Świątynia bahaicka / Santiago

Nagroda RAIC (Royal Architectural Institute of Canada) to międzynarodowe wyróżnienie przyznawane co dwa lata realizacji, która poza jakością detali odpowiada na wyzwania humanistyczne i społeczne. 28 października 2019 roku nagrodę otrzymała świątynia Bahá’í w Ameryce Południowej autorstwa pracowni Hariri Pontarini Architects. Wybudowana jesienią 2016 roku jest ostatnim z ośmiu obiektów postawionych przez społeczność Bahá’í na świecie, których celem jest promowanie idei wspólnoty, a jej wyrazem są miejsca spotkań, niezależne od wiary czy pochodzenia.

To wspólnotowość nadała formę świątyni mieszczącej się na przedmieściach Santiago w Chile. Wyłoniona w ramach międzynarodowego konkursu z 2003 roku koncepcja składa się z dziewięciu identycznych „zasłon”, stanowiących kopułę o wysokości 30 m. Jej otwartość na lokalne potrzeby społeczne umożliwia rearanżację dla funkcji szkolnych, biblioteki, a nawet szpitala.

Założenie koncepcyjne stanowi otwarta przestrzeń kontemplacji wypełniona światłem, które przedostaje się pomiędzy warstwami – „zasłonami” – tworzącymi płynną formę fasady. Poszukiwanie właściwego miejsca w okolicach Santiago oraz sama realizacja trwały łącznie 14 lat i obejmowały współpracę setek wykonawców oraz wolontariuszy z całego świata. Ostatecznie zdecydowano o otwartej przestrzeni u podnóża Andów, 14 km od Santiago, na dawnych polach golfowych. Świątynia, przeznaczona dla 600 osób od samego początku stała się popularną atrakcją lokalną i międzynarodową, która od jesieni 2016 roku przyciągnęła już ponad 1,5 mln zwiedzających.

W rezultacie uzyskano otwartą formę przestrzeni głównej, uzupełnioną o galerię oraz pomieszczenia pomocnicze na poziomie parteru i kondygnacji podziemnej. Wnętrza doświetlono za pomocą okien ulokowanych pomiędzy „zasłonami” fasady oraz dziewięciu wejść rozmieszczonych wokół świątyni. Źródło światła o zmiennym charakterze i rozproszeniu stanowi także sama fasada, składająca się z półprzezroczystych paneli, wprowadzających do wnętrz grę światła i cienia w zależności od pogody i pory dnia.

Pomimo niewielkiej kubaturowo skali świątyni – 30 m wysokości i ok 20 m średnicy – obiekt stanowił wyzwanie na wielu poziomach. Począwszy od modelowania komputerowego z wykorzystaniem najnowszych technologii, poprzez rozwiązania konstrukcyjne wynikające z warunków atmosferycznych i sejsmicznych, po innowacyjne materiały w założeniu inwestora mające przetrwać aż 400 lat.

14-letni proces projektowy oraz realizacyjny rozpoczął się w 2003 roku, kiedy pracownia Hariri Pontarini Architects musiała znaleźć rozwiązanie konstrukcyjne dla zwycięskiego projektu, który został wykonany w oprogramowaniu Maya opracowanym raczej do tworzenia grafiki komputerowej i animacji niż architektury. Ze względu na skomplikowaną geometrycznie formę zdecydowano się na wykorzystanie środowiska CAD firmy Dessault System – CATIA. Ze stworzonego głównie dla przemysłu lotniczo-motoryzacyjnego software'u korzystała już m.in. pracownia Frank Ghery Architects. Oprogramowanie umożliwiło zastosowanie tylko jednego modelu 3D, w celu pełnej koordynacji wszystkich branż, w tym instalacji elektrycznych i sanitarnych. Model stał się również bazą dla stworzenia prototypu w skali 1:6, na którym testowano ostateczne rozwiązania. Informacje konstrukcyjne – obecnie określane jako BIM – stanowiły dane dla wycinarek oraz obrabiarek CNC, umożliwiając wykonanie złożonej kratownicy przestrzennej, ukrytej pomiędzy warstwami półprzezroczystych paneli wewnętrznej i zewnętrznej fasady. Elementy te produkowano w Niemczech, a następnie transportowano bezpośrednio do Chile i montowano zgodnie z odpowiednimi oznaczeniami.

Ze względu na trudne warunki atmosferyczne i sejsmiczne w Chile, a także nietypowe wytyczne społeczności Bahá’í dotyczące 400-letniej trwałości rozwiązań konstrukcyjno-materiałowych, zaproponowano fasadowy system hybrydowy, oparty na trzonie betonowym oraz gęstej konstrukcji stalowej wypełniającej przestrzenie pomiędzy elewacją wewnętrzną i fasadą zewnętrzną.

Pod względem materiałowym oraz koncepcyjnym od początku zakładano wykorzystanie półprzepuszczalnej membrany, umożliwiającej „uwięzienie” światła pomiędzy warstwami fasady. Początkowe założenia z wykorzystaniem półprzepuszczalnych paneli z alabastru zostały odrzucone przez architektów. Ostatecznie zastosowano przekrycie z dwóch odmiennych typów materiału. Od wewnątrz dwukrzywiznową płaszczyznę poddano teselacji tj. podziałowi wielokrzywiznowych powierzchni na konstelacje wielu płaskich elementów – w tym przypadku głównie trójkątnych – ostatecznie wykonanych z portugalskiego marmuru. Poszycie zewnętrzne stanowi natomiast innowacyjne rozwiązanie z odlewanego szkła, będące wynikiem współpracy architektów z projektantem Jeffem Goodmanem. Dzięki podgrzaniu kawałków szkła uzyskano półprzezroczystą masę szklaną, której wytrzymałość przewyższa zakładany na wstępnym etapie kamień. Ważnym aspektem projektowym była również możliwość jej dwukrzywiznowego formowania na specjalnie wcześniej przygotowanych formach.

Podział poszczególnych elementów kopuły na mniejsze i możliwie płaskie panele stanowił spore wyzwanie architektoniczno-inżynieryjne. Wraz z opracowywaniem detali mocujących analizowano możliwe rozłożenie oraz wielkości paneli elewacyjnych tak, by zminimalizować ilość odpadu kamienia oraz liczbę samych paneli dwu- i jednokrzywiznowych. Umożliwiło to znaczną optymalizację kosztów produkcji, przy jednoczesnym zachowaniu architektonicznego wyrazu płynnych form tworzących charakter budowli oraz otaczających ją płytkich zwierciadeł wodnych i przepięknego krajobrazu Andów.

W budynku zastosowano fasadowy system hybrydowy wykończony od wewnątrz marmurem, od zewnątrz – panelami z odlewanego szkła o wytrzymałości przewyższającej kamień

Wyzwanie architektoniczno-inżynieryjne stanowił podział poszczególnych elementów kopuły. Każde skrzydło świątyni pokryto od wewnątrz ponad 870 panelami z półprzezroczystego marmuru