Konkurs na projekt obiektu wystawienniczego na terenie dawnego obozu w Treblince: wyniki

Muzeum Treblinka i Stowarzyszenie Architektów Polskich rozstrzygnęły jednoetapowy konkurs na projekt nowego obiektu wystawienniczo-edukacyjnego. Spośród 31 nadesłanych prac jury wybrało tylko dwie. Pierwsze miejsce zajęło biuro Bujnowski Architekci, drugie Grupa 5 Architekci.

Co znajdziesz w artykule:

1. Muzeum Treblinka: wyniki konkursu SARP
2. Wybrane prace nadesłane na konkurs

Muzeum Treblinka. Niemiecki nazistowski obóz zagłady i obóz pracy (1941-1944) to samorządowa instytucja kultury, która zarządza terenem o powierzchni ponad 130 ha. W latach niemieckiej okupacji na obszarze tym działały dwa obozy: obóz pracy dla ludności polskiej i żydowskiej, nazywany potocznie Treblinka I, oraz obóz zagłady, nazywany Treblinka II. Szacuje się, że w ciągu zaledwie trzech lat działalności zginęło tu przynajmniej 790 tys. osób.

Potrzeba wzniesienia nowego budynku muzealnego, który miałby charakter wystawienniczo-edukacyjny wynika m.in. z braku posiadania odpowiedniego zaplecza i warunków, by sprostać oczekiwaniom coraz większej liczbie zwiedzających – informowali organizatorzy konkursu architektonicznego. Zadaniem uczestników było zaproponowanie koncepcji obiektu o powierzchni ok. 1800 m² połączonego z istniejącym budynkiem, który pełni obecnie funkcje wystawiennicze i administracyjne. W projekcie należało uwzględnić m.in. część ekspozycyjną o powierzchni ok. 700 m², salę wielofunkcyjną dla 100 osób, pomieszczenia edukacyjne i warsztatowe,  ekumeniczną przestrzeń modlitewną i część biurowo-administracyjną z archiwum i biblioteką.

Muzeum Treblinka: wyniki konkursu SARP

W 10-osobowym jury pod przewodnictwem Bolesława Stelmacha, dyrektora Narodowego Instytutu Architektury i Urbanistyki, znaleźli się architekci Mariusz Błażewicz, Henryk Kosieradzki i Piotr Walkowiak, a także Tomasz Rosłonek, zastępca dyrektora Departamentu Nadzoru Właścicielskiego i Inwestycji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Tomasz Kranz, dyrektor Państwowego Muzeum na Majdanku, Michael Schudrich, naczelny rabin Polski, Albert Stankowski, dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego, Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego oraz Paweł Sawicki z zarządu Fundacji „Pamięć Treblinki”.

Na konkurs nadesłano 31 prac. Wszystkie podlegały ocenie. Ostatecznie jednak sędziowie nagrodzili tylko dwie. Pierwsze miejsce, 45 tys. zł i zaproszenia do negocjacji w trybie zamówienia z wolnej ręki na wykonanie usługi na podstawie pracy otrzymało biuro Bujnowski Architekci (Piotr Bujnowski, Zuzanna Pomaska, współpraca autorska: Michał Orlikowski, Iga Stanisławska i Maciej Koczocik). Poprosiliśmy SARP o przesłanie uzasadnień przyznania nagród. Opublikujemy je, gdy tylko dostaniemy odpowiedź.

Autorzy zwycięskiej pracy starali się zaprojektować budynek jak najbardziej neutralny, który oddawałby pierwszeństwo dramatycznej wymowie tego miejsca. Celem projektowanej przez nas architektury nie jest bycie głównym nośnikiem opowiadanej historii. Proponowany obiekt nie czyni z niej głównego tematu, lecz jest oprawą tej naznaczonej tragedią przestrzeni, kreując wyraźny podział na obszar edukacji i sacrum, jakim jest teren obozu wraz z memoriałem – czytamy w założeniach. Przewidzieli prostą bryłę na planie prostokąta pokrytą cegłą pochodzącą z wielu różnych cegielni i rozbiórek. Cegła jako materia budynku jest z zewnątrz surowa i szczera, wewnątrz nieregularnie bielona, coraz mniej zauważalna, symbolizująca stopniowe zanikanie setek tysięcy istnień – tłumaczą autorzy.

Projekt zakłada integrację istniejącej zabudowy z nową, tak aby stworzyć jednorodny kompleks uzupełniających się funkcjonalnie obiektów. Jak wyjaśniają architekci, wyrazista linia muru jest elementem, który spaja obydwa budynki, jednocześnie dając możliwość podziału funkcji w całym założeniu.

Zaproponowana w pracy ścieżka zwiedzania opiera się na kilku etapach stopniujących wrażenia. Pierwszym z nich jest dziedziniec za murem, w którym następuje oczyszczenie z niepotrzebnych, zewnętrznych bodźców oddziałujących na odwiedzającego. Jedyny kontakt z zewnętrzem stanowi widok bezkresnego nieba i szum drzew. Następnie wkraczamy do holu głównego, w którym panuje półmrok, a jedynym źródłem światła naturalnego jest szczelina w stropie, która jest niczym pękniecie, rysa przez którą wpada wiązka światła dającego nadzieję – możemy przeczytać w opisie.

Strefa wystawiennicza obejmuje dwie sale: dla ekspozycji stałej oraz czasowych, a także znajdującą się na końcu podłużną galerię rzeźb Samuela Willenberga. Ostatnim etapem wewnątrz budynku jest sala modlitewna.

Drugą nagrodę i 25 tys. zł zdobyła pracownia Grupa 5 Architekci (Roman Dziedziejko, Michał Leszczyński, Krzysztof Mycielski, Rafał Zelent, Rafał Grzelewski, współpraca autorska: Maciej Dudkiewicz, Marcin Zatoński, Hanna Racięcka, Maja Gabrysiak, Justyna Hamera i Tomasz Pawluś).

Autorzy zaproponowali obiekt skomponowany z dwóch surowych, rozdzielonych wąską szczeliną ścian, które w zamierzeniu stanowić mają przejście od codzienności w skupienie należne doświadczeniu tego miejsca. Forma budynku i jego mroczne wnętrze pełnią nie tylko rolę odpowiedniej oprawy dla merytorycznego początku opowieści. Wyznaczają drogę, prowadząc zwiedzających do świadomie ciasnego i ciemnego wyjścia z muzeum wprost na ścieżkę zmierzającą do wymownych przestrzeni pomnikowych obozu zagłady i obozu pracy. Ścieżkę tą oddzielono fizycznie od pobliskiego parkingu i od osób, które jeszcze nie rozpoczęły zwiedzania, od świata, który jeszcze słychać, ale którego nie można już zobaczyć – czytamy w opisie pracy.

Również wewnątrz budynku wyraźnie oddzielono przestrzennie strefę wejścia i zwiedzania od funkcji towarzyszących. Zgodnie z kluczową ideą projektu pogrążona w półmroku wystawa ma formę drogi z rozwijającą się opowieścią, w miarę postępu której stopniowo obniża się sufit nad głowami zwiedzających. Wystawa kończy się niskimi i wąskimi pełnymi drzwiami, przez które opuszczamy budynek. Następnie przechodzimy przez zadaszoną i ciemną wąską przestrzeń zewnętrzną, która nanizana jest na ścieżkę bezpośrednio prowadzącą ku poruszającym pomnikom na terenie obozu zagłady i obozu pracy, stanowiącym emocjonalną kulminację i dopełnienie całej opowieści – tłumaczą architekci.

Realizację obiektu wystawienniczego na terenie dawnego obozu w Treblince przewidziano na lata 2023-2025. Budowa finanowana będzie ze środków ministerstwa kultury oraz samorządu województwa mazowieckiego.

Wybrane prace nadesłane na konkurs