Spis treści
Kaplica była najmłodszym polskim zabytkiem
Kaplica „Votum Aleksa”, zaprojektowana przez Martę i Lecha Rowińskich, stanęła w 2011 roku we wsi Tarnów w powiecie garwolińskim, na 444. kilometrze Wisły. Lokalna społeczność od 1824 roku pozostawała bez własnej świątyni po rozebraniu zniszczonego powodzią kościoła. Inicjatywa Aleksandra Rowińskiego była jednocześnie osobistym gestem wdzięczności za wyzdrowienie żony i próbą odbudowania wspólnotowego centrum życia wsi.
Czytaj także: Kaplica w Tarnowie na Mazowszu
Obiekt – choć formalnie niekonsekrowany i niefunkcjonujący jako kaplica w rozumieniu kościelnym – zwrócił uwagę środowiska architektonicznego; w 2011 roku znalazł się w finale Nagrody Unii Europejskiej im. Miesa van der Rohe. W 2022 roku mazowiecki konserwator zabytków wpisał go do rejestru, podkreślając, że:
Wpis kaplicy w Tarnowie do rejestru zabytków obok wpisu Dworca Centralnego w Warszawie jest drugą najważniejszą decyzją, jaką podjąłem jako konserwator zabytków.
Kaplica stała się tym samym najmłodszym polskim zabytkiem, jednak decyzję uchylono w postępowaniu odwoławczym zaledwie dwa lata później.
i
Po śmierci fundatora w 2021 roku działkę przejęli wierzyciele, a nowi właściciele doprowadzili w 2024 roku do rozbiórki obiektu. Rok później Muzeum Architektury we Wrocławiu zabezpieczyło ocalałe fragmenty – belki, detale i pozostałości wyposażenia.
Materiał, otoczenie i ciało. Performatywny wymiar warsztatów
Projekt „Votum powtórzone. Budowanie jako zapis praktyki”, zorganizowany przez Muzeum Architektury we Wrocławiu wraz z Instytutem im. Jerzego Grotowskiego, zakładał nie rekonstrukcję, lecz przetworzenie materiału w nową przestrzeń. Podczas warsztatów w Brzezince studenci i absolwenci architektury z Polski, Norwegii, Tajwanu, Nigerii i Białorusi, pracując z Drużyną Ciesielską Rębarz, stworzyli efemeryczny pawilon z zachowanych fragmentów kaplicy. Budowanie traktowano jako proces i praktykę pracy z pamięcią, nie jako odtwarzanie formy.
Performatywny wymiar działań wsparły ćwiczenia z głosem i ciałem prowadzone przez Martę Horyzę i Przemka Błaszczaka ze Studia Kokyu. Z kolei refleksję nad gospodarką cyrkularną poszerzył wykład Laurensa Bekemansa.
i
Tym samym Brzezinka – miejsce ważne dla praktyk parateatralnych Grotowskiego – stała się przestrzenią łączenia pracy z materiałem, otoczeniem i własnym ciałem. Powstały pawilon funkcjonuje jako scenograficzna struktura dla przyszłych działań edukacyjnych i performatywnych.
Próba wdrożenia praktyk Grotowskiego do procesu projektowego
Muzeum Architektury od dwóch lat rozwija strategię łączenia architektury z teatrem i praktykami performatywnymi. Początkowo udostępniało przestrzenie jako tło działań scenicznych, lecz stopniowo weszło w proces twórczy jako aktywny uczestnik. W 2024 roku współorganizowało wydarzenia poświęcone Yvonne Rainer podczas festiwalu Nowe Horyzonty – wykład performatywny Ramony Nagabczyńskiej oraz pokaz i warsztat Sary Wookey redefiniowały muzealne wnętrza jako przestrzenie choreograficzne. Równolegle rozwijała się współpraca ze Studiem Kokyu i Instytutem im. Jerzego Grotowskiego, czego efektem były działania „Medea” i „Trinity – The Letter”, łączące elementy spektaklu, laboratorium i treningu.
i
Warsztaty w Brzezince stały się pierwszą próbą wdrożenia praktyk Grotowskiego do procesu projektowego. Towarzysząca projektom dokumentacja filmowa, fotograficzna i podcastowa zostanie udostępniona jako otwarty zasób, wzmacniając badawczy charakter działań muzeum.
Traktowane jak odpady, często są kluczem do sukcesu
W grudniowym wydaniu Architektury-murator wielogłosowo rozpatrzyliśmy temat „architektonicznego życia po życiu”. Autorzy – Artur Celiński, Piotr Grochowski i Dorota Sibińska – przyglądnęli się temu zagadnieniu z trzech odmiennych perspektyw, odsłaniając zarówno systemowe wyzwania, jak i praktyczne doświadczenia z placu budowy. W kontekście ponownego użycia materiałów szczególnie polecamy Waszej uwadze tekst "Adaptacja zdrowego rozsądku", w którym Piotr Grochowski wskazuje, jak wiele z takich materiałów – choć traktowanych jak odpady – zachowuje pełną funkcjonalność i stanowi klucz do zachowania autentycznego charakteru miejsca. Architekt przyznaje, że jego biuro postępuje z nimi jak z pełnowartościowym materiałem budowlanym:
Najpierw je czyścimy, segregujemy i opisujemy, a potem decydujemy, gdzie mogą wrócić do obiektu. Czasem zostają na miejscu – jako część konstrukcji albo detalu, innym razem trafiają do magazynu, gdzie czekają na nowe przeznaczenie. W Żninie z fragmentów stalowych profili i belek powstało ponad sto lamp. Każda inna, ale wszystkie wykonane z tych samych części, które wcześniej miały trafić na złom. Z odzyskanych desek zrobiliśmy stoły i okładziny ścian. W innych obiektach wykorzystywaliśmy stare drzwi, balustrady, płyty stropowe. Nic nie wyrzuca się automatycznie – każda część przechodzi ocenę, czy da się ją użyć ponownie i w jakiej formie to nastąpi.
