Kiedyż wreszcie powiedziane zostanie ostatnie słowo i nadany ostateczny kształt atrakcyjnym miejskim terenom wokół placu Saskiego, leżącym w centrum miasta i w najbliższym sąsiedztwie „najpiękniejszej ulicy świata” – Krakowskiego Przedmieścia? Kiedy wreszcie przestanie straszyć mieszkańców i przyjezdnych pustka niezabudowanych i nieuporządkowanych przestrzeni, po których hula wiatr i „strach tu wychodzić nocą”? – Takimi pytaniami architektka i urbanistka Grażyna Jonkatys-Luba, twórczyni wielu nagradzanych projektów, podsumowuje swój artykuł Koncepcje architektoniczne placu Zwycięstwa w latach 1927-1964, opublikowany w 1966 roku w dawnej „Architekturze”. O historii dotyczącej prób zagospodarowania tego miejsca, a także nieoczekiwanie ogłoszonych w tym roku planach odbudowy pałacu Saskiego piszemy w bieżącym wydaniu „A-m”, w artykule Plac Piłsudskiego – miejsce niezgody. W cyklu „Z archiwum” przypominamy zaś wspomniany materiał Grażyny Jonkatys-Luby. Publikujemy go wraz ze współczesnym komentarzem autorstwa Mariusza Ścisło. (red)
Salon Warszawy?
Koncepcje zabudowy placu pojawiały się w okresie każdego pokolenia architektów oraz decydentów zarządzających krajem i Warszawą. Wszak to „salon miasta” – reprezentacyjna przestrzeń centrum stolicy. Zebrane materiały z historią kolejnych propozycji przebudów, prezentowane w artykule Grażyny Jonkatys-Luby, pokazują ewolucję tej przestrzeni.
Andrzej Fajans skomentował w publikacji wyniki przywoływanych przez autorkę prac konkursowych. Swoją ideę zagospodarowania placu i odbudowy pałacu Saskiego prezentował także w manifestach urbanistycznych.
Plac jako salon Warszawy, otwarty zachodnią elewacją na ogród Saski, w myśl pierwotnych koncepcji zabudowy magnackich rezydencji w tej części miasta, gdzie „rezydencje stały jak ściany, dzieląc życie publiczne od parków magnatów”. Poza formą brył z historyzującymi czy współczesnymi elewacjami, wartością nadrzędną pozostawała elewacja zachodnia z unikalnym otwarciem placu na park Saski, z kolumnadą zieleni stwarzającą tło dla resztek arkad projektu Adama Idzikowskiego, z Grobem Nieznanego Żołnierza. Kontestująca idea urbanistyczna Andrzeja Fajansa negowała odtworzenie wątpliwej jakości elewacji „budynku dochodowego rosyjskiego kupca Skwarcowa”, jakim dawny pałac Saski stał się po gruntownej przebudowie po powstaniu listopadowym.
Przedwojenna Warszawa, poza wyburzeniem cerkwi, nie zrealizowała kolejnych wizji urbanistów i architektów przebudowy placu. Oglądając ówczesne projekty pokonkursowe – może to i lepiej…
Decyzja o „odbudowie” pałacu Saskiego z przedwojenną elewacją nie jest godnym podejściem do zmierzenia się z przestrzenią w tym, jakże ważnym, miejscu dla miasta. Technologie XXI wieku dają nam inne możliwości. Z szacunkiem dla nostalgicznego wspomnienia przedwojennej Warszawy, jeżeli już ma się dokonać odbudowa, to w nawiązaniu do formy i skali brył w dawnych miejscu, ale ze współczesnym detalem w szlachetnym materiale elewacji.
Forma kolumnady, chociażby w szklanym materiale, pozostawiłaby obecny widok na zieleń parku Saskiego, dodatkowo eksponując zachowany fragment arkad z Grobem Nieznanego Żołnierza. Tak by mogło być w nawiązaniu do idei Andrzeja Fajansa – elewacji zachodniej placu, którą stanowi zieleń ogrodu Saskiego – koncepcji bliskiej obecnej ocenie roli zieleni w kształtowaniu klimatu i przestrzeni miasta.
Konkurs architektoniczny powinien dać najlepszą propozycję, jak ma wyglądać plac i odbudowany kompleks brył w miejscu dawnego pałacu Saskiego.
Mariusz Ścisło
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
i
