Nowa Rotunda w Warszawie

Rys historyczny

Budynek Rotundy PKO stanowi część założenia urbanistycznego tzw. Ściany Wschodniej i znajduje się w strefie ukształtowanego w latach 70. ronda komunikacyjnego – skrzyżowania dwóch głównych ulic Warszawy: Marszałkowskiej i Alei Jerozolimskich. W propozycji konkursowej zespołu Zbigniewa Karpińskiego z 1966 roku transparentna Rotunda zamykała widokowo pasaż równoległy do ulicy Marszałkowskiej i miała stać się architektonicznym znakiem.

Etap konkursu i projektu W 2013 roku we współpracy z warszawskim SARP-em, firmą DuPont oraz stowarzyszeniem Polish Green Building Council, inwestor – bank PKO BP, zorganizował dwuetapowy konkurs na nową Rotundę – Changing The Face 2013 Rotunda Warsaw. Na podstawie jednogłośnego werdyktu jury wybrało koncepcję pracowni Gowin & Siuta. W trakcie inwentaryzacji potwierdziły się przypuszczenia, że planowana początkowo częściowa wymiana substancji budowlanej jest niewystarczająca ze względu na bardzo zły stan techniczny budynku. Z uwagi na wprowadzenie funkcji publicznej w miejsce dotychczasowej przestrzeni bankowej konieczne stało się wykorzystanie części podziemnej na cele biurowe. Ponieważ dawna konstrukcja nie byłaby w stanie przejąć wszystkich obciążeń wynikających z nowej funkcji, już na etapie koncepcyjnym zdecydowano o całkowitym rozebraniu zużytych, skorodowanych i zniszczonych elementów. Wszystkie nowe rozwiązania konsultowane były na każdym etapie zarówno z konserwatorem zabytków, jak i Wydziałem Architektury Urzędu Miasta, zarządcą mediów, właścicielami sąsiednich nieruchomości, a także PKP, z uwagi na przebiegający pod ziemią tunel kolejowy. Wykonano ponadprogramowe analizy wzajemnych oddziaływań obiekt-otoczenie, m.in. badania wibroakustyczne, dzięki którym wprowadzono zabezpieczenia eliminujące hałas i drgania przenoszone z trakcji tramwajowej i podziemnej linii kolei średnicowej (wymagało to zmiany posadowienia budynku, czyli rozbiórki istniejących fundamentów). Przeprowadzano także konsultacje społeczne, analizowano m.in. kwestie dotyczące realności rozwiązań ścian zimozielonych i nasadzeń.

Geometria

Geometria jest jednym z głównych elementów stanowiących o charakterze Rotundy. Centralne założenie budynku z mimośrodowo umieszczonym patio, symetryczne wejścia w module 120 stopni, podział elewacji i kontynuujący go „wężyk generalski” stanowiący zwieńczenie bryły oraz sferyczne podniebienie dachu to elementy, które bezwzględnie należało zachować. Wprowadzenie spójnej geometrycznie konstrukcji spełniającej współczesne standardy bezpieczeństwa oraz wysokiej jakości materiałów wykończeniowych, a także zapewnienie maksymalnej transparentności wnętrza sprawiają, że budynek, zachowując swój kształt i charakter, będzie postrzegany jako obiekt nowoczesny i przyjazny środowisku.

Konstrukcja i materiały wykończeniowe

Konstrukcja nowej Rotundy to – w części naziemnej – szkielet stalowy zwieńczony charakterystycznym, harmonijkowym dachem na bazie blachownic stalowych. Część podziemną, w tym pomieszczenia techniczne i zbiorniki wodne, zaprojektowano jako konstrukcję monolityczną, żelbetową, z betonu wodoszczelnego, połączoną z nadziemnymi elementami stalowymi. W pomieszczeniach technicznych, usytuowanych poza obrysem naziemnej części budynku, dominuje surowy beton i skontrastowane z nim elementy stalowe malowane na ciemnoszary kolor. Część użytkowa to dominacja bieli i szkła. Wszystkie szklane elementy wewnętrzne – zarówno jedno, jak i dwuszybowe – zaprojektowano ze szkła odżelazionego, natomiast okładziny ścienne i meble – z białego corianu. Jasna posadzka ze szlifowanego cementu została użyta we wszystkich pomieszczeniach biurowych i przestrzeniach wspólnych, co w połączeniu z ukrytymi profilami ściennymi ma za zadanie zdematerializować przegrody szklane i pozwolić na wyraźniejsze odczytywanie złożonej geometrii budynku. Przestrzeń międzykondygnacyjną w pasie elewacyjnym zaprojektowan0 jako podłogę szklaną REI 60. Szklany strop pomiędzy przyziemiem a parterem doświetla pomieszczenia znajdujące się na poziomie -1. W częściach nieprzeziernych strop kontynuowany jest jako oświetlenie płaszczyznowe napinanych sufitów świetlnych. Szklane stropy przechodzą płynnie w biegi schodów obwodowych, których stopnice wykonane są również ze szkła o odporności R60. W przypadku reprezentacyjnych schodów w centralnej części budynku zastosowano szkło odżelazione i bez odporności ogniowej, rozpięte pomiędzy dwoma dwupunktowo podpartymi stalowymi belkami policzkowymi.

Szkło i zabezpieczenie przed promieniowaniem słonecznym

Ważną rolę w projekcie odgrywa ekologia i zrównoważone systemy zarządzania energią. Rotunda będzie pierwszym w Polsce budynkiem spełniającym równocześnie kryteria dwóch certyfikacji proekologicznych – LEED i BREEAM. Z uwagi na to, że dominującym materiałem wykończeniowym jest szkło, koniecznym było wykonanie analiz i modeli energetycznych. Efektem tych prac jest zoptymalizowana pod względem energetycznym elewacja zewnętrzna. Wewnętrzna fasada bezpieczeństwa, wydzielająca funkcjonalnie przestrzeń ogólnodostępną od pomieszczeń bankowych, wyposażona została w automatycznie sterowane rolety ukryte w czole stropu na poziomie ok. 4,5 m. System ochrony przed nadmiernym nasłonecznieniem, poza zautomatyzowanymi programami i połączeniem ze stacją pogodową, umożliwia indywidualne sterowanie. Rozwinięcie funkcjonalności automatyki jest efektem wielokryterialnej certyfikacji LEED / BREEAM i dotyczy również wentylacji, klimatyzacji i oświetlenia.

Trudności projektowe

Po wybuchu gazu w 1979 roku, w którym Rotunda została zniszczona w ok. 70%, obiekt został odbudowany w ekspresowym tempie, które niestety nie szło w parze z jakością. Elementy konstrukcyjne, zwłaszcza te w części podziemnej, były mocno skorodowane. Dodatkowo, w trakcie inwentaryzacji okazało się, że dwa sąsiadujące ze sobą budynki – Rotunda i dawny Universal – stanowią w rzeczywistości jeden ustrój konstrukcyjno-budowlany. Faktu połączenia obydwu budynków nie sygnalizował wytyczony w późniejszym okresie podział administracyjny działek, kierujący się obrysem ścian zewnętrznych obu obiektów. Po przeprowadzeniu koniecznych analiz konstrukcyjnych, zaproponowano oddzielenie budynków w sposób umożliwiający niezależną realizację dwóch inwestycji. Kolejnym problemem była konieczność całkowitej wymiany substancji budowlanej. Historyczna konstrukcja stalowa nie była w stanie spełnić aktualnych norm ani wytycznych dotyczących ochrony przeciwpożarowej. Już na etapie konkursu zakładaliśmy, że dostosowanie budynku do współczesnych wymagań, zmiana elewacyjnych zestawów szklanych i wprowadzenie nowej funkcji będzie wymagało zaprojektowania konstrukcji stalowej od podstaw.

Nowa składa się z 48 pełnych słupów stalowych, zabezpieczonych ogniowo płytami promat i wykończonych anodowanym aluminium w kolorze ślusarki. Na etapie koncepcyjnym rozważaliśmy zastosowanie giętych zestawów szklanych. Jednak po przeprowadzeniu analiz rozwiązanie to okazało się zbyt ryzykowne, m.in. ze względu na możliwość występowania niekontrolowanych, bezpośrednich odbić światła, które mogłyby przeszkadzać przyszłym użytkownikom. Zewnętrzna elewacja zaprojektowana została więc jako aproksymacja okręgu i nawiązuje w podziałach do pierwowzoru. Nowa fasada – w odróżnieniu od historycznej – nie ma poziomych rygli, a poziomy rytm uzyskany został poprzez bezszprosowe łączenie stepowanych zestawów szklanych. Pionowe elementy w postaci aluminiowych klipsów fasadowych, jak również sam profil fasadowy są rozwiązaniami zaprojektowanymi specjalnie dla Rotundy. Zwieńczeniem budynku jest – tak jak w pierwowzorze – wężyk generalski. Ten element – zgodnie z zaleceniami jury – został również przeprojektowany tak, by technologicznie i estetycznie odpowiadać czasom, w których jest realizowany. Geometryczna „czapka generalska" stanowi wraz z dachem jeden spójny element wykończony anodowanym aluminium. Nieprostokreślne, fazowane i stepowane szkło elewacyjne łączy się bezpośrednio ze skosami wężyka. Zabieg ten ma na celu zachowanie wrażenia nadwieszenia dachu na zewnątrz i wyeksponowania jego geometrii. Ciekawym wyzwaniem okazało się zaprojektowanie w pełni przeszklonych wind w przestrzeni podwójnej fasady. Dźwigi te, z uwagi na zlokalizowanie pomiędzy dwiema szklanymi ścianami, nie mają tradycyjnego szybu. Kabiny i ich prowadnice zaprojektowano w systemie plecakowym. Ze względu na ekspozycję ze wszystkich stron, a także na niewielką liczbę kondygnacji, zrezygnowano z napędu elektrycznego – na rzecz podnośników hydraulicznych. Dużym wyzwaniem była również kwestia przezierności fasady, Przygotowano próbki zestawów wykorzystujących zarówno szkło odżelazione (odbarwione), jak i szkło o podwyższonej przezierności. Niestety miały one znikomy wpływ na finalną przezierność fasady, która – ze względu na konieczność zastosowania folii przeciwsłonecznych – nie mogła być całkowicie transparentna. Ten konieczny kompromis równoważony jest poprzez zastosowanie szkła odżelazionego do budowy wewnętrznych ścianek, balustrad, szybów i kabin windowych, a także stopnic schodów centralnej klatki schodowej i wspornikowych stopnic kawiarni w poziomie Salonu Miejskiego. Wyzwaniem pod względem konstrukcyjnym i wykonawczym jest część budynku widoczna z poziomu terenu. Szklany pawilon o stalowej konstrukcji, przekryty dachem o specyficznej geometrii z indywidualnie przygotowywanych modułów, wymagał zapewnienia wysokiej sztywności i maksymalnego zredukowania przemieszczeń konstrukcji ze względu na bezpośredni montaż bezszprosowej fasady szklanej. W takim przypadku istotnymi okazały się odchyłki produkcyjne elementów konstrukcyjnych. Dach, którego geometria wymusiła na pierwotnych budowniczych zastosowanie nieprzeziernego elementu obwodowego w bezpośrednim styku z elewacją szklaną, w chwili obecnej wykonywany był pod stałym nadzorem i opomiarowaniem geodezyjnym, aby zapewnić zachowanie symetrii podziałów i osiowości kątów wężyka generalskiego. Analiza zależności geometrycznych nieistniejącego już budynku, relacje przestrzenne i rozwiązania materiałowe Zbigniewa Karpińskiego i jego zespołu wskazywały na kunszt i wysokie wyczucie estetyki projektantów. Niestety dostępna w czasie realizacji technologia budowlana i trudności natury wykonawczej, a w końcu wybuch i pospieszna odbudowa, przełożyły się na nietrwałość i nieadekwatną do projektu jakość wykonania. Projektując nowy budynek Rotundy, staraliśmy się możliwie najpełniej odpowiedzieć na oczekiwania społeczne stawiane rewitalizacji, wyjść naprzeciw potrzebom inwestora i dostosować budynek do nowej, dodatkowej funkcji kulturalnej – zachowując jednocześnie jego indywidualny i niepowtarzalny charakter.

Bartłomiej Gowin, (WA PK, 2010) w latach 2008-2013 projektant m.in. w pracowni Artur Jasiński i Wspólnicy oraz Atelier Loegler. Po ukończeniu studiów nominowany przez uczelnię jako reprezentant w konkursie ARCHIPRIX Moscow 2013 – world's best graduation project. Od 2013 roku współwłaściciel pracowni Gowin & Siuta

Krzysztof Siuta, (WA PK, 2004) w latach 1999- -2013 projektant w pracowni Atelier Loegler. Laureat m.in. zespołowej Nagrody I Stopnia Ministra Budownictwa za wybitne osiągnięcia twórcze w dziedzinie Architektury i Budownictwa za projekt Filharmonii Łódzkiej im. Artura Rubinsteina w Łodzi. Od 2013 roku współwłaściciel pracowni Gowin & Siuta