze społecznym i gospodarczym, to realizowane projekty w znacznym stopniu dotyczyły jedynie odnowy budynków, czy innych obiektów rozproszonych na terenie całego miasta – czytamy w raporcie. Jako przykład kontrolerzy podają m.in. Płock, gdzie prowadzone w badanym okresie inwestycje były rozproszone i dotyczyły 48 pojedynczych budynków, znajdujących się w różnych częściach miasta.
Gmina ubiegająca się o współfinansowanie inwestycji ze środków unijnych musiała stanąć do organizowanego przez marszałka województwa konkursu i przedstawić projekt wraz z lokalnym programem rewitalizacji. Program taki w założeniu powinien zawierać spójne i skoordynowane ze sobą projekty (w tym ten, na który gmina chce otrzymać dofinansowanie), których realizacja przyczyni się do poprawy jakości życia lokalnej społeczności i będzie miała wymiar szerszy niż tylko remont pojedynczych budynków. Akceptując wnioski o dofinansowanie marszałkowie w większości nie oceniali jednak całych programów, tylko przyglądali się pojedynczym projektom złożonym do konkursu. Dlatego według NIK lokalne programy rewitalizacji w wielu przypadkach były tworzone przez gminy jedynie na potrzeby spełnienia podstawowego wymogu formalnego do ubiegania się o środki unijne na rewitalizację. W praktyce, programy te służyły wyłącznie jako załącznik do wniosku o uzyskanie dofinansowania ze środków UE dla pojedynczego projektu.
NIK zwraca też uwagę, że przy opracowywaniu programów i poszczególnych projektów nie uczestniczyła w pełni społeczność lokalna. Co prawda gminy prowadziły konsultacje społeczne w celu określenia zjawisk kryzysowych na danym terenie i zebrania opinii dotyczących zamierzeń rewitalizacyjnych, ale odbywało się to najczęściej poprzez wypełnianie anonimowych ankiet. Rzadko organizowano spotkania i bezpośrednie konsultacje z mieszkańcami. W niewielkim stopniu także przy planowaniu i realizacji lokalnych programów rewitalizacyjnych angażowano podmioty prowadzące działalność na zdegradowanym obszarze.
Są jednak także i pozytywne przykłady. W raporcie wymieniono kompleksowe działania podjęte m.in. przez władze Olkusza, Brzeska, Bielawy i Jawora. W tym pierwszym nie tylko odnowiono rynek i okoliczne obiekty, ale też przeprowadzono szereg projektów, które zdaniem kontrolerów skutecznie przyczyniły się do zwiększenia atrakcyjności turystycznej miasta. Z kolei w Jaworze nowo powstałe i zaadaptowane budynki z powodzeniem wykorzystano na prowadzenie projektów edukacyjnych, kulturalnych i sportowych.
W ocenie NIK do prawidłowego prowadzenia procesu rewitalizacji w znacznym stopniu mogą przyczynić się rozwiązania, które wprowadziła uchwalona niedawno Ustawa o rewitalizacji. Chodzi o to, aby lokalne programy uwzględniały jednocześnie sferę społeczną, gospodarczą i przestrzenną. Dla wzmocnienia gminnego programu rewitalizacji, wskazane jest, aby aplikowanie o środki na rewitalizację miało formę dwuetapowego konkursu, tj. w pierwszym etapie następowałby wybór najlepszych programów rewitalizacji, zawierających zintegrowane projekty, a następnie wybór projektów spośród najwyżej ocenionych programów. Takie podejście nie tylko jest spójne z nowymi rozwiązaniami ustawowymi, ale także pozwoliłoby na stworzenie stabilnych warunków dla prowadzenia długofalowego procesu przywracania zdegradowanych obszarów do ich właściwego funkcjonowania.
