Konkurs architektoniczny na projekt Muzeum Katyńskiego w warszawskiej Cytadeli rozstrzygnięty

i

Autor: Archiwum Architektury

Konkurs architektoniczny na projekt Muzeum Katyńskiego w warszawskiej Cytadeli rozstrzygnięty!

2010-04-12 2:00

W kaponierze Cytadeli Warszawskiej zaprezentowano koncepcję przyszłej siedziby Muzeum Katyńskiego. W skład zwycięskiego zespołu konkursu architektonicznego weszli m. in. Krzysztof Lang i zespół pracowni Maksa Sp. z o.o., architekci z pracowni Brzozowski/Grabowiecki Architekci oraz Jerzy Kalina – artysta performer, autor instalacji artystycznych.

Autorzy o projekcie Muzeum w Cytadeli

- Nad koncepcją pracował interdyscyplinarny zespół złożony z muzealników, reżyserów, artystów, historyków sztuki, oraz architektów. Prezentujemy nowatorskie, wielopłaszczyznowe podejście do projektowania przestrzeni ekspozycyjnych - mówi Krzysztof Lang, z pracowni Maksa Sp. z o.o.

Głównym celem muzeum jest dokumentowanie zbrodni katyńskiej i oddanie hołdu jej ofiarom poprzez stworzenie przestrzeni pamięci i sakralizację pamiątek po zamordowanych. Zbrodnia katyńska ukazana jest w skali makro jak i z perspektywy pojedynczego człowieka. Skala makro, to polityczne i historyczne oddziaływanie zbrodni katyńskiej na arenie europejskiej i światowej. Perspektywa pojedynczego człowieka, to historie poszczególnych oficerów i ich rodzin - spojrzenie na historię przez pryzmat jednostki, uwikłanej w procesy dziejowe XX wieku. Bohaterami tak rozumianego muzeum katyńskiego są nie tylko ofiary zbrodni, ale także wszystkie osoby które przez dziesięciolecia walczyły o ujawnienie prawdy o Katyniu.

- Praca nad tym projektem była dla nas wyjątkowym wyzwaniem. Muzeum to nie tylko wnętrze kaponiery, ale również przestrzenie w jej otoczeniu – plac wejściowy, ścieżka straży, działobitnia z nazwiskami pomordowanych oficerów oraz instalacjami artystycznymi autorstwa Jerzego Kaliny. Projektując przestrzeń Muzeum świadomie dążyliśmy do oszczędności formy, aby stworzyć atmosferę skupienia i refleksji – mówi Jan Belina - Brzozowski, z pracowni Brzozwski/Grabowiecki Architekci.

Muzeum będzie stanowić miejsce spotkań i kontemplacji dla Rodzin Katyńskich, oraz placówkę edukacyjną, pozwalającą zapoznać się z podstawowymi informacjami dotyczącymi zbrodni katyńskiej. Szczególny nacisk został położony na dotarcie do młodego odbiorcy, poprzez specjalnie przygotowane programy edukacyjne - nowoczesne lekcje patriotyzmu.

Laureaci otrzymają nagrodę pieniężną w wysokości 60 tys. zł oraz zaproszenie w trybie negocjacji z wolnej ręki na wykonanie kompletnej dokumentacji projektowej i nadzór autorski nad realizacją projektu.  Nowa siedziba zostanie ulokowana w zabytkowej kaponierze warszawskiej Cytadeli. Szef MON Bodgan Klich zapowiedział, że nowe Muzeum Katyńskie będzie gotowe za dwa lata.

Poniżej znajdują się opisy z poszczególnych plansz koncepcji konkursowej:

plansza 1: WARTA

Podstawowym celem Muzeum Katyńskiego jest dokumentowanie zbrodni katyńskiej i stworzenie przestrzeni pamięci o niej. Koncepcja obejmuje szereg rozwiązań przestrzennych w obszarze kaponiery i przyległego do niej obszaru. Przed wejściem do muzeum w bastionie cytadeli zaprojektowano plac, którego centralnym punktem jest instalacja „WARTA” symbolizująca las katyński. Drzewa posadzono w regularnych rzędach na planie kwadratu. Szeregi drzew podkreślają linie perspektywy ukazujące zwiedzającym wejście do muzeum i instalację „SARKOFAGI”.

plansza 2: MUZEUM

Muzeum jest połączeniem działań w przestrzeni o charakterze symbolicznym z funkcjonalną prezentacją eksponatów, angażującą najnowocześniejsze środki wystawiennicze. Narrację ekspozycyjną określa system strefowy. Zewnętrzny, wprowadzający na teren Muzeum obszar zajmują strefy WEJŚCIA oraz PROLOG – zespół instalacji, z których każda w inny sposób dotyka tematu zbrodni katyńskiej. Właściwa ekspozycja Muzeum zlokalizowana jest na obu poziomach kaponiery i składa się z dwóch kolejnych stref: ODKRYWANIE (piętro) i ŚWIADECTWO (parter). Proponowane zastosowanie środków aranżacyjnych i ekspozycyjnych ściśle związane jest z przyjętą koncepcją narracyjną, dlatego też są one odmienne na obu poziomach kaponiery. Pierwsza z nich ma charakter merytoryczny i przekazuje rzeczowe informacje o zbrodni katyńskiej. Druga pozwala zwiedzającemu obcować z najcenniejszymi, potraktowanymi jak relikwie, pamiątkami po ofiarach Katynia. Jest to przestrzeń silnie nacechowana emocjonalnie. Wyjście z tej części muzeum poprzez symboliczną Aleję Nieobecnych prowadzi do zabudowań baterii barkowej, w której wyeksponowane zostały nazwiska ponad 20 000 ofiar zbrodni. Całość stanowi strefę UPAMIĘTNIENIA. Elementem zamykającym drogę zwiedzania jest biegnący w poprzek wału ziemnego Cytadeli tunel DROGA, który wraz z placem apelowym stanowi strefę EPILOG.

plansza 3: ODKRYWANIE

Strefa ODKRYWANIE to poziom, na którym wykorzystane zostaną najnowocześniejsze rozwiązania multimedialne. Znajdziemy tu systemy interaktywne, kioski multimedialne oraz innowacyjne technologie audiowizualne. Ich dopełnieniem są klasyczne środki wystawiennicze, takie jak ekspozytory, projekcje filmowe oraz tablice informacyjne. Strefa ta ma charakter informacyjny. Podzielona została na merytoryczne przestrzenie opowiadające kolejno historię zaginięcia polskich oficerów, ich poszukiwań, odkrycia prawdy i kłamstw, tworzonych, żeby zataić zbrodnię. Dominantą aranżacyjną w tej części ekspozycji jest motyw skrzyni wykorzystywany zarówno jako forma gablot jak i przestrzeń multimedialna. Skrzynie ukazują ocalałą, mimo wielokrotnych prób jej unicestwienia, pamięć o ofiarach. Użyty na tym poziomie system oświetlenia tworzy na ścianach i sklepieniu refleksy świetlne nasuwające skojarzenie ze światłem słonecznym przesączającym się przez korony drzew. By symbolicznie podkreślić utrudniony przez lata dostęp do materiałów i dokumentów część ekspozycji oglądamy poprzez specjalne szczeliny, jednocześnie zabieg ten pozwala na uniemożliwienie dostępu do tych materiałów najmłodszym. Prezentowane na tym poziomie eksponaty pochodzą ze źródeł innych niż miejsca zbrodni.

plansza 4: RELIKWIE

Główną część dolnej strefy ekspozycyjnej Muzeum zajmują gabloty z osobistymi przedmiotami zamordowanych. Odseparowane od wcześniejszej, merytorycznej przestrzeni, zarówno sposobem wyeksponowania (stylistyka gablot, sposób oświetlenia), jak i poprzez charakter pomieszczeń (kontrastujący z wyższą, jasną kondygnacją półmrok) podniesione zostają do rangi relikwii. Za umieszczonymi na ścianach szybami widoczna jest ziemia, sprawiająca wrażenie przemarzniętej, pokrytej szronem. W pomieszczeniach panuje atmosfera ciszy i skupienia. Oświetlenie ograniczono do dyskretnego światła w gablotach. Ponieważ trudno traktować wydobyte z dołów śmierci przedmioty jak typowe eksponaty muzealne koncepcja Muzeum zakłada, że widz może je obejrzeć dopiero w końcowej części drogi zwiedzania, po zapoznaniu się z podstawowymi informacjami dotyczącymi zbrodni katyńskiej. Dla oddania niezwykłego charakteru tego miejsca wszelka figuratywność i informacyjność została ograniczona do minimum, a cała ekspresja budowana jest w oparciu o eksponaty. Zamiast rozbudowanych multimediów przestrzeń ta działa na odbiorcę sugestywnością plastyki i autentyzmem eksponatów.

plansza 5: NIEOBECNI

Aleja NIEOBECNYCH to poświęcona zamordowanym dawna ścieżka straży. W ograniczający ją po prawej stronie wał wpisane zostały granitowe cokoły. Każdy z nich oznaczony zostaje nazwą profesji, którą reprezentowali zamordowani, np.: lekarz, architekt, prawnik, pisarz, nauczyciel, urzędnik, naukowiec itd. Są one bezimienne lecz jednocześnie uniwersalne, dedykowane wszystkim tym, których zabrakło, kiedy Polska odradzała się po II wojnie światowej. Integralnym dopełnieniem narracji Muzeum a jednocześnie wprowadzeniem w kontemplacyjną przestrzeń Alei Nieobecnych jest, znajdująca się na początku dawnej drogi straży poza budynkiem kaponiery, instalacja PRZEJŚCIE. Charakter tej przestrzeni umożliwia również wyciszenie po obejrzeniu ekspozycji i przygotowanie, także symboliczne, do wyjścia na zewnątrz.

plansza 6: UPAMIĘTNIENIE

Budowla baterii barkowej kończy ścieżkę straży. Miejsce to wybrano do upamiętnienia ponad 20 000 ofiar zbrodni katyńskiej. Nazwiska ofiar umieszczono w wewnętrznych ścianach działobitni na ołowianych tablicach. W centralnym przęśle baterii znajdować się będzie urna z ziemią przywiezioną z mogił Katynia, Charkowa i Miednoje. Trasę zwiedzania kończy wychodzący w górę tunel. Umieszczono tu cześć ekspozycji upamiętniającą rodziny pomordowanych oraz tych, którzy walczyli o zachowanie ich pamięci. Tunel zaprojektowano w taki sposób aby symbolicznie łączył urnę w działobitni i krzyż na placu apelowym. Plac apelowy jest miejscem pozwalające na organizowanie oficjalnych uroczystości.