Miasto samowystarczalne Vicente Guallart

Pandemia COVID-19 wpłynęła na wiele obszarów życia i gospodarki, w tym także na architekturę. Pańska propozycja samowystarczalnego miasta – koncepcja osiedla mieszkaniowego w Xiong'an New Area w Chinach, które byłoby w stanie samodzielnie produkować energię i żywność, jest odpowiedzią na lockdown. Jaka jest historia tego przedsięwzięcia?

W ciągu ostatnich lat zajmowałem się wieloma projektami w Chinach, również konkursami. Zacząłem pracować nad nimi, gdy jeszcze byłem głównym architektem Barcelony. To ta funkcja kazała mi myśleć o projektowaniu miast ze zdefiniowaniem nowych ekologicznych standardów. W 2017 roku pojawił się pomysł zbudowania miasta w pobliżu Pekinu, a w lutym zeszłego roku ogłoszono konkurs na projekt Xiong'an. Zaczęliśmy przygotowywanie koncepcji, gdy nagle wybuchła pandemia. Byliśmy zmuszeni do pracy zdalnej. Pracowaliśmy nad konkursem, będąc już w zamknięciu, we własnych domach. Wykorzystaliśmy to jako dobrą okazję do eksperymentu. Zaproponowaliśmy rozwiązanie, które mogłoby być odpowiedzią na większe wyzwania, takie jak walka ze zmianami klimatycznymi i pandemią COVID-19. Projekt zrobiliśmy wspólnie z moją partnerką Honoratą Grzesikowską. Założenie obejmuje cztery bloki, w których łączymy mieszkania z obiektami użyteczności publicznej – remizą strażacką, biurami czy przedszkolem. W naszym projekcie, opartym na szczegółowych analizach, proponujemy ekologiczne budynki nowej generacji o drewnianej konstrukcji. Cały pomysł nawiązuje do przemyśleń, które zawarłem w wydanej w 2014 roku książce The Self-Sufficient City: Internet has changed our lives but it hasn't changed our cities, yet. Ludzie powinni wytwarzać żywność czy energię lokalnie, globalnie będąc połączeni siecią informacyjną. Jesteśmy już podłączeni do sieci informacyjnej, ale musimy zacząć produkować potrzebne nam rzeczy w pobliżu miejsca zamieszkania, aby zabezpieczyć własną przyszłość.

Czytaj też: Miasto postpandemiczne. Jak powinny wyglądać samowystarczalne jednostki miejskie po pandemii |

Jednym z projektów promowanych przez barcelońską szkołę architektury IAAC (Institute for Advanced Architecture of Catalonia – Instytut Zaawansowanej Architektury Katalonii), której jest Pan założycielem i wykładowcą, są laboratoria samowystarczalności Valldaura (Valldaura Self-sufficient Labs) służące do prowadzenia badań nad stworzeniem samowystarczalnego siedliska. Na czym polega ten program?

Prowadzimy program studiów magisterskich w zakresie zaawansowanych budynków ekologicznych i biomiast (Advanced Ecological Buildings and Biocities). Jestem jego dyrektorem i razem z Danielem Ibañezem rozwijamy to przedsięwzięcie, aby uczyć projektowania z wykorzystaniem lokalnych zasobów. Daniel jest wykładowcą na Uniwersytecie Harvarda oraz autorem książki Wood Urbanism: From the Molecular to the Territorial. W Valldaura mamy do dyspozycji las o powierzchni 130 hektarów. Wraz z naszymi uczniami „zarządzamy” w nim drzewami, w tym również wycinką, zgodnie z regionalnym planem dla parku przyrody Collserola i Valldaura. Z tego drewna powstają deski czy płyty CLT służące do budowy. Zrozumienie całego cyklu materiału jest wspaniałym doświadczeniem. Każdego roku wykonujemy prototyp w skali 1:1. W tym roku jedna z naszych konstrukcji (pod nazwą THE VOXEL A Quarantine Cabin – przyp. aut.) otrzymała specjalne wyróżnienie w międzynarodowym konkursie Design that Educates Awards. Ten mały budynek może wytwarzać całą potrzebną energię za pomocą paneli słonecznych na dachu oraz gromadzić i przetwarzać wodę. W 2021 roku zamierzamy stworzyć prefabrykowaną, samowystarczalną szklarnię produkującą żywność i energię. Głównym materiałem konstrukcyjnym będzie ponownie drewno. Nasi studenci uczą się jak projektować biomiasta, produkować żywność i używać technologii cyfrowej do wytwarzania obiektów, z użyciem robotów, drukarek 3D, i tak dalej.

W 2014 roku burmistrz Barcelony rzucił wyzwanie miastom – w roku 2054 miałyby one produkować wszystko, co konsumują ich mieszkańcy. Czy uważa Pan to za możliwe?

Daliśmy Barcelonie i innym miastom 40 lat, aby stały się samowystarczalne. Ta koncepcja obejmuje również ideę miast neutralnych pod względem emisji dwutlenku węgla. Kiedy byłem głównym architektem Barcelony, wprowadziłem podobny program polegający na stworzeniu nowego modelu miejskiego z wieloma produktywnymi i połączonymi ze sobą dzielnicami. Wtedy wydawało się to szalonym pomysłem, ale teraz stało się oficjalnym hasłem Unii Europejskiej. W 2019 roku postanowiono, że do 2050 roku kraje UE będą neutralne pod względem emisji dwutlenku węgla. Notabene Polska jako jedyna nie zgodziła się na ten wymóg. Zatem wyzwanie, które postawiliśmy, było słuszne i jest obecnie całkowicie zgodne z polityką europejską. Jest także realizowane na przykład w Chinach. I jest to dokładnie ten kierunek, w którym zmierzają kraje i miasta.

Czym IAAC różni się od tradycyjnych uczelni architektonicznych? Jaka jest Wasza wizja kształcenia architektów?

Szkoła powstała, bo chcieliśmy zbadać jak rewolucja cyfrowa zmieni urbanistykę i architekturę. Od samego początku ten główny cel był bardzo wyraźnie nakreślony. Mamy tylko studia magisterskie, bo jesteśmy zainteresowani pogłębianiem edukacji, a to może się zdarzyć tylko na tym poziomie kształcenia. Na tradycyjnych uczelniach studenci po prostu słuchają nauczycieli i rysują w domu, a następnie prezentują swoje projekty. My postanowiliśmy zbudować system uczenia się przez działanie, dlatego studenci zawsze przygotowują prototypy i korzystają z cyfrowych narzędzi do produkcji. Stworzyliśmy pierwsze Fab Labs w Unii Europejskiej. Obecnie jest ich na całym świecie ponad 2000. Rozpoczęliśmy też pracę nad tym, co obecnie nazywa się Internetem Rzeczy (Internet of Things). W 2001 roku zainicjowaliśmy badania nad samowystarczalnymi budynkami. W 2006 roku kupiliśmy nieruchomość z lasem i rozpoczęliśmy dyskusję o biomiastach. W 2010 roku stworzyliśmy pierwszy na świecie most wydrukowany za pomocą drukarki 3D. W 2014 roku uruchomiliśmy inicjatywę Fab Labs, i tak dalej. Oznacza to, że zawsze byliśmy „zaawansowani” w definiowaniu lub rozumieniu przyszłości. W Valldaura studenci nie tylko uczą się przez działanie, ale także mieszkają w ośrodku badawczym. Mogą zdobyć doświadczenie projektowe, lecz również odnoszące się do dziedziny, którą można by określić jako prototypowanie przyszłości. A to z kolei szansa na stworzenie jak najlepszych warunków życia w miastach przyszłości.

Jak studenci wpływają na swoją przestrzeń?

Każdego roku tworzą jeden budynek, prototyp. Dla niektórych uczniów może to być pierwsza konstrukcja, którą wykonali. Uprawiają własną żywność i zarządzają lasem. Oznacza to, że mają całościowe doświadczenie w interakcji z otoczeniem.

Czy wszyscy mieszkają w lesie?

Nie, mamy sześć programów magisterskich i tylko jeden jest realizowany w Valldaura. Mieszkają tam jedynie studenci studiów Master in Advanced Ecological Buildings and Biocities.

To fascynujące. I to chyba fajna zabawa?

Dodam, że obecnie razem z Europejskim Instytutem Leśnym jesteśmy w trakcie pisania książki o biomiastach. Zaprezentujemy ją w przyszłym roku. Również w 2022 roku Barcelona zostanie Europejskim Miastem Lasem (European Forest City). Jesteśmy swego rodzaju sekretariatem technicznym konferencji, w trakcie której odbędzie się wiele wydarzeń związanych z tym, jak miasta mogą stać się częścią przyrody. Kolejne ich generacje powinny wyjść poza tradycyjne, sztuczne środowisko i przekształcać się, tak by zbliżyć się do natury.

Wspomniał Pan wcześniej o Fab Labs. Czym one są?

W 2001 roku nasz przyjaciel Neil Gershenfeld zdał sobie sprawę, że może pomóc niektórym regionom w Indiach czy Norwegii, używając nowych technologii, takich jak drukarki 3D, maszyny CNC, sterowanie numeryczne i wycinarki laserowe. Dają one szansę wyprodukowania dowolnego przedmiotu. Pomysł rozwinął się w sieć laboratoriów, w których ludzie mogą uczyć się od siebie i korzystać z tych samych maszyn oraz platform elektronicznych. W naszym Fab Lab-ie wykorzystujemy tę nową technologię do produkcji i budowy domów, ale w innych laboratoriach powstają czujniki do kontroli jakości powietrza lub hałasu w miastach albo na przykład urządzenia na place zabaw. To poznawanie zaawansowanych technologii w sposób wspólnotowy, celem jest produkcja dla społeczności lub zostanie przedsiębiorcą i stworzenie nowego biznesu.

W czerwcu 2012 roku w Barcelonie zaprezentowano City Protocol Society – otwarte, globalne ramy pracy dla miast na całym świecie w celu oceny i poprawy wyników w zakresie zrównoważenia środowiskowego, konkurencyjności gospodarczej, jakości życia i usług miejskich poprzez wprowadzanie innowacji. To było prawie 10 lat temu. Jakie są wnioski?

Najważniejsze w tym zadaniu było zdefiniowanie, co znaczy miasto ekologiczne. Teraz, gdy zmieniają się warunki polityczne i zmieniają się ludzie, ta konkretna inicjatywa została porzucona, ale chciałbym dodać, że robimy coś podobnego w naszej pracy, w szczególności za sprawą badań dotyczących biomiast. To swego rodzaju rewolucja, nowy sposób definiowania ekologicznej i społecznej przyszłości miast.

Jak Barcelona wpływa na Pańską pracę i badania? Jak zmieniła się w ostatnich latach? Czy wdrożono tam pomysły, które mogłyby być odpowiedzią na dzisiejsze światowe wyzwania, np. pandemię COVID-19?

Barcelona to światowa stolica architektury, miasto, którego urbanistyka została stworzona przez Ildefonsa Cerdę w połowie XIX wieku. Jego Ogólną teorię urbanizacji przetłumaczyłem na angielski w 2017 roku (było to pierwsze tłumaczenie na angielski, a sama książka została wydana w roku 1867 – przyp. aut). Lubimy w Barcelonie eksperymentować i szybko reagować na wyzwania. Myślę, że musimy nadal inwestować w mieszkalnictwo i innowacje środowiskowe, aby nasze miasta były lepsze. Mówię to również w kontekście pandemii COVID-19. Barcelona to też miasto, które inspiruje wiele innych na całym świecie, dlatego tak ciężko pracujemy, aby rozwijać dobre pomysły.

Czy mógłby Pan podać kilka przykładów?

Jednym z ważnych pomysłów była renaturalizacja – przywracanie natury w centrum miasta. W ostatnich latach zaczęliśmy poszerzać chodniki, usuwając miejsca dla samochodów. Pozwoliło to stworzyć nowe ścieżki rowerowe i linie autobusowe. Kolejnym tematem jest wprowadzanie do miasta budynków samowystarczalnych. Dobrym przykładem jest tu Centrum Sportu w Turo de la Peira (proj. Anna Noguera, Javier Fernandez – przyp. aut.), które zostało wybrane jednym z laureatów World Architecture Festival w 2019 roku. Jest też wiele innych pomysłów, które realizujemy. W 2014 roku Barcelona zdobyła tytuł Europejskiego Miasta Innowacji. Stało się tak dzięki projektowi platformy integrującej wiele różnych miejskich systemów informatycznych. Stworzyliśmy dział integrujący urbanistykę, ekologię, infrastrukturę, mieszkalnictwo i komunikację miejską, co pozwala na bardziej dynamiczne zarządzanie.

Wspomina Pan o platformie do zarządzania miastami. Dzięki nowym technologiom zaczęły one wykorzystywać nowe typy metod do zbierania danych. Warto zarządzać miastem w mądrzejszy i bezpieczniejszy sposób. Niestety, może mieć to również wady, takie jak problemy z bezpieczeństwem danych publicznych. Nie ma wątpliwości, że technologia jest przydatna, ale czy jest konieczna? Czy miasto może opierać się tylko na technologii, czy może potrzebuje natury do prawidłowego funkcjonowania?

Istnieją firmy, takie jak Google, które mają niesamowite informacje o tym, jak ludzie poruszają się po mieście. I to bez żadnych czujników, wystarczą po prostu telefony. Pojawia się sztuczna inteligencja, wizualizacja danych, a w najbliższej przyszłości autonomiczne minibusy i wiele innych rzeczy. Mamy już samochody elektryczne, akumulatory, ładowarki i dostawy produktów do naszych domów. Obecnie w ramach kilku inicjatyw podejmowane są prace na rzecz stworzenia tzw. cyfrowego bliźniaka (Digital Twin), pracowaliśmy również nad uniwersalnym symulatorem miasta, który posłużyłby do oceny wpływu różnych projektów na jego tkankę. Istnieje wiele rzeczy związanych z technologią, które zmieniają sposób, w jaki tworzymy miasta, ale ważne jest to, że są one tylko rodzajem narzędzia, wsparcia, bo wizja powinna być bardziej związana z ideą ekologii. Myślę, że jesteśmy jeszcze na samym początku relacji między miastem a technologiami cyfrowymi. Byłoby wspaniale skupić się nie tylko na nich, ale także na ludziach i jakości życia.

Wygrał Pan konkurs na koncepcję nowego modelu następnej generacji zielonych miast w Chinach. Projekt w Shenzhen, w dzielnicy Xianmihu, jest odpowiedzią na to, jak mogłoby wyglądać ekologiczne miasto przyszłości. Cały zespół urbanistyczny przekształca się w ekosystem ekologiczny. Jak to działa?

Był to konkurs mający na celu odnowę jednej z dzielnic Shenzhen. Shenzhen jest niesamowitym miastem, bo ma zaledwie 40 lat, jest więc bardzo młodym organizmem, a obecnie liczy już 13 milionów mieszkańców, co oznacza, że bardzo szybko się rozwija. Budynek, który powstał tu na przykład w 1919 roku, to więc architektura z zamierzchłych czasów. W Shenzhen bardzo dynamicznie odnawiane są poszczególne dzielnice. Projekt, który zaproponowaliśmy w Xianmihu, miał na celu stworzenie bardzo zwartego i gęstego miasta z ruchem podziemnym i większością ulic przeznaczonych dla pieszych. Będzie tam też zielony korytarz łączący góry i morze, ponieważ jedną z ważnych zasad jest odtworzenie naturalnego połączenia, które kiedyś istniało na tym obszarze.

Czy budowa już się rozpoczęła?

Ostateczny plan jest opracowywany z naszym partnerem urbanistycznym w Shenzhen. Budowa powinna ruszyć wkrótce. Koronawirus na szczęście nie wpłynął na projekt, a chińska gospodarka dalej się rozwija.

Co jest dla Pana najważniejsze w architekturze i urbanistyce? Czy te wartości zmieniły się w ciągu ostatnich dwóch lat z powodu pandemii COVID-19?

Koronawirus nie zmienił mojego podejścia. Myślę, że pandemia przyspieszyła przyszłość. Bo kryzys przyspiesza zmiany, które zachodzą w naszej architekturze i miastach. Teraz wszyscy zdają sobie sprawę, że możemy znaleźć się w dramatycznej sytuacji, w której będziemy musieli zmierzyć się z różnymi problemami, na przykład z lockdownem i wirusami. Ludzie zrozumieli też, że musimy coś zrobić ze zmianami klimatu. Idea przeciwdziałania zmianom klimatycznym rozwija się jako nowa mantra miasta neutralnego pod względem emisji dwutlenku węgla. To dobry cel, ponieważ pozwala określić, jak będą wyglądać miasta przyszłości.

Czytaj też: Voxel, czyli ekochata na czas kwarantanny |