Wieża widokowa w Sudetach

W oparciu o trójkąt — o wieży na Trójgarbie pisze Hubert Trammer

Kształt trójkąta często utrudnia meblowanie i optymalne użytkowanie pomieszczeń. Rzadkie stosowanie tej formy w architekturze wynikać może także ze zwyczajowego, prostokreślnego sposobu projektowania, od czasów rysowania na przykładnicy do projektowania komputerowego. Konstrukcyjnie trójkąt jest najstabilniejszą figurą, a kiedy zostaje użyty do tworzenia tarasów, klatek schodowych, placów czy układów ścieżek otwiera wiele interesujących możliwości funkcjonalno-przestrzennych. Wykorzystali to architekci z Grupy Projektowej isba i konstruktor Piotr Jordan, w projekcie wieży widokowej na Trójgarbie w Górach Wałbrzyskich.

Oparta na planie trójkąta, lekka, ponad 27-metrowa konstrukcja wieży z trójbiegową klatką schodową pozwoliła uzyskać atrakcyjne punkty widokowe umiejscowione na każdym jej podeście. Na poziomie pięciu najwyższych z nich nadwieszono wspornikowi tarasy widokowe. Są one najbardziej spektakularnymi elementami projektu. Tak samo jak zasadnicza konstrukcja tarasy oparte są na planie trójkątów równobocznych o boku 8,24 metra. Na końcach platform ze względu na ruchy konstrukcji, można poczuć się jak na dziobie okrętu. Najwięcej emocji dostarcza najniżej położona z pięciu platform, której podłogę wykonano ze stalowych krat pomostowych, a nie jak pozostałe z desek. Platformy połączono w pary, zwrócone w różnych kierunkach. Każda z tych par tworzy czterometrowej wysokości element konstrukcyjny. Ten zabieg pozwolił utrzymać filigranowy charakter wieży. Współgrają z nim balustrady z siatki cięto-ciągnionej. Wraz z lekką stalową konstrukcją wieży z wysuniętymi wspornikowo platformami, w dalekich widokach dają efekt układu odsuniętych od siebie linii rysujących poszerzającą się na szczycie bryłę. Kształt ten zdradza pokrewieństwo z pierwszą drewnianą wieżą, wzniesioną w 1882 roku na Trójgarbie przez Martina Englera, właściciela restauracji w pobliskich Starych Bogaczewicach, który wkrótce potem obok wieży postawił gospodę. Jednakże tamta wieża przez obudowanie deskami była masywniejsza.

Obecna, zgodnie z informacją na tablicy czcząca stulecie niepodległości Polski, swoją lekkością i ażurowością kontrastuje z licznymi wieżami o murowanej konstrukcji, jakie można jeszcze spotkać na terenach należących pod koniec XIX i na początku XX wieku do Niemiec. Wiele z nich nazywano wieżami Bismarcka i miały one oprócz patrona czcić zjednoczenie Niemiec. Najbliższa z nich znajdowała się niespełna dziesięć kilometrów od Trójgarbu na górze Kopisko w obecnym Boguszowie-Gorcach, zaś najbliższa zachowana jest na szczycie Wielkiej Sowy w Górach Sowich, położonym około 30 kilometrów od Trójgarbu. Lekkość formy wieży na Trójgarbie nie należy do wyjątków. Jest typowa dla powstających w ostatnich latach obiektów architektury na szlakach turystycznym (A-m 6/2017). Dominujące w XIX i na początku XX wieku w architekturze turystycznej masywne formy należą już do mniejszości.

Otwarcie wieży 29 grudnia 2018 roku, mimo słabej pogody i widoczności, przyciągnęło tłumy ludzi. Od tego czasu Trójgarb wciąż jest miejscem licznych wycieczek. Przy dobrych warunkach widać z niej dużą część Dolnego Śląska, Karkonosze i inne pasma górskie Sudetów, a także Wałbrzych, tereny gmin Czarny Bór, Stare Bogaczewice oraz Szczawno-Zdrój. W oddali można dostrzec też Wrocław. Do niedawna do okolicznej infrastruktury turystycznej należało funkcjonujące w latach 1984-2009 na wschód od głównego szczytu, schronisko PTTK „Bacówka pod Trójgarbem”. Rozebrano je w roku 2017. Wieża jest główną atrakcją powstałą w ramach dofinansowanego ze środków Unii Europejskiej projektu „Ekomuzeum wokół Trójgarbu — sposób na ochronę i udostępnianie zasobów przyrodniczych masywu Trójgarbu i Chełmca”. Obejmuje on teren trzech gmin i jest przykładem coraz częstszej w ostatnich latach oddolnej współpracy samorządów. Liderem w tym projekcie była wiejska gmina Czarny Bór. Wspierały ją Stare Bogaczewice oraz Szczawno Zdrój, a także Nadleśnictwo Wałbrzych i Fundacja Edukacji Europejskiej. Oprócz wieży powstało 76 tablic informacyjnych oraz 11 wiat turystycznych z stolikami i siedziskami oraz stojakami na rowery. Rozmieszczenie stolików i siedzisk w bezpośrednim sąsiedztwie wieży wynikło z obserwacji ludzi odwiedzających wieżę, którzy spontanicznie urządzali sobie miejsca wypoczynku z nieuprzątniętych elementów pozostałych z montażu wieży. Betonowe fundamenty ław i stolików wymagają jeszcze przysypania, a wykonane z pni stojaki na rowery oczekują na elementy umożliwiające ich przypięcie.

Jedynym mankamentem jest niedostępność wieży, a tym samym rozciągających się z niej widoków dla osób, których niepełnosprawność nie pozwala pokonywać schodów. Dostosowanie jej wymagałoby zmian w formie wieży i większego budżetu. Przy zachowaniu obecnej wysokości trzeba by wyposażyć ją w pochylnie o łącznej długości około 450 metrów.

Wieża na Trójgarbie nie jest pierwszym dziełem Grupy Projektowej isba w tych okolicach. W latach 2012-2014 powstał budynek biblioteki i domu kultury w Czarnym Borze (A-m 12/2015). Dobre przyjęcie tamtej realizacji przyczyniło się do uzyskania zlecenia na projekt wieży. Oba przypadki łączy pogodzenie spektakularnej formy architektonicznej ze skromnym budżetem, a także typowe dla postmodernizmu nadawanie przez architektów formom głębszych znaczeń. Biblioteka miała reinterpretować i nobilitować formę wiejskich pawilonów handlowych należących do Gminnych Spółdzielni i od nich nazywanych GS'ami. W przypadku wieży trójkątną formę powiązano z trzema gminami, a także nazwą góry Trójgarb i jej charakterystycznymi trzema wierzchołkami.

Specyfika lokalizacji — o wieży na Trójgarbie pisze Joanna Styrylska

Wieża widokowa jest elementem nowej turystycznej trasy przebiegającej przez pasmo Gór Wałbrzyskich znajdujących się w Sudetach Środkowych. Została zbudowana na szczycie najwyższego wzniesienia masywu Trójgarbu, na wierzchołku znajdującym się na wysokości 778.64 mn.p.m. Trójkątna wieża nawiązuje do specyfiki lokalizacji: szczytu Trójgarbu oraz do trójporozumienia gmin, przez teren których biegnie szlak turystyczny – Czarny Bór, Stare Bogaczowice oraz Szczawno-Zdrój. Wieża zaprojektowano tak, aby każda z trzech wspornikowych platform widokowych zwrócona była w kierunku jednej z trzech miejscowości oraz by z każdego z poziomów tarasów zapewnić atrakcyjne widoki ponad koronami drzew. Trójkąt równoboczny został przyjęty jako symbolika założenia projektowego: trzy wierzchołki masywu, trzy gminy, trzy podesty.

Układ stalowej konstrukcji obiektu z biegami schodowymi i platformami widokowymi zaprojektowany został jako sekwencja trójkątów równobocznych w planie. Nawierzchnię platform widokowych oraz schodów wykończono deskami modrzewiowymi, z wyjątkiem jednej, której posadzkę tworzy ażurowa krata pomostowa. Obok wieży znajduje się wiata turystyczna, której kształt również oparto na rzucie trójkąta, nawiązując do typologii wieży. Wiatę i wieżę łączy drewniany podest lekko wspinający się po pochyłym terenie. Wieża widokowa została oddana do użytkowania pod koniec ubiegłego roku i wpłynęła natychmiast, pomimo zimowej aury, na ożywienia turystyki w całej okolicy. Choć Trójgarb nie jest najwyższym szczytem Gór Wałbrzyskich, dzięki wieży widokowej jest popularnym kierunkiem wycieczkowym.

Wieżę zaprojektowano tak, aby każda z trzech platform widokowych zwrócona była w kierunku jednej z trzech miejscowości: Czarnego Boru, Starych Bogaczowic oraz Szczawna-Zdroju

W ramach projektu „Ekomuzeum wokół Trójgarbu” oprócz wieży powstało 76 tablic informacyjnych oraz 11 wiat turystycznych ze stolikami i siedziskami oraz stojakami na rowery