i
Juhani Pallasmaa – dojrzały, praktykujący architekt, teoretyk architektury i nauczyciel aktywny w rodzinnej Finlandii oraz za oceanem, gdzie spędził znaczną część życia – wydał w połowie lat 90. niewielką książeczkę, podsumowanie swych wcześniejszych przemyśleń i wykładów. Jest to rozprawa nie tylko o architekturze i nie tylko o tym, jak człowiek postrzega świat. To także krytyczna analiza współczesnej cywilizacji: obrazkowej, płaskiej, powierzchownej, przypisującej nadmierne znaczenie ulotnym scenom i nieistotnym zdarzeniom.Każdy z tych aspektów książki jest ważny dla osób myślących, a wśród nich – szczególnie – dla praktykujących architektów. Nie przypadkiem przedmowy napisali dwaj wybitni projektanci: Steven Holl (w wydaniu oryginalnym) oraz dodatkowo, dla polskiej edycji, Maciej Miłobędzki. Autorem posłowia jest Peter MacKeith, nauczyciel projektowania i wykładowca teorii architektury na amerykańskich uczelniach, który przybliża czytelnikowi postać Juhani Pallasmy, opisuje jego drogę zawodową i przypomina, jak doszedł on do sformułowania zapisanych w książce wniosków. Oprócz tych trzech tekstów, publikacja składa się z dwu części autorstwa samego Pallasmy.Pierwsza z nich poświęcona jest zmysłowi wzroku, jego roli w kulturach historycznych i supremacji w czasach nam współczesnych. Obecny „okulocentryzm” zubaża – zdaniem Pallasmy – percepcję otaczającego nas świata. Z naszej dyscypliny: nakierowanie uwagi odbiorców na bodźce jedynie wizualne prowadzi do sytuacji, w której architekci kierują się głównie zamiarem pozyskania kolejnych efektownych widokówek. Te już to zafrapują inwestorów, już to ukażą się gdzieś drukiem, by następnie zmultiplikować się w kolejnych żurnalach, portalach, wortalach i blogach. Sprzyjają temu coraz niższe koszty publikacji i (posłużmy się słowami autora) rozbuchane techniki marketingowe.W tej części książki ciekawe jest rozróżnienie widzenia skupionego od peryferyjnego. Czy z tej różnicy nie wynikają częste rozczarowania, kiedy następuje konfrontacja wybudowanego obiektu z uprzednimi wizualizacjami, choć ich realizmowi trudno było coś zarzucić? Czy jest pośród nas ktoś, kto choć raz nie doświadczył zdziwienia, kiedy dotarł na miejsce, by osobiście zobaczyć budynek znany mu wcześniej z albumów i stron internetowych?W części drugiej Pallasmaa zajmuje się pozostałymi zmysłami, zwłaszcza dotykiem, który pozwala na powstanie relacji szczególnie osobistej i intymnej między człowiekiem a przedmiotem. Przez dotyk bowiem doświadczamy w pełni kształtu, faktury, ciężaru, temperatury – bogactwa, jakie nie jest dostępne dla wzroku. Te fragmenty tekstu sytuują Pallasmę blisko Zumthora, jego zapisków w Myśleniu architekturą i zrealizowanych projektów, także reprodukowanych w Oczach skóry. Fizycznym łącznikiem kojarzącym obu twórców jest pozornie banalny przedmiot – klamka. Chwycić klamkę i pchnąć drzwi, to niczym uścisnąć dłoń: domowi, jego właścicielowi, projektantowi... W idei tego przedmiotu krzyżują się teoria i praktyka Pallasmy. Kto z wakacji pamięta pod stopami kamienie dubrownickiego Stradunu, kto przez lata nie zapomniał zapachu skał otaczających rodzinny dom i komu wciąż dźwięczy w uszach szmer górskiego potoku, temu bliskie będą Oczy skóry. Nawet jeśli zatrzyma się nad trudnymi wyrazami: multisensoryzm, okulocentryczny, haptyczny czy taktylny. Ta książka uwrażliwia na sensualność i zachęca do zastanowienia się nad tym pojęciem bez demagogii i uprzedzeń. Powinna być lekturą obowiązkową dla architektów, zwłaszcza dla tych, którzy czują fałsz płaskiego przedstawienia, renderingu projektowanego obiektu.-Piotr Lewicki, Kazimierz ŁatakJuhani Pallasmaa, Oczy skóry. Architektura i zmysły, Instytut Architektury, Kraków 2012, str. 144
i
