Agnieszka Labus: Podczas trzecich Warszawskich Rozmów Architektonicznych, przy okazji których się spotykamy, zostały przedstawione eksperymentalne projekty budownictwa mieszkaniowego z Niemiec i Szwajcarii – wielogeneracyjne domy i obiekty dla seniorów, a także rozwiązania przestrzeni publicznych w miastach uwzględniające współczesne trendy demograficzne. W Szwajcarii od dekad istnieje tradycja ruchu spółdzielczego. Jedną z takich spółdzielni, założoną przez grupę zaangażowanych mieszkańców, jest Mehr als Wohnen (Więcej niż mieszkanie) w Zurychu – koncepcja mieszkania dla różnych pokoleń stworzona przez wasze biuro DUPLEX Architekten. Co wyjątkowego jest w Mehr als Wohnen?
Dan Schürch: Mehr als Wohnen to próba stworzenia osiedla, które będzie samowystarczalne i będzie odpowiadało na potrzeby różnych użytkowników, w różnym wieku, o różnych upodobaniach. Podstawowym założeniem było wymieszanie funkcji. W parterze zaprojektowaliśmy usługi: sklepy, pralnię, szewca. Można także uprawiać rośliny na balkonie i w wyznaczonych do tego miejscach. Ma to służyć utożsamieniu się mieszkańców z miejscem, w którym żyją, ale przede wszystkim integracji międzypokoleniowej. Rzuty budynków mieszkalnych zostały zaprojektowane na zasadzie klastra. Formy jednostki tworzą zamknięte przestrzenie prywatne, a to co zostaje pomiędzy to przestrzeń wspólna. Mieszkańcy mogą wspólnie spędzać czas, razem gotować, integrować się. Na Mehr als Wohnen składa się 13 dużych budynków mieszkalnych, z których każdy jest inny. Są domy z małymi mieszkaniami, takie, w których jest głośniej, bo zamieszkują je rodziny z dziećmi, inne z mieszkaniami na wynajem, one pojawiają się zresztą w całym kwartale. Jest także centrum informacyjne z recepcją, analogiczne do hotelowego lobby.
Czy nie jest tak, że wracamy do tego, co już kiedyś było – do wielopokoleniowego współżycia, począwszy od wspólnego mieszkania, po wspólną pracę?
Tak, jest to po części prawdą. Wierzę, że potrzeby osób starszych nie kończą się na zapewnieniu im komfortowych warunków w samym mieszkaniu. Najbliższe otoczenie jest równie ważne. Swoboda ruchu ludzi starszych znacznie wzrośnie w przyszłości, ale nie w takim stopniu jak często jest to przedstawiane.
Jaime Lerner powiedział kiedyś, że architektura powstaje z prawdziwych potrzeb – w jaki sposób powinna ona odpowiedzieć na wyzwanie, jakim jest starzenie się społeczeństwa?
Wielopokoleniowe budynki, oferujące bardzo zróżnicowany podział przestrzeni, mogą pomóc osobom starszym w zaaranżowaniu sobie lepszej jakości życia. Zazwyczaj architekci projektują stereotypowo, na przykład w centralnej strefie obiektu umieszczają przestrzeń pełniącą funkcję społeczną, a lepsze są małe jednostki mieszkalne w formie zwartego klastra. Jako architekci powinniśmy się rozwijać, tworzyć inaczej niż dotychczas. Przestrzenie, także te przeznaczone dla ludzi starszych, jak place zabaw dla seniorów, sauna, bistro, itp., powinny stanowić silne wsparcie funkcji mieszkaniowej. Moim zdaniem, wzajemna pomoc i bliskie sąsiedztwo wykształcają się naturalnie poprzez odpowiednio ukształtowaną przestrzeń, to jest zróżnicowany program pomieszczeń w budynku.
Szwajcaria, Stany Zjednoczone, Niemcy, Japonia i kraje skandynawskie zaliczane są do czołówki państw o najbardziej rozwiniętej tradycji projektowania dla osób starszych. Na czym polega ono w Szwajcarii?
Nie jestem pewien, czy Szwajcaria naprawdę należy tu do krajów wiodących. Może po prostu nasze budynki i przepisy budowlane są tak zaawansowane, że zapewniają ludziom niepełnosprawnym niejako automatycznie odpowiedni standard. Kiedy przyglądam się kulturze państw azjatyckich jestem zdumiony, jak wiele szacunku okazuje się w codziennym życiu osobom starszym. Chciałbym, żeby i u nas było więcej poszanowania, integracji i wymiany doświadczeń pomiędzy generacjami. Bezspornie dobre relacje i pomoc sąsiedzka wielu osobom starszym pozwalają bardzo długo pozostać w swoim środowisku. Tradycja opieki nad rodzicami w starszym wieku czy pomocy sąsiedzkiej jednak powoli zanika i stosunki w społeczeństwie rozluźniają się. W Szwajcarii występuje tendencja do przenoszenia się na starość do domów starców lub tworzenia grup mieszkaniowych. Ale i te zachowania ewoluują, coraz częściej spotykamy się z nowymi formami zamieszkania. Są to m.in. właśnie mieszkania klastrowe. Ich zadaniem jest kreowanie i utrzymanie silnych relacji międzyludzkich dla niezależnego życia osób starszych w społeczeństwie, tak długo jak to możliwe. Dodatkowe wsparcie w formie lokalnej opieki medycznej, usług, pralni uzupełnia całość założenia, czyni środowisko życia bardziej samowystarczalnym. Z pewnością jest to luksus, ale w Szwajcarii większość starszych ludzi może sobie na coś takiego pozwolić. Generacja 55+ jest otwarta i wystarczająco zamożna na eksperymenty w dziedzinie nowych form mieszkalnictwa.
Co poradziłby Pan innym architektom projektującym dla osób starszych?
My, mimo że często przepisy komplikują opracowanie niektórych rozwiązań, konfrontujemy je i optymalizujemy z przyszłymi użytkownikami. Pomysły pochodzące od nich i od inwestorów wzbogacają projekt.
Dan Schürch, architekt, absolwent Zhaw Winterthur. W 2007 roku wraz z Anne Kaestle założył biuro Duplex Architekten Zürich (obecnie mają siedziby także w Düsseldorfie i w Hamburgu). Ważniejsze projekty realizowane w Zürichu to: kwartał Mehr als Wohnen dla 1100 mieszkańców - Leutschenbach (I nagroda w konkursie, 2009), osiedle Siedlung am Bucheggplatz (I nagroda, 2011), kampus dla 700 studentów Inter Community School Zürich Volketswil (I nagroda, 2011).
Trzecie Warszawskie Rozmowy Architektoniczne, pod hasłem Miasto na starość - mieszkanie w starzejącycm się społeczeństwie, odbyły się 13 czerwca 2014 roku w ambasadzie Niemiec. Jesienią planowane są czwarte WRA, tym razem zatytułowane Czynszówki - mieszkanie dla każdego. Organizatrorzy: Izabela Małachowska-Coqui, Fundacja Twórców Architektury. Informacje: www.fta.pl/wra
