Osiedle Żoliborz Artystyczny w Warszawie

Żoliborz Artystyczny to powstający na powierzchni 10 hektarów zespół ośmiu kwartałów zabudowy docelowo mający pomieścić 1700 mieszkań i szereg usług. Nazwa dzielnicy administracyjnej, na terenie której realizowane jest osiedle, opatrzona została przymiotnikiem, uzasadnionym wprowadzeniem w jego przestrzeń rzeźb i murali, a także wyborem na patronów ulic i kwartałów artystów związanych z tym rejonem miasta. Miała też budzić skojarzenia z zespołami domów powstałymi w dwudziestoleciu: Żoliborzem Oficerskim, Urzędniczym czy Dziennikarskim. Inaczej niż tamte, nie ma jednak związku z zawodami dominującymi wśród mieszkańców. Celem budowania konotacji ze snobistycznym Żoliborzem jest raczej odcięcie się od tradycji miejsca, czyli Powązek, utożsamianych przede wszystkim z dwoma cmentarzami, między którymi zlokalizowano osiedle. Mało kto pamięta o ogrodzie romantycznym założonym tu pod koniec XVIII wieku przez Izabelę i Adama Czartoryskich czy pobliskim miasteczku Powązki, z którego do dziś pozostało kilka domków.

Kompozycja osiedla w korzystny sposób rozwija wytyczne planu miejscowego. Przede wszystkim poprzez wprowadzenie większej liczby niż sugerowano w dokumencie, za to mniejszych kwartałów, nazywanych tu koloniami. To określenie oraz układ zabudowy, pośredni między modernistycznym, z domami wolno stojącymi w zieleni, a tradycyjnym, opartym na zamkniętych kwartałach otoczonych ulicami, nawiązuje do słynnego, żoliborskiego osiedla WSM. Kwartały rozdzielają nie tylko ulice, ale też ogólnodostępne tereny zielone o znakomitej estetyce, z urozmaiconą topografią i częścią ścieżek poprowadzonych po podestach. Niestety, nie ma pośród nich ani jednego placu zabaw. Te ostatnie ulokowano wyłącznie w zamkniętych wnętrzach kwartałów, utrudniając integrację między mieszkańcami różnych kolonii. Nie sprzyja jej ponadto sformalizowany układ ścieżek, jedynie sporadycznie ożywionych placykami. Dotyczy to też centralnej przestrzeni osiedla, gdzie zgodnie z planem miejscowym usytuowano budynek dominantę. Architekci starali się uczynić go punktem orientacyjnym, widocznym z terenu całego założenia, dlatego obudowali obiekt charakterystycznymi, poprzesuwanymi względem siebie pierścieniami obszernych balkonów. Apartamentowiec ten, otoczony dodatkowo płytkim zbiornikiem wodnym, który go odbija i optycznie podwyższa, stanął na osi otwartego na ulicę Powązkowską placu Niemena, zdominowanego przez biegnące przez środek dwie jezdnie. Mieszkania mają w większości kompaktowe, ustawne wnętrza, a układ ścian konstrukcyjnych umożliwia szeroki zakres modyfikacji pomieszczeń. Dzięki dużej liczbie klatek schodowych przeważają lokale dwustronne. Jest ich sporo także wśród tych mniejszych. Wyjątkiem od dobrej reguły jest pewna liczba mieszkań z aneksem kuchennym umieszczonym z dala od okna. W przyszłości atutami osiedla mogą stać się przewidziane w planie miejscowym położone obok tereny rekreacyjne w zieleni, a także planowana stacja kolei obwodowej, która przebiega wzdłuż jego wschodniej granicy.

Założenia autorskie

Podstawową zasadą kompozycyjną Żoliborza Artystycznego była synergia dwóch pojęć – integracji oraz separacji. Chodziło o wkomponowanie projektu w tkankę miejską w wymiarze przestrzennym i funkcjonalnym przy jednoczesnej dbałości o kameralny charakter miejsca i ochronę mieszkańców przed uciążliwymi aspektami życia w mieście, takimi jak hałas spowodowany ruchem ulicznym. Integracja stanowi też odpowiedź na pytanie, w jaki sposób rozwiązać kwestię logicznego połączenia terenów wzdłuż głównego ciągu komunikacyjnego Żoliborza, prowadzącego od cytadeli przez al. Wojska Polskiego, pl. Inwalidów, pl. Grunwaldzki do ul. Rydygiera. Kwartały zabudowy Żoliborza Artystycznego lokowane są wokół centralnie umieszczonej agory z dominantą na zakończeniu osi widokowej. Budynek pełniący rolę tej dominanty odróżnia się od pozostałych formą, materiałami, z których został wykonany oraz indywidualnie opracowanym detalem. Dopełnia zorganizowaną wokół niego reprezentacyjną przestrzeń publiczną i stanowi wizytówkę inwestycji.

Wyższa zabudowa przyuliczna, składająca się z obiektów o podobnej skali, oddziela wnętrze osiedla od ruchliwej ul. Powązkowskiej. Obszar pomiędzy budynkami ma charakter parku miejskiego i stanowi kręgosłup całego założenia. Projektanci zadbali, by w maksymalnym stopniu zachować istniejący drzewostan. Architektura krajobrazu miała być spójnym dopełnieniem architektury budynków. Nazwy ulic, placów, kolonii, a także całego przedsięwzięcia przywołują artystyczny klimat Żoliborza i przypominają o jego dawnych mieszkańcach – ludziach związanych ze światem sztuki, filmu, muzyki, teatru, literatury. Ulica Kaliny Jędrusik, plac Czesława Niemena, kolonia Jerzego Kawalerowicza to tylko niektóre miejsca, jakie mogą odwiedzać mieszkańcy i goście. Dodatkowo na terenie całego osiedla znajduje się sporo murali i rzeźb upamiętniających artystów związanych z dzielnicą.

MACIEJ MĄKA