Po raz dziesiąty dzięki European Prize for Urban Public Space poznaliśmy najlepsze nowe europejskie przestrzenie publiczne. Tegoroczny wybór finalistów obfitował w realizacje z Europy Wschodniej i Bałkanów – obejmując trzy projekty z Albanii oraz po jednym z Ukrainy, Rosji i Słowenii. W ubiegłej edycji konkursu, w roku 2016, pierwsze miejsce ex aequo przypadło szczecińskiemu Centrum Dialogu Przełomy autorstwa KWK Promes. Tym razem jednak w gronie 25 finalistów nie znalazł się żaden projekt z Polski. Zwycięska realizacja to dzieło belgijskiego biura 51N4E, które pracowało już nad koncepcjami na dużą skalę między innymi w Stambule i Brukseli. Architektom przypadło niełatwe zadanie zrewitalizowania placu Skanderbega w Tiranie, gigantycznej przestrzeni o monumentalnym charakterze. Otoczony państwowymi i miejskimi gmachami, ulegał wielu zmianom w trakcie swojej 100-letniej historii; został wytyczony w 1918 roku, potem był przebudowywany i poszerzany w okresie międzywojennym i po 1945 roku. Teraz stanowi największą strefę przeznaczoną dla pieszych na Bałkanach. Jego nawierzchnię nachylono, tworząc na środku swoistą „piramidę” i pokryto zróżnicowaną posadzką, wykorzystując kamienie pochodzące z różnych części kraju.
i
Założenie uzupełniono o fontanny i zieleń, którą zaaranżowano w 12 miniogrodów – każdy z nich podlega jednej ze znajdujących się przy placu instytucji. W zamierzeniach architektów nowe nasadzenia służą za bufor między otwartą przestrzenią a gęstą tkanką miejską Tirany, jak również oddziałują na mikroklimat okolicy. Jury stwierdziło, że projektantom udało się tu stworzyć przestrzeń, która pomimo majestatycznego charakteru zachowuje ludzką skalę. Doceniono także zachowanie „narodowego" charakteru placu bez odwoływania się do konkretnej ideologii. Być może nagroda dla Albanii zapowiada przyszły architektoniczny boom w tym kraju. Przewiduje go w każdym razie Winny Maas, współzałożyciel biura MVRDV, realizującego w Tiranie centrum technologiczne. W wywiadzie dla Designboom holenderski architekt nazwał Albanię nową Wielką Brytanią. Jedno z równorzędnych wyróżnień przypadło Cuypers Passage w Amsterdamie autorstwa Benthem Crouwel Architects. To projekt podziemnego przejścia dla pieszych i rowerzystów, który tworzy nowe połączenie między centrum holenderskiej stolicy a miejskim nadbrzeżem. Jury pochwaliło skuteczność tej realizacji w rozładowaniu ruchu rowerowego w okolicy głównego dworca, jak również nietypowe zastosowanie ceramiki, która nadaje funkcjonalnej infrastrukturze symboliczny wymiar. Kolejne wyróżnienie przyznano barcelońskiemu wydziałowi ekologii, urbanistyki i mobilności za Poblenou Superblock. Ideą projektu było odebranie części przestrzeni między budynkami mieszkalnymi w dzielnicy Poblenou samochodom i oddanie jej mieszkańcom. Założono odwracalność interwencji i wprowadzenie nowych elementów małej architektury. Superblock nie jest finalnym rozwiązaniem problemów Barcelony, ale raczej miejskim laboratorium, pozwalającym rozwinąć pewną typologię, którą potem będzie można zastosować na szerszą skalę.
i
Doceniono eksperymentalny charakter założenia oraz stojący za nim etos, będący potwierdzeniem urbanistycznych wartości, które nadawały kształt dziewiętnastowiecznej Barcelonie. Jedno z wyróżnień przypadło Planergruppe GmbH – projektantom Zollverein Park w niemieckim Essen. Nowy miejski park powstał w oparciu o elementy architektoniczne ogromnej, wpisanej na listę UNESCO kopalni węgla Zollverein. Gdy w latach 90. zakład został zamknięty, całym jego obszarem ponownie zawładnęła przyroda. Architekci chcieli ułatwić korzystanie z parku za pomocą dyskretnych interwencji projektowych i zachować wyjątkowy charakter tego miejsca – połączyć przemysłową przeszłość z nowym kształtem, jaki nadał kopalni powrót fauny i flory. Z kolei wyróżnieni projektanci tymczasowej sceny w mieście Dniepr w twórczy sposób wykorzystali ruiny amfiteatru w miejskim parku Szewczenki. Ze zbudowanego w latach 30. stalinowskiego obiektu pozostał betonowy owal sceny. Architekci nadbudowali go tymczasową, drewnianą strukturą, w której mogą odbywać się wydarzenia kulturalne. Projekt został uhonorowany za jego oddolny charakter, jak również stworzenie wspólnej dla użytkowników przestrzeni, w kraju, gdzie to pojęcie zostało częściowo zdyskredytowane przez lata sowieckiego planowania. Ostatnim z wyróżnionych projektów jest PC Caritas biura architecten de vylder vinck taillieu – rewitalizacja zrujnowanej willi należącej do szpitala psychiatrycznego w belgijskim Melle. Projektanci połączyli wnętrze domu z otaczającym terenem, wytyczając w budynku szklane „pomieszczenia”. Tym razem jury doceniło stworzenie typologii, która w historycznej bryle pozwoliła umieścić wielopiętrową, dostępną przestrzeń.
Dziesiąta edycja Europejskiej Nagrody za Miejską Przestrzeń Publiczną 2018
Organizator: Centre de Cultura Contemporània de Barcelona (CCCB)
Współorganizatorzy: The Architecture Foundation, Architekturzentrum Wien, Institut Français d’Architecture/Cité de l’Architecture et du Patrimoine, Museum of Finnish Architecture, Deutsches Architekturmuseum, Museum of Architecture and Design
Jury: Olga Tarrasó (CCCB, przewodnicząca), Matevž Čelik (Museum of Architecture and Design), Hans Ibelings (krytyk architektury), Juulia Kauste (Museum of Finnish Architecture), Ewa P. Porębska („A-m”), Francis Rambert (Cité de l’Architecture et du Patrimoine), Peter Cachola Schmal (Deutsches Architekturmuseum), Katharina Ritter (Architekturzentrum Wien), Ellis Woodman (The Architecture Foundation)
Liczba zgłoszonych realizacji: 279 (projekty zrealizowane w latach 2016-2017 w miastach znajdujących się w 32 krajach)
Liczba finalistów: 25
Rozstrzygnięcie: 20 czerwca 2018
Nagroda/Tirana Modernizacja placu Skanderbega
Autorzy: 51N4E
Inwestor: Bashkia Tiranë Fot. Filip Dujardin
Fragment uzasadnienia jury: To jeden z wielu wysokich jakości projektów z Albanii, udowadniających, że w tym niezamożnym kraju rozumie się wagę inwestowania we wspólną przestrzeń. (...) Śródziemnomorski charakter miasta sprawia, że przestrzeń publiczna używana jest w Tiranie w sposób spontaniczny i nieformalny. Te cechy udało się skutecznie zawrzeć w zrewitalizowanym placu Skanderberga, który używany jest teraz do różnych celów – porannych modlitw, wieczornych koncertów czy cyklicznych targów. Prace nad projektem przyczyniły się także do ekonomicznej odnowy – sprawiły, że powstały trzy nowe szkółki roślin oraz ponownie otwarto zamknięte kamieniołomy.
i
Wyróżnienie/Melle PC Caritas
Autorzy: architecten de vylder vinck taillieu i BAVO
Inwestor: KARUS Fot. Filip Dujardin
Fragment uzasadnienia jury: Zacieranie granic (między wnętrzem a zewnętrzem) nadaje przestrzeni swobodny charakter, ale mamy też tu poczucie bezpieczeństwa, wynikające z istnienia przegród. Dodatkowo koncepcja połączenia ośrodka psychiatrycznego z przestrzenią publiczną była skomplikowana pod względem technicznym, jak i społecznym. (…) To nietypowe ucieleśnienie naszego dążenia do znalezienia się jak najbliżej przyrody.
i
Wyróżnienie/Amsterdam Cuypers Passage
Autorzy: Benthem Crouwel Architects
Inwestor: Gemeente Amsterdam, Dienst Infrastructuur Verkeer en Vervoer Fot. Jannes Linders
Fragment uzasadnienia jury: Tunel używany jest intensywnie o każdej porze dnia i nocy. W przeciwieństwie do wielu innych struktur tego rodzaju, gdzie nie zwracano uwagi na projektowe szczegóły, wnętrze Cuypers Passage udowadnia, że funkcjonalność można połączyć z delikatnością i warstwą symboliczną. (…) Wykorzystanie publicznych pieniędzy na uczynienie takich miejsc bardziej przyjaznymi to ważny krok w demokratyzowaniu wspólnej przestrzeni.
i
Wyróżnienie/Dniepr Tymczasowa scena
Autorzy: STAGE/SCENA
Inwestor: NGO Kultura Medialna i mieszkańcy Dniepru Fot. Olena Kasperovych
Fragment uzasadnienia jury: Tymczasowa scena udowadnia, że istnieje zapotrzebowanie na obiekty kulturalne, gdzie mogą odbywać się alternatywne działania. To dobry przykład samodzielnego zarządzania przestrzenią, wspólnego kształtowania miejsc spotkań oraz tworzenia blisko związanej ze sobą społeczności. (…) Prace zostały sfinaansowane dzięki crowdfundingowi, a zbudowana przez lokalną społeczność scena stała się tłem dla różnego rodzaju inicjatyw.
i
Wyróżnienie/Essen Zollverein Park
Autorzy: Planergruppe GmbH Oberhausen
Inwestor: Stiftung Zollverein Fot. Thomas Mayer
Fragment uzasadnienia jury: W projekcie Zollverein Park połączono ze sobą wyjątkowy w skali światowej obszar, wpisany na listę UNESCO, i codzienny program funkcjonalny, bez naruszania „dzikiego" charakteru niedostępnego przez lata ośrodka przemysłowego. Niektóre budynki zyskały funkcje kulturalne, a sam park wyposażono w ścieżki rowerowe, lodowiska oraz inne udogodnienia. (...) Podsumowując, z sukcesem połączono tu surowość industrialnej architektury z nieokiełznaną zielenią.
i
Wyróżnienie/Barcelona Poblenou Superblock
Autor i inwestor: Ecology, Urbanism and Mobility Department, Barcelona City Council Fot. Ajuntamentde Barcelona
Fragment uzasadnienia jury: Projekt wzbudził kontrowersje, ale pozwolił postawić ważne pytania dotyczące zawłaszczania przestrzeni publicznej przez samochody. Pokazał, że zanim zmieni się miasto, należy zmienić świadomość mieszkańców dotyczącą tego, czym miasto jest. (…) Bardziej niż jako typowy przykład rewitalizacji, Superblock można rozumieć jako przyczynek do niewolnej od konfliktów debaty nad bardziej zrównoważonymi sposobami poruszania się.
i
