„Solidarność jest naszym obowiązkiem”. Po 18 latach oczekiwań powołano zespołu ds. opracowania Polityki Architektonicznej Państwa

Czekaliśmy na to 18 lat. Pierwszy głos pojawił się w 2007 roku

Polityka architektoniczna państwa to zestaw zasad i celów, które określają, jak państwo chce kształtować przestrzeń oraz jaką rolę przypisuje architekturze i urbanistyce. Wyznacza standardy jakości i kierunki rozwoju. Dzięki niej możliwe jest spójne i odpowiedzialne planowanie, które zapobiega chaosowi przestrzennemu i poprawia jakość życia mieszkańców.

Brak państwowej polityki architektonicznej staje się w Europie wyjątkiem, a nie normą. Polska należy dziś do zaledwie czterech państw, które nie posiadają takiego dokumentu, a tylko dwa z nich nie planują jego opracowania. Tymczasem już w 2007 r. - czyli osiemnaście lat temu - pojawił się pierwszy polski głos wskazujący na konieczność uregulowania polityki architektonicznej oraz zawodu architekta w zgodzie z prawem unijnym. Do dziś jednak nie powstał rządowy dokument spełniający te wymogi. Teraz sytuacja ma szansę się zmienić.

W ciągu ostatnich dwóch dekad powstało wiele opracowań i analiz dotyczących krajowej polityki architektonicznej, jednak temat ten dopiero w ostatnich miesiącach powrócił z większą intensywnością. W czerwcu 2025 r. w Gdańsku odbyła się konferencja Polityki Architektoniczne jako Europejski Standard (Architectural Policies as a European Standard), połączona ze spotkaniem Europejskich Dyrektorów ds. Polityk Architektonicznych. Zacieśniona podczas wydarzenia współpraca architektów z Ministerstwem Rozwoju i Technologii zaowocowała postulatem powołania specjalnego zespołu do spraw opracowania Polityki Architektonicznej Polski. Jego skład ogłoszono oficjalnie 28 listopada 2025 r. Inauguracja odbyła się w Muzeum Architektury we Wrocławiu.

Lista członków zespołu ds. opracowania PAP

W skład powołanego zespołu weszli przedstawiciele środowisk związanych z architekturą, urbanistyką, budownictwem, ochroną zabytków oraz polityką przestrzenną. Reprezentują oni zarówno organizacje branżowe, samorządy zawodowe i terytorialne, jak i instytucje państwowe. Wśród nich są m.in. Izba Architektów RP i Polska Izba Inżynierów Budownictwa, Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków, Stowarzyszenie Architektów Polskich, Towarzystwo Urbanistów Polskich, a także Główny Urząd Nadzoru Budowlanego oraz Unia Metropolii Polskich.

Do zespołu powołani zostali:

1. prof. dr hab. inż. arch. Dominika Kuśnierz-Krupa
2. dr hab. inż. arch. Jerzy Wowczak, prof. UAFM
3. prof. dr hab. inż. arch. Andrzej Kadłuczka
4. Małgorzata Galas-Bąba
5. mgr inż. arch. Roland Jakub Stańczyk
6. arch. Katarzyna Koszałka
7. mgr Kamil Kowalski
8. dr hab. inż. arch. Katarzyna Ujma-Wąsowicz, prof. PŚl
9. mgr inż. Tomasz Radziewski
10. dr hab. inż. Filip Pachla, prof. PK
11. mgr inż. arch. Piotr Fokczyński
12. mgr inż. arch. Piotr Gadomski
13. mgr inż. arch. Ryszard Gruda
14. mgr inż. arch. Bohdan Biś Lisowski
15. prof. dr hab. inż. arch. Bolesław Stelmach
16. mgr inż. arch. Marek Chrobak
17. dr inż. arch. Przemysław Wolski
18. dr hab. inż. arch. Agata Anna Gawlak, prof. PP
19. prof. dr hab. inż. arch. Magdalena Kozień-Woźniak
20. dr hab. inż. arch. Patrycja Haupt, prof. PK
21. mgr inż. Krzysztof Myszkowski
22. prof. dr hab. Tadeusz Markowski
23. dr inż. arch. Tomasz Majda
24. prof. dr hab. inż. arch. Piotr Lorens
25. mgr inż. arch. Borysław Czarakcziew
26. mgr inż. arch. Jolanta Przygońska
27. mgr inż. arch. Grzegorz Chojnacki
28. dr hab. Maciej J. Nowak, prof. ZUT
29. dr inż. Adam Musiuk
30. mgr inż. arch. Mateusz Świętorzecki
31. mgr inż. arch. Kacper Matysiak
32. prof. dr hab. inż. arch. Agata Bonenberg
33. prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz
34. dr inż. arch. Jerzy Grochulski, prof. PW
35. Radosław Wnuk

"To nie będzie kolejny katalog intencji"

Minister Michał Jaros oraz Dyrektor Departamentu Architektury, Budownictwa i Geodezji MRiT – Monika Wróblewska, zaprezentowali główne kierunki działań planowanych w najbliższych latach. Przede wszystkim, dokument polityki architektonicznej państwa ma uporządkować sposób kształtowania przestrzeni w Polsce, tak, aby różne decyzje - planistyczne, inwestycyjne, środowiskowe - zmierzały w jednym kierunku. Ma określić jak planować tereny zieleni, jak chronić krajobraz kulturowy i jak łączyć rozwój z potrzebami klimatycznymi. A także, jakie standardy jakości powinna spełniać przestrzeń publiczna. Solidarność jest naszym obowiązkiem - mówił Minister Jaros w swoim wystąpieniu. Dodał także:

To nie jest dokument dla architektów, jest tworzony przy pomocy i współpracy architektów, ale jego głównymi beneficjentami są samorządy, sektor prywatny, organizacje, ale przede wszystkim - obywatele.

Ważnym elementem projektu będzie skupienie się na ruralistyce: wskazanie, jak wykorzystać potencjał obszarów rolniczych do retencji wody, zwiększania bioróżnorodności czy ochrony regionalnej architektury. Dokument ma też opisać zasady tworzenia funkcjonalnych przestrzeni publicznych - takich, które ułatwiają codzienne spotkania, mieszanie funkcji i współużytkowanie, bo to właśnie sprzyja budowaniu lokalnych społeczności. Polityka architektoniczna ma dostarczyć rządowi i samorządom wspólnego zestawu narzędzi: wytycznych dla projektów publicznych, sposobów koordynacji między resortami, zasad oceny wpływu inwestycji na klimat, zdrowie i jakość życia. 

Padły też konkretne daty. Na drugą połowę lutego zaplanowano zebranie członków w Warszawie, podczas którego zostaną oni podzieleni na grupy robocze. Na maj zaplanowano oficjalne ogłoszenie głównych tez polityki architektonicznej. 

Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego włączy się w prace 

Rozpoczęcie prac nad polityką architektoniczną polski odbywa się póki co bez zaangażowania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Otrzymaliśmy jednak zapewnienia, że Ministerstw włączy się w ten proces. Wówczas też powinniśmy się dowiedzieć więcej o celach, które poprzez ten dokument chce w polskiej architekturze osiągnąć Ministerstwo. Piotr Jędrzejowski, rzecznik prasowy MKiDN wyjaśnia, że Aktualnie prace są na bardzo początkowym etapie organizacyjnym. Odpowiedź na pytania o cele i oczekiwania Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego będzie możliwa po formalnym włączeniu resortu do prac Zespołu, czyli po rozpoczęciu roboczych posiedzeń i ustaleniu potrzeb związanych z realizacją jego zadań.

Jak źródło inspiracji i dobrego standardu Ministerstwo wskazuje deklarację z Davos pt. „Ku wysokiej jakości Baukultur dla Europy”, podpisaną przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2018 roku, oraz Konwencja Krajobrazowa Rady Europy, ratyfikowana przez Polskę w 2004 roku.

Czechy, Norwegia, Szwecja: Do kogo się zbliżymy?

W wielu państwach Europy dokumenty regulujące politykę architektoniczną firmuje zazwyczaj ministerstwo kultury, choć są też kraje, w których pod takim aktem widnieją podpisy przedstawicieli nawet kilkunastu różnych resortów. I choć w Polsce impuls do stworzenia polityki architektonicznej wyszedł z Ministerstwa Rozwoju i Technologii, to - jak podkreśla Michał Jaros, wiceminister Rozwoju i Technologii - do współpracy nad projektem zostaną zaproszone wszystkie ministerstwa, które "mogą wnieść do niego wiedze i doświadczenie".

Na ten moment nie wiadomo, jakie będą główne tezy programu. W opublikowanym dwa miesiące temu wywiadzie Beaty Stobieckiej, który ukazał się na stronie Izby Architektów RP, architekci wskazują konkretne polityki państw mogące stać się inspiracją dla polskich rozwiązań. Borys Czarakcziew - jeden z powołanych do zespołu - wskazuje na Szwecję. Polska mogłaby czerpać przykłady skutecznej koordynacji między resortami, decentralizacji i wzmacniania roli samorządów. Czarakcziew podkreśla, że w Szwecji ponad 60 gmin prowadzi własne polityki architektoniczne. 

Czytaj także: Osamu Okamura: Po co Czechom architekt w każdym mieście? Opinia miejskiego architekta nie zawsze jest brana pod uwagę

Bohdan Biś Lisowski wskazuje na Norwegię jako przykład państwa, które z powodzeniem połączyło politykę architektoniczną z budowaniem tożsamości narodowej. Norwegowie już w 2009 r. stworzyli strategię obejmującą również promocję rodzimej architektury na arenie międzynarodowej. To cenna wskazówka dla Polski - szczególnie w kontekście konieczności ochrony powojennego dziedzictwa, zagrożonego dziś presją ekonomiczną i degradacją.

Czechy. W 180 miastach zatrudnieni są lokalni architekci

Inspirowanie się polityką architektoniczną innych państw nie należy do rzadkości. Osamu Okamura, czasko-japoński architekt w rozmowie z Arturem Celińskim podkreślał:

W związku z tym, że wcześniej czuliśmy kompleksy w stosunku do tego, co oferowała swoim architektom i architektom Austria czy Niemcy, nasze władze zaprosiły reprezentacje tych krajów do współpracy przy opracowaniu pierwszej polityki architektonicznej Czeskiej Republiki.

Kontynuując temat czeskiej polityki architektonicznej, opowiadał:

Bardzo istotną kwestią było zwrócenie uwagi na to, co dzieje się w mniejszych miastach. (...) Potrzebowaliśmy ludzi, którzy będą pracowali z lokalnymi społecznościami – doradzali władzom, wzbogacali lokalną debatę o jakości architektury i jej znaczeniu dla jakości życia w szerszym kontekście.

Tymi doradcami mieli stać się lokalni architekci miejscy. Dziś mamy u nas ponad 600 miast i miasteczek. W około 180 z nich pracują miejscy architekci. Nie zawsze jest to praca na pełen etat, ale to i tak oznacza, że w prawie jednej trzeciej naszych miast jest ktoś, kto czuwa nad architekturą. Warto podkreślić, że opinia miejskiego architekta nie jest obowiązująca – to rodzaj sugestii, którą władze mogą, ale nie muszą wziąć pod uwagę.