Spis treści
- Osiedle Stella w Tychach. Specjalny program rządowy i nowa jakość bloków w PRL-u
- Eksperymentalne osiedla przyszłości. Z czterech powstało tylko jedno
- Osiedle Stella. Gdyby powstało, byłoby wspaniałym miejscem do życia
- Dlaczego Osiedle Stella nie powstało?
- Wystawa "Stella - niezaistniałe osiedle przyszłości” w Muzeum Miejskim w Tychach
Osiedle Stella w Tychach. Specjalny program rządowy i nowa jakość bloków w PRL-u
W 1974 roku uruchomiono badawczy Program Rządowy PR-5. Jego efektem miało być stworzenie nowych - przede wszystkim znacznie lepszych - standardów budownictwa mieszkaniowego w Polsce Ludowej. Nowe rozwiązania miały zdefiniować rozwój "mieszkaniówki" po 1990 roku.
Tychy były jednym z czterech miast, w którym postanowiono zlecić wybudowanie eksperymentalnych osiedli "badawczych". Zlecano je najwybitniejszym specjalistom, nie dziwi zatem wybór Hanny Adamczewskiej-Wejchert i Kazimierza Wejcherta, którzy projektowali miasto.
i
Eksperymenty miały polegać na wypróbowaniu różnych układów w ramach osiedli modelowych. Stella miała być polem do testowania rozwiązań dla małych i średnich miast. Architekci dostali dużą jak na tamte czasy swobodę projektowania - mogli wziąć w nawias ograniczające normatywy - oraz czas. Dzięki temu mogli skupić się również na teoretycznej warstwie koncepcji.
Do dziś jest to najbardziej kompleksowy program w dziedzinie budownictwa mieszkaniowego w Polsce.
Eksperymentalne osiedla przyszłości. Z czterech powstało tylko jedno
Modelowymi osiedlami miały być:
- Osiedle Białołęka Dworska w Warszawie - arch. Halina Skibniewska,
- Osiedle Chełmońskiego w Krakowie - arch. Witold Cęckiewicz,
- Osiedle Stella w Tychach - arch. Hanna Adamczewska-Wejchert, Kazimierz Wejchert,
- Osiedle Nowe Miasto II (Zamojskiego) w Zamościu - arch Bohdan Jezierski.
Z czterech projektów zrealizowano jedynie ostatni. Zamojskie osiedle istnieje do dziś i od jakiegoś czasu stanowi miejsce "pielgrzymek" miłośników wielkiej płyty i socmodernizmu.
Osiedle Stella. Gdyby powstało, byłoby wspaniałym miejscem do życia
W trakcie projektowania Wejchertowie posiłkowali się badaniami Instytutu Urbanistyki i Planowania Przestrzennego Politechniki Warszawskiej. Ważne było zdrowie mieszkańców, środowisko, komunikacja, przestrzeń i aspekt społeczny. Na lokalizację osiedla przyszłości wyznaczono Żwaków otoczony lasami, przy dolinie potoku.
Osiedle miało współgrać z zastanym otoczeniem - przyrodą i zabudową wiejską. Na 150 hektarów powierzchni osiedla, zaledwie 1/5 miała zostać przeznaczona pod zabudowę, mieszcząc jednocześnie 10 tysięcy osób i unikając przytłaczającej skali. Wysokość budynków ograniczono do 4 pięter i pogrupowano je na gniazda. Komunikację miały gwarantować dwupoziomowe ulice z ruchem samochodowym na dole i pieszym na górze.
W samych blokach zaplanowano zróżnicowane lokale o przeróżnym przeznaczeniu, w tym dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami lub dla rodzin zastępczych. Na terenie Stelli zaplanowano oczywiście szkoły oraz ulicę handlową otoczoną pawilonami.
Wejchertowie projektując formę osiedla wzorowali się na Zachodzie. Całość miała powstać z prefabrykatów systemu W-70.
Dlaczego Osiedle Stella nie powstało?
Kryzys lat 80. odczuwała cała Polska Ludowa. Pogarszająca się sytuacja gospodarcza zatrzymała prace nad programem PR-5. Wejchertom zależało na realizacji projektu pomimo to. Wprowadzili szereg zmian, które miały ułatwić budowę osiedla. Wciąż poszukiwano inwestora.
Pod koniec lat 80. budowa ruszyła - rozpoczęto ją od obiektów przeznaczonych dla pracowników Fabryki Samochodów Małolitrażowych. Nigdy jej jednak nie dokończono. Upadł komunizm, a początkiem lat 90. FSM została sprywatyzowana. Prace budowlane porzucono.
Wystawa "Stella - niezaistniałe osiedle przyszłości” w Muzeum Miejskim w Tychach
Wystawa w Starym Magistracie (pl. Wolności 1 w Tychach), której kuratorem jest Mateusz Miłoń, potrwa od 22 marca do 31 sierpnia 2024 roku, a wstęp na nią jest bezpłatny.
Zaprezentuje plansze projektowe, dokumentację, stan badań oraz dokumenty i fotografie z czasu prac nad Osiedlem Stella. Na potrzeby wystawy Studenci Wydziału Architektury Politechniki Śląskiej pod kierunkiem dr. inż. arch. Ryszarda Nakoniecznego wykonali makiety Stelli i jej wybranych budynków.
Zobacz także: Mozaiki w Tychach. Przewodnik po ceramicznej sztuce PRL-u
Źródło: Muzeum Miejskie w Tychach
Listen on Spreaker.
