Muzeum / Ostrów Mazowiecka

Dom rodziny Pileckich nie istnieje. Nie ocalał żaden ślad kresowego majątku w Sukurczach, nieopodal Lidy. Zniknęła architektura, zatarciu uległ krajobraz, nawet topografia. Wycięto stare lipy, które chroniły dwór przed wschodnim wiatrem. Same stały się jego ofiarą. Zasypano przydomowe stawy i zasilające je źródło.

Poszukiwania pamiątek po rotmistrzu wiodą do Ostrowi Mazowieckiej. Pochodziła stąd jego żona, tutaj brali ślub. Obecnie powstało tu muzeum, którego sercem jest niewielki, dość zwyczajny dom. Dzięki pieczołowitej restauracji możemy lepiej dostrzec wartość tej, kiedyś powszechnej, architektury, teraz zwykle zepsutej przebudowami i stopniowo znikającej z krajobrazu mazowieckiej prowincji.

Dom należał do Ostrowskich, teściów Witolda. Bohater odwiedzał rodzinę, spędzał tu wakacje. Nastrój uchwyconej na kilku starych fotografiach sielanki próbuje przekazać projekt terenu wokół muzeum. Przypomina kameralny ogródek, choć obecnie to przestrzeń publiczna. Zieleń zbliża się do ścian budynku. By było to możliwe, należało wcześniej odpowiednio zabezpieczyć fundamenty. Zaskakująco spektakularny dobór roślin odzwierciedla pasję dawnych właścicieli, z zawodu ogrodników.

Wrażenie enklawy wzmacnia okalający teren parkan. Od zewnątrz wydaje się jednak nieco zbyt wysoki, może za mało ażurowy. Zachwianie balansu między poczuciem prywatności a dostępnością publicznej funkcji byłoby mniej dojmujące, gdyby przy okazji budowy biegnącej przy ulicy ścieżki rowerowej nie wycięto alei dorodnych jesionów, które dawały cień i osłaniały przed wschodnim wiatrem.

Stary budynek pomieści realizowaną wciąż wystawę stałą. Dopiero wtedy można się będzie przekonać, jak mieszkalne niegdyś wnętrza przyjmą podlegającą licznym rygorom konserwatorskim, historyczną ekspozycję. Skromność powierzchni wymusiła przeznaczenie na nią nawet piwnic, które zostały w tym celu pogłębione i połączone podziemnym łącznikiem ze współczesnym pawilonem zapewniającym dostęp niepełnosprawnym.

Dopełnieniem kompozycji jest zrealizowany współcześnie budynek mieszczący hol wejściowy oraz funkcje pomocnicze. Połowa kubatury została umieszczona pod ziemią, a wysokość parterowej bryły wyrównano z gzymsem sąsiada. Ponad ten poziom wystaje już tylko kryty czerwoną dachówką dach archetypicznego w formie domu.

Jednorodna materiałowo fasada wycofanego w głąb działki, a przy tym niepozbawionego pewnej autonomii obiektu tworzy spokojne tło dla starego budynku. Rytm masywnej kolumnady o statecznych, zbliżonych do kwadratu proporcjach jasno komunikuje funkcję publiczną. Można się w nim doszukiwać echa reprezentacyjnej architektury międzywojnia (korespondującego z treścią wystawy), ale też pragmatyzmu współczesnych budynków.

Wejście do muzeum umieszczono w podcieniu, do którego prowadzi ścieżka wzdłuż frontowej fasady starego budynku. Mijając nieczynny już ganek, symbolicznie przekraczamy próg domu. Na teren muzeum można wejść również bramą z pobliskiego ogrodu jordanowskiego. Szkoda, że nie zdecydowano się tu na rezygnację z płotu i połączenie obu tych, należących do miasta, przestrzeni. Pozwoliłoby to wyeksponować fasadę pawilonu i dać też oddech staremu budynkowi.

Rekompensują to wielkie przeszklenia holu, które po zsunięciu otwierają wnętrze na ogród. Dzięki cofnięciu linii okien w głąb budynku zatarto granicę wnętrza z zewnętrzem, tworząc osłonięty od słońca i deszczu bufor. Budynek nabiera tu cech parkowego pawilonu.

Meble we wnętrzu są kontynuacją architektury budynku – lada recepcji organicznie wyrasta z podłogi, a szafy, stoły czy krzesła dobrano pod kolor stolarki. Z kolei łącznik między starym a nowym budynkiem nabiera cech dużej szafy – przeszklonej witryny oprawionej w drewno, której skala wydaje się podobna do meblościanki w holu.

Mimo zdecydowanej formy nowego budynku autorzy w wyrafinowany sposób balansują na granicy różnych konwencji, pozwalając odczytywać architekturę jako kameralną i prywatną, ale i publiczną czy wręcz monumentalną. Przejawia się to również w nazwie muzeum – wszak Dom Rodziny Pileckich nigdy domem Pileckich nie był.

Założenia autorskie

Głównym założeniem projektu było przywrócenie utraconego charakteru domu rodzinnego Marii Pileckiej. Nowa zabudowa ma wydobyć walory ogrodu, oddając pierwszeństwo domowi i odsuwając się od niego długim szklanym łącznikiem.

Forma pawilonu odwołuje się do podstawowych elementów architektonicznych, takich jak materiał, rytm, przenikanie się wnętrza i zewnętrza.

Szczególny nacisk położyliśmy na to, aby wydarzeniom muzealnym towarzyszył nastrój harmonii i otwartości. Zaproponowaliśmy, aby wyjść poza teren działki i poprowadzić ścieżkę parkową z przyległego ogrodu jordanowskiego pod drzwi pawilonu.

Połączenie historycznych walorów domu z nowym pawilonem wymagało wykreowania przestrzeni, która spajałaby elementy swojskiego, małomiasteczkowego ogrodu z formami odpowiadającymi charakterowi współczesnej architektury.

Zlokalizowany w części frontowej regularny, ozdobny teren zielony przywołuje zachowane na archiwalnych zdjęciach fragmenty dawnego ogrodu. W tej części utrzymano podział na rabaty kwiatowe i te z warzywami i owocami.

Pozostała przestrzeń, obramowana ogrodową elewacją domu i frontem pawilonu, zajmuje kameralne wnętrze otoczone zielenią, miejscami do siedzenia oraz z centralnie zlokalizowanym placem na wydarzenia plenerowe.

Chcieliśmy, aby ogród, odnowiony dom i pawilon ze swoimi jasnymi wnętrzami były pozbawione ciężkiej narracji muzealnej. Wydaje się, że dzięki temu trudna historia rodziny Pileckich, która będzie przedstawiona w ramach stałej ekspozycji, wybrzmi jeszcze wyraźniej.

Paweł Dadok, Łukasz Kowalski

Połączenie historycznych walorów domu z nowym pawilonem wymagało wykreowania przestrzeni spajającej elementy swojskiego ogrodu z architekturą współczesną

Forma pawilonu odwołuje się do podstawowych elementów w architekturze, takich jak materiał, rytm, przenikanie się wnętrza i zewnętrza