W 2023 roku przypada 70. rocznica odbudowy Starówki. Z tej okazji Muzeum Warszawy przygotowało wyjątkową ekspozycję. „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” będzie można oglądać od 30 marca. Wystawa w nowatorski sposób ukaże unikalny materialny charakter miasta odradzającego się wspólnym wysiłkiem. Prowadzi przez proces przemiany ruin w gruzy, a gruzów w materiały budowlane. Pierwsze lata po wojnie mijały na odgruzowywaniu i wyburzaniu ruin, ale także odzyskiwaniu cegieł i żelaza, produkcji gruzobetonu, z których odbudowywana była stolica.
Czytaj też: Opera o odbudowie Warszawy na motywach bestsellerowej książki Grzegorza Piątka! |Po raz pierwszy na wystawie o odbudowie Warszawy gruzy stały się kluczowym elementem ekspozycji i punktem wyjścia koncepcji kuratorskiej. Pokazane zostaną pochodzące z kolekcji Muzeum Warszawy elementy rzeźb i architektury, kafle piecowe czy ceramika, a także materiały używane do odbudowy: cegły rozbiórkowe i gruzobeton. W kontekście historycznym osadzą je fotografie, grafiki, malarstwo, dokumenty archiwalne, mapy i infografiki oraz materiały audiowizualne (kroniki filmowe i nagrania historii mówionej), a we współczesności prace artystek i artystów, takie jak przygotowana specjalnie na wystawę praca Diany Lelonek czy rzeźba Moniki Sosnowskiej, stworzona z betonu i stali zbrojeniowej.Co stało się z ok. 22 mln m³ gruzu, które po wojnie pokrywały niemal całą Warszawę? Również na to pytanie odpowie wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”. W pierwszych latach odbudowy status gruzu uległ ewolucji. Początkowo traktowany był jako odpad, który należy usunąć i wywieźć, później jako surowiec, z którego można odzyskać lub wyprodukować nowe materiały budowlane. Wreszcie powojenne gruzy urosły do rangi symbolu – symbolu ciężkiej, kolektywnej pracy oraz jasnej przyszłości Warszawy i całego kraju. Symbolu, który tak chętnie wykorzystywany był przez komunistyczne władze, a dziś może zostać odczytany na nowo.
Czytaj też: Reuse: technologia architektury przyszłości – rozmowa z Michaëlem Ghyootem ze studia Rotor |Historia przewartościowania gruzów stanowi bezpośrednie odniesienie do współczesnej debaty o zrównoważonym budownictwie w dobie kryzysu klimatycznego, opartym na odzysku i recyklingu materiałów – zauważa kurator wystawy Adam Przywara. Zasada 3R, czyli reduce, reuse, recycle była w ogromnej skali stosowana w powojennej Warszawie – dodaje.
i
Zgruzowstanie: ponad 500 obiektów w siedmiu salach
Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949” prowadzi przez pierwsze cztery lata powojennej odbudowy stolicy. Artystyczne wizerunki ruin to efekt doświadczeń pierwszych powracających, ujętych przez twórców i twórczynie w obrazy, rysunki czy fotografie. W kolejnych salach ruiny odżywają, toczy się codzienne życie, zaczynają się także pierwsze rozbiórki i akcje sprzątania – prowadzone w dużej mierze przez kobiety z Brygad Pracy. Cegła rozbiórkowa staje się bezcennym skarbem, przyjeżdża też do Warszawy z Wrocławia, Szczecina i innych miast zachodnich części Polski w jej nowych granicach. Wynaleziony zostaje gruzobeton i szybko podejmowane są próby zastosowania go w praktyce, jak przy budowie osiedla Koło II czy monumentalnego gmachu dzisiejszego Ministerstwa Rozwoju i Technologii przy placu Trzech Krzyży. Wystawę zamyka szersze spojrzenie krajobraz przestrzenny Warszawy, który podczas odbudowy uległ nieodwracalnym zmianom, wciąż dostrzegalnym nie tylko w zabudowie czy linii ulic. Usypane z gruzu Kopiec Powstania Warszawskiego, Górka Moczydłowska czy Górka Szczęśliwicka to miejsca z jednej strony wrośnięte w miasto, a z drugiej obiekty, których zagospodarowanie czy przebudowy nadal wywołują dyskusje.
Czytaj też: Park pod Kopcem: rozpoczyna się modernizacja parku Akcji „Burza” pod Kopcem Powstania Warszawskiego |Na wystawie obok oryginalnych gruzów i materiałów odbudowy znalazły się prace między innymi Zofii Chomętowskiej, Jana Bułhaka, Alfreda Funkiewicza, Wojciecha Fangora, Antoniego Suchanka, a także współczesnych artystów i artystek: Moniki Sosnowskiej, Tymka Borowskiego czy Diany Lelonek. Dopełniają je dokumenty archiwalne, mapy, fragmenty kronik filmowych i wspomnień.
Materialność odbudowy
Marmur karraryjski w Rzymie, wapień portlandzki w Londynie czy „kamień paryski” w Paryżu – historie wielu europejskich stolic można odczytać poprzez przyglądanie się materiałom, z których zostały zbudowane – mówi Adam Przywara, kurator wystawy. W drugiej połowie XX wieku Warszawę również zaczął wyróżniać jej unikalny materialny charakter: miasto zostało odbudowane z gruzu.Współcześnie produkcja i obieg materiałów budowlanych w architekturze to zagadnienie centralne dla architektury i urbanistyki. Wystawa pokazuje, że historia odbudowy Warszawy może stać się inspiracją do myślenia o przyszłości architektury w dobie kryzysu klimatycznego. Jest ona także ważnym punktem odniesienia dla współczesnych artystek czy architektek, na wystawie pojawiają się prace studia Centrala, Diany Lelonek czy Tymka Borowskiego – dodaje Przywara.
i
Zgruzowstanie Warszawy: program towarzyszący
Wystawie towarzyszył będzie bogaty program wydarzeń: oprowadzań autorskich, warsztatów, spacerów i wycieczek rowerowych. W każdą niedzielę o godz. 16.00 odbędą się oprowadzania. Kuratorskie z Adamem Przywarą: 2 kwietnia (tłumaczone na polski język migowy) i 6 sierpnia. Oprowadzania gościnne poprowadzą: Jarosław Trybuś (16 kwietnia), grupa projektowa CENTRALA – Małgorzata Kuciewicz i Simone De Iacobis (23 kwietnia), Sylwia Chutnik (14 maja), Petro Vladimirov (oprowadzanie po ukraińsku, 21 maja), Grzegorz Mika (28 maja), Agnieszka Szewczyk (4 czerwca) oraz fundacja BRDA – Zofia Jaworowska i Petro Vladimirov (18 czerwca).Szczególna data w programie to 27 maja. Wtedy odbędą się wykłady, debaty i spacer śladami roślinności ruderalnej z Urszulą Zajączkowską. Dzień zamknie pokaz w Kinie Syrena, który zainauguruje tygodniowy przegląd filmowy, kuratorowany przez Tomasza Kolankiewicza.W czerwcu Adam Przywara poprowadzi wycieczkę rowerową śladami architektury i krajobrazów wczesnej odbudowy. Trasa obejmie domki z gruzobetonu na Polu Mokotowskim, Ministerstwo Rozwoju i Technologii na placu Trzech Krzyży, Jazdów, Kopiec Powstania Warszawskiego.Dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i w spektrum autyzmu przygotowane zostaną treści w prostym języku i przewodnik po wystawie. Powstaną tyflografiki wybranych obiektów wraz z audiodeskrypcjami oraz teksty w druku powiększonym i alfabecie Braille’a. Prowadzone będą również integracyjne działania edukacyjne we współpracy z ekspertami (Fundacja Dostępnej Kultury Wizualnej – Wielozmysły, Fundacja SYNAPSIS) oraz grupami docelowymi (szkoła w Laskach i Zespół Szkół Specjalnych nr 105 w Warszawie).Wystawa „Zgruzowstanie Warszawy 1945–1949”Kiedy: 30 marca – 3 września 2023 roku Gdzie: Muzeum Warszawy, Rynek Starego Miasta 32Kurator: Adam PrzywaraWspółpraca: Katarzyna Jolanta GórskaProjekt wystawy: Studio Okuljar Architekt*innen SIA
i
Newsletter „Architektury-murator”co tydzień nowa porcja najświeższych architektonicznych newsów z Polski i ze świata!
