Nasz projekt opiera się na współpracy studentek i studentów Uniwersytetu Warszawskiego oraz Politechniki Warszawskiej, którzy podczas zajęć zajmują się wybranym problemem zagospodarowania przestrzeni Warszawy. Grupa uniwersytecka skupia badaczki i badaczy różnych dziedzin (w tym antropologii, socjologii, kulturoznawstwa i etnografii), podczas gdy grupa politechniczna wnosi doświadczenie architektoniczne i urbanistyczne. Wspólne działania rozpoczęliśmy ponad dwa lata temu, obecnie przygotowujemy się do rozpoczęcia trzeciej edycji projektu. Tym razem zajmiemy się problematyką połączeń na i wokół placu Bankowego.
i
Celem projektu jest przede wszystkim namysł nad sposobami współpracy specjalistów różnych dziedzin zajmujących się szeroko rozumianym miastem i jego tworzeniem. Dlatego też tytułowe antropologia i architektura nie wyznaczają dla nas ścisłych granic lub konkretnych dyscyplin, a raczej otwierają na połączenia przebiegające pomiędzy badaniami miasta i jego projektowaniem. Inspiracje czerpiemy z różnych perspektyw badań społecznych i humanistycznych, jak i gospodarki przestrzennej, architektury, urbanistyki i architektury krajobrazu.
i
Ze strony Uniwersytetu Warszawskiego projekt koordynują Anna Gańko i Mikołaj Łątkowski, ze strony Politechniki Warszawskiej Dariusz Hyc i Agnieszka Lewandowska. W 2019 roku do współpracy razem z grupą studencką dołączył Krzysztof Herman ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.
W działaniach ważne są dla nas doświadczenia osób, które już dzisiaj projektują miasto, współpracując z badaczami podczas konsultacji społecznych i procesów partycypacyjnych. Działania te nie tylko leżą u podstaw „Antropologii i architektury”, ale wpływają też na nasze zainteresowania i kolejne działania. Diagnoza również tego, co w procesach współpracy badaczy i architektów obecnie nie funkcjonuje, jest dla nas drogowskazem, który wyznacza kolejne działania w naszej współpracy. Akademicki charakter jest istotną cechą projektu. Dzięki niej podczas działań możemy łączyć namysł teoretyczny z praktycznymi zadaniami, a projektować eksperymentując.
i
Wszystko po to, by zdobywać wiedzę i rozwijać umiejętności studentów i studentek oraz edukować je w kierunku podobnych działań w przyszłości. Kolejnym celem jest nawiązywanie współpracy pomiędzy warszawskimi uczelniami wyższymi zarówno w aspekcie edukacyjnym, jak w praktycznych działaniach na rzecz miasta. Zdobywana w projekcie wiedza na temat miejskich przestrzeni jest więc szeroka i ujmuje wiele tematów. Co jednak najważniejsze, staje się łatwiejsza do wykorzystania w procesach urbanistycznych. Włączenie wiedzy architektonicznej w proces badawczy pozwala z jednej strony zbliżyć się do użytkownika oraz przełożyć jego doświadczenia i potrzeby na wytyczne projektowe. Z drugiej strony, dzięki takiemu działaniu tworzymy wiedzę bliższą architekturze i łatwiejszą do wykorzystania w procesach urbanistycznych.
i
W każdej z edycji podejmujemy temat wybranej przestrzeni publicznej Warszawy. Wybieramy miejsca ikoniczne, które dzięki temu, że są trudne do zbadania, są zarazem interesujące. Przez to, że skupiają w sobie wiele wątków z różnych obszarów, mogą stanowić wzierniki w najważniejsze tematy związane z miastem. W poprzednich edycjach zajmowaliśmy się kolejno: rondem Romana Dmowskiego i placem Trzech Krzyży, ulicą Towarową. W obecnej podejmujemy tematy związane z placem Bankowym. W pierwszej edycji projektu, kiedy zajmowaliśmy się placem Trzech Krzyży oraz rondem Romana Dmowskiego, ważna rolę odegrały pary pojęć: docelowy – tranzytowy oraz odspołeczny – dospołeczny. Nasze działania skupiły się na wzajemnym wpływie na siebie ukształtowania i zaprojektowania przestrzeni oraz jej społecznego użytkowania oraz praktykowania. W drugiej edycji, związanej z ulicą Towarową, podjęliśmy temat społecznych, fizycznych i urbanistycznych barier oraz przeszkód. Rozważaliśmy, co sprawia, że dane przestrzenie w mieście uznajemy za bliskie i odległe, za sąsiadujące i rozgraniczone. W obecnej edycji podejmujemy temat połączeń w mieście. Po raz kolejny rozpatrujemy je zarówno od strony społecznej, jak i infrastrukturalnej. W trakcie współpracy pojawiają się też wątki niespodziewane, ale tylko pozornie nie związane z tematyką projektu.
Jednym z takich tematów jest język. Z początku potraktowaliśmy go jako ważny ze względu na to, że jest narzędziem pracy zarówno projektantów, jak i badaczy, a także służy komunikacji między nimi. Jednak w toku wspólnych działań okazało się, że jego rola jest znacznie większa. Tworzy on teoretycznie rozumianą perspektywę – w języku osadzone są pojęcia właściwe dziedzinom, w jakich zostaliśmy wykształceni. Jest również medium rozumienia świata, a niekiedy warunkiem zdolności zauważania i rozpoznawania niektórych zjawisk, rzeczy, wzorców. Dlatego też od pewnego momentu język stał się stałym punktem dyskusji podejmowanej w ramach współpracy. Innym z ważnych tematów projektu okazały się wątki związane ze zmysłowym doświadczeniem przestrzeni miejskiej.
Tego, co się widzi i rozpoznaje, ale również tego, co pozostaje niewidoczne, a wciąż okazuje się istotne, jak dźwięki czy zapachy. Tego typu wrażenia wpływają na to, jak odbierana jest przestrzeń miejska – jako przyjazna, przyjemna i bezpieczna czy męcząca lub odpychająca. Śledząc codzienne praktyki użytkowników miasta poszukujemy jednocześnie charakterystyki i uzasadnienia rozmieszczenia często bliskich sobie przestrzeni pustych i zatłoczonych, ich społecznej dynamiki oraz roli. W związku z tym, ważnym tematem są też granice w przestrzeni miejskiej, które stawiają przeszkody użytkownikom, odpychają ich, kierując ich uwagę i działania w inne miejsca. Zastanawiamy się nad połączeniami w mieście. Pytamy, jak sprawić, aby ważne miejskie przestrzenie nie pozostawały odizolowane, a mogły łączyć się funkcjonalnie na różnych polach. Rozważamy, jak można rozumieć relacje w mieście, jak mogą przebiegać, z czego wynikać i do czego prowadzić.
Pierwszy rok projektu zakończyliśmy wystawą w Biurze Architektury i Planowania Przestrzennego m.st. Warszawy, gdzie prezentowane były wyniki pracy zespołów badawczych i projektowych. Na ekspozycję złożyły się plansze z opisem i rezultatami badań, krótkie filmy z terenu, nagrania prezentujące audiosferę miejsc, zbiór cytatów z rozmów z użytkownikami, a także plansze przedstawiające projekty architektoniczne oraz odpowiadające im makiety. Te dwie części nie miały działać oddzielnie, a główną ideą całej wystawy było przedstawienie ich jako uzupełniających się sposobów podejścia do badanych terenów.
Żadna z prezentowanych części wystawy – ani badawcza, ani projektowa – nie stawiała ostatecznych twierdzeń dotyczących badanych miejsc. Stanowiły one punkt wyjścia do dalszych dyskusji: otwierały istotne wątki, powtarzały ważne pytania i prowokowały nowe. W drugim roku postanowiliśmy wzmocnić współpracę pomiędzy obiema grupami, tworząc mieszane zespoły badawczo-projektowe. Ten eksperyment przyniósł nieco trudności (między innymi wynikających z odmiennych rytmów pracy obu grup), ale też ciekawe efekty. Rezultaty drugiej edycji projektu przybrały inną formę. Założenia projektów architektonicznych odnosiły się do tematów pojawiających się podczas badań, same badania natomiast ukierunkowane były na poszukiwanie wiedzy dotyczącej problemów pojawiających się podczas projektowania. Dlatego też nieodłączną częścią wyników łączących badania i projektowanie były opowieści zespołów o tym, jak ich członkowie i członkinie reagowały na wiedzę wynikającą ze współpracy oraz gdzie ich ona doprowadziła. Nie chodzi bowiem o to, aby rola badaczy skończyła się na przekazaniu architektom wniosków z badań w postaci listy problemów i rekomendacji, co jest dziś częstym i często nieskutecznym sposobem na podobne współdziałania.
W naszej współpracy próbujemy stworzyć zespół, w którym każda ze stron ma określone kompetencje, które jednak wpływają wzajemnie na swoją pracę. Jest to relacja dwukierunkowa. W toku badań diagnozowane są problemy dotyczące wybranego miejsca, na które odpowiada się procesem projektowym. Ten natomiast może wygenerować nowe problemy badawcze, z którymi należy wrócić w szeroko pojmowany teren. Współpraca ta nie jest prosta, na co wpływa wiele wskazanych już wcześniej czynników. Jednocześnie już po pierwszych edycjach projektu zobaczyć możemy, że tak zaplanowana współpraca – rozciągająca się na cały proces badawczo-projektowy – pozwala odpowiedzieć pełniej i szerzej na wyzwania projektowe. Dzięki temu możemy myśleć o projektowaniu przestrzeni miejskich w sposób bardziej dostosowany do ich charakteru i potrzeb użytkowników.
Warsztaty: Antropologia i architektura
Cykle: 2017/2018 (rondo Romana Dmowskiego, plac Trzech Krzyży), 2018/2019 (ul. Towarowa), 2019/2020 (plac Bankowy)
Prowadzący grup: UW Anna Gańko, Mikołaj Łątkowski | PW Dariusz Hyc, Agnieszka Lewandowska | SGGW Krzysztof Herman
Profil FB: Antropologia i architektura
